(marriage ideal ) ازدواج ایده آل
(معیارهای انتخاب همسر- مراسم عروسی-روابط زناشویی موفق- مهارتهای زندگی و....)(marriage ideal ) ازدواج ایده آل
(معیارهای انتخاب همسر- مراسم عروسی-روابط زناشویی موفق- مهارتهای زندگی و....)کودکان زیر یک سال غذای بی‌نمک بخورند
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
 افزایش مصرف روغن‌ها و چربی‌ها، مواد قندی و نمک، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، فشار خون، چاقی، دیابت و برخی از انواع سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. برای رسیدن به تعادل وزنی و داشتن بدنی سالم همراه با احساس نشاط و جوانی باید نکاتی را همیشه در زندگی مد نظر داشت؛ از جمله اینکه بدانیم برای پیشگیری از افزایش فشار خون، مصرف نمک را کاهش دهیم و برای استفاده روزمره نمک‌های یددار را به کار بریم. به یاد داشته باشید که به غذای کودک زیر یک سال نمک اضافه نکنیم تا ذائقه او به غذاهای شور عادت نکند. شایع‌ترین علت مرگ و میر در کشور بیماری‌های قلبی - عروقی است. از هر ۸۰۰ مرگ در روز ۳۰۰ مورد آن به علت بیماری‌های قلبی - عروقی است؛ در نتیجه برای پیشگیری از افزایش کلسترول خون، به جای روغن حیوانی و روغن نباتی جامد از روغنهای مایع مانند روغنهای زیتون و آفتابگردان استفاده کنید. از مصرف بی‌رویه شیرینی‌های خامه‌دار، چیپس، سس سفید، سوسیس، کالباس، همبرگر، کله‌پاچه، مغز و دل و قلوه که حاوی مقدار زیادی چربی هستند، اجتناب کنید. برای کاهش مصرف چربی‌ها، غذاها را به صورت کبابی، تنوری، بخارپز یا آبپز تهیه کنید. سعی کنید حداقل ۲ بار در هفته ماهی مصرف کنید، زیرا چربی مفید آن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. به خاطر داشته باشید چاقی زمینه‌ساز ابتلای انسان به بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت و برخی از انواع سرطان‌هاست. طبق آمار متوسط مصرف مواد قندی در کشور ۴۰ درصد بیش از مقادیر مورد نیاز است. مصرف زیاد مواد قندی و شیرینی‌ها منجر به چاقی میشود. به جای مصرف انواع نوشابه‌های شیرین گازدار و آبمیوه‌های صنعتی از نوشیدنیهای سالم مثل آب، دوغ، شیر و آبمیوه‌های طبیعی استفاده کنید. به جای مصرف قند از توت خشک، انجیر خشک، کشمش و خرما استفاده کنید، ولی در مصرف این مواد هم زیاده‌روی نکنید. همچنین از مواد پرفیبر نظیر حبوبات و سبوس غلات که حاوی الیاف گیاهی و مواد مغذی هستند مانند نانهای سبوس‌دار بیشتر استفاده کنید. |
منبع : روزنامه جام جممطالب پیشنهادیسرطان سینه و تمامی گفتنی های آننقش مردان در زمینه بهداشت باروری همسران
|
برنامه غذایی برای کودکان زیر یک سال
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
برای کودکان شیرخوار در ماه های یازدهم و دوازدهم میتوان انواع کته‌ها، پلوها و خوراک‌ها را که دستور تهیه آنها در صفحات ... آمده است، در برنامه غذایی شیرخوار گنجاند.
دفعات تغذیه کمکی مانند ماههای نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمایل شیرخوار، می‌تواند همراه با یک یا دو میان وعده باشد.
در تهیه غذای کودک باید از یکی از انواع گوشت‌‌های قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) یا گوشت سفید مانند ماهی یا گوشت پرندگان (مرغ، اردک، غاز، کبک، بوقلمون)، همچنین تخم‌مرغ، پنیر، غلات، حبوبات و سبزیها استفاده کرد.
مصرف چغندر، شلغم و اسفناج از ماه یازدهم به بعد مجاز است.
طعم دار کردن غذای کودک
اضافه کردن گرد نعنا، جغفری، کرفس و چاشنی‌هایی مانند آب لیموترش تازه، آب نارنج تازه یا گرد لیمو عمانی در آخرین لحظات پخت غذا، غذای کودک را خوشمزه‌تر میکند.
اضافه کردن نمک هنگام صرف غذا، هنوز توصیه نمیشود. اصولاً محدودیت مصرف نمک برای همه افراد خانواده مفید است.
به عنوان میان وعده میتوان از تکههای کوچک میوه، عدسی، نان و خرما، مسقطی، شله زرد، انواع حلواهای خانگی (با آرد برنج یا گندم)، بیسکوئیت‌‌های ساده که بدون کرم و خامه باشند همچنین بستنی پاستوریزه ساده استفاده کرد. نانهای برشته که بتوان روی آن کره یا ماست چکیده سالم قرار داد همچنین تکههای کرفس یا هویج یا سیبزمینی پخته شده همراه با کره نیز میان وعدههای مفید و مناسبی هستند.
توجه:
از آغاز ۱۱ ماهگی به بعد میتوان به تدریج از غذاهای خانواده ولی قبل از اضافه کردن نمک و ادویه‌‌های تند برای تغذیه کودک استفاده نمود به شرطی که این غذاها انرژی و مواد مغذی لازم را داشته باشند و با پشت قاشق کاملاً نرم شوند لذا خانواده‌هایی که امکان تهیه غذای جداگانه را برای کودک خود دارند.
توسط دکتر سید حسین دهقان منشادی
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
دادن عسل به کودکان زیر یک سال ممنوع!
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
به دلیل وجود هاگ بوتولیسم در این ماده غذایی از دادن عسل به کودکان زیر یک سال باید خودداری شود چون ممکن است آلرژی‌هایی را در کودک ایجاد کند...
خیلی‌ها عسل را شیرینی بی‌ضرر می‌دانند و مرهم بسیاری از دردها، در حالیکه عسل هم مانند شکر کالری زیادی دارد و در عین حال خوردن عسل برای کودکان زیر یک سال توصیه نمیشود.
مریم زارعی در گفت‌وگو با خبرنگار بهداشت و درمان فارس در مورد خواص عسل گفت: عسل حاوی قند گلوکز(31%)، فروکتوز(38%)، آب(17%)، و مقادیر ناچیزی مواد معدنی، ویتامین، پروتئین و قند‌های پیچیده است.
وی با اشاره به اینکه بعضی ترکیبات عسل ممکن است خواص آنتی اکسیدانی داشته باشد، افزود: ولی از آنجایی که مقدار آنها در عسل بسیار کم است، تأثیری بر سلامت ندارند و کالری عسل بیش از کالری مقدار مشابه شکر است چرا که یک قاشق غذا خوری شکر 45 کالری دارد در حالی که یک قاشق غذا خوری عسل حاوی 64 کالری است.
این کارشناس ارشد تغذیه خاطرنشان کرد: در بسیاری از فرهنگ‌های گذشته از عسل به عنوان دارو و یا مرهم استفاده می‌‌کردند و بررسی‌های نوین متعددی روی عسل انجام شده ولی تاثیر عسل بر بیماری‌ها و سلامت تا به‌حال اثبات نشده است.
زارعی گفت: برای تعیین تاثیر عسل باید مقدار زیادی(2-4 قاشق غذاخوری در روز در طولانی مدت) از آن مصرف شود تا تاثیر و یا عدم تاثیر عسل بر بهبود بیماری‌ها تایید شود.
وی به والدین توصیه کرد تا به کودکان زیر یک سال خود عسل ندهند و افزود: برخی والدین برای طعم دادن به شیر پاستوریزه مقداری عسل به آن اضافه می‌کنند در حالیکه به دلیل وجود هاگ بوتولیسم در این ماده غذایی از دادن عسل به کودکان زیر یک سال باید خودداری شود چون ممکن است آلرژی‌هایی را در کودک ایجاد کند و مسواک زدن پس از خوردن عسل هم لازم است.
سلامت نیوز
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
ﻧﮑﺎت اﺳﺎﺳﯽ در ﻣورد تغذیه ﺗﮑﻣﯾﻠﯽ ﮐودک
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
oﻣﮫﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻦ ۶ ﺗﺎ ١٢ ﻣﺎھﮕﯽ، ھﻨﻮز ھﻢ ﻏﺬای اﺻﻠﯽ ﮐﻮدک ﺷﯿﺮﻣﺎدر اﺳﺖ و ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر و ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎد، داده ﺷﻮد. در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﻌﺪ از ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺎز ھﻢ ﺗﻤﺎﯾﻞ داﺷﺖ ﺷﯿﺮﻣﺎدر ﺑﺨﻮرد اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد.
o اﮔﺮ ﻏﺬا در ﻓﻮاﺻﻞ ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر داده ﺷﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎھﺶ ﺗﺮﺷﺢ ﺷﯿﺮﻣﺎدر و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ آن ﮔﺮدد.
o ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ھﻨﮕﺎم ﺷﺮوع و در دﻓﻌﺎت اول، ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﯽ ﻏﻠﯿﻆ ﺗﺮ از ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﺑﺎﺷﺪ. ﭘﺲ از ﭼﻨﺪ روز، ﻏﻠﻈﺖ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺮم و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻇﺮف ﭼﻨﺪ روز دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺑﻠﻊ ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﺮ ﻏﻠﻈﺖ آن اﻓﺰوده ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ھﻨﮕﺎم ﮐﺞ ﮐﺮدن ﻗﺎﺷﻖ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ از آن ﻧﺮﯾﺰد.
o روزھﺎی اول، ﻣﯿﺘﻮان ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ از ﻏﺬا را روی ﻧﻮک ﻗﺎﺷﻖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺑﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎدر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺸﻮﯾﺪ و ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻏﺬا را در دھﺎن ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﮕﺬارد. ﺑﻪ ھﯿﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻏﺬا را ﺑﺎ ﺑﻄﺮی و ﯾﺎ ﺳﺮﭘﺴﺘﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار داد. دو ﺗﺎ ﭼﮫﺎر ﺑﺎر در روز اﺳﺖ و ﻧﯿﺎزی ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﻌﺪ از ھﺮ ﺑﺎر ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺑﺎ ﺷﯿﺮﻣﺎدر، ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﺪ.
o دﻓﻌﺎت ﺗﻐﺬﯾﻪ ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ اﻧﺪازه ﯾﮏ ﻧﺨﻮد اﺳﺖ
ً
o ﻣﻘﺪار ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ در زﻣﺎن ﺷﺮوع، ﺣﺪود ﯾﮏ ﺗﺎ دو ﻗﺎﺷﻖ ﻣﺮﺑﺎﺧﻮری* اﺳﺖ. در ﻣﻮرد زرده ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺷﯿﺮ ﻣﺎدر ﯾﺎ ﻓﺮﻧﯽ ﻣﺨﻠﻮط و ﻧﺮم ﻣﯽ ﺷﻮد.
o اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻘﺪار ﻏﺬا ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﯿﻞ ﺷﯿﺮﺧﻮار اﺳﺖ ﺿﻤﻦ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﺤﻤﯿﻞ و اﺟﺒﺎر ﺧﻮراﻧﺪه ﺷﻮد از ﻃﺮﻓﯽ ھﻢ ﻧﺒﺎﯾﺪ آن ﻗﺪر زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﮔﻮارﺷﯽ ﻣﺜﻞ اﺳﺘﻔﺮاغ و ﯾﺎ ﮐﺎھﺶ درﯾﺎﻓﺖ ﺷﯿﺮﻣﺎدر و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮ ﺷﺪن ﻓﻮاﺻﻞ ﺷﯿﺮﺧﻮردن ﺷﻮد.
o ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻧﻮع و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار و ﺗﻌﺪاد وﻋﺪه ھﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻏﺬاﯾﯽ ﺷﯿﺮﺧﻮار اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮﻧﺪ.
o ﺑﯿﻦ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ٣ روز ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﻪ ﻣﺎده ﻏﺬاﯾﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﻋﺪم ﺗﺤﻤﻞ و ﯾﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻧﺸﺎنداد، ﻧﻮع آن ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد. ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ دﺳﺘﮕﺎه ﮔﻮارش ﮐﻮدک ﻓﺮﺻﺖ ﻋﺎدت ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺟﺪﯾﺪ را ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺪا ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. در ﻣﻮرد ﺳﺒﺰی ھﺎﯾﯽ
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﯿﺐ زﻣﯿﻨﯽ، ھﻮﯾﺞ، ﮔﺸﻨﯿﺰ، ﺟﻌﻔﺮی و ﮐﺪو ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻋﺪم ﺗﺤﻤﻞ و ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ آن ھﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ھﺮ روز ﯾﮏ ﻧﻮع ﺟﺪﯾﺪ را اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد.
o ﺑﺮای ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ھﻤﻪ ﮔﺮوه ھﺎی ﻏﺬاﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻏﻼت و ﻣﻮاد ﻧﺸﺎﺳﺘﻪ ای، ﮔﻮﺷﺖ و ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ھﯿﺎ آن (ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ، ﺣﺒﻮﺑﺎت، ﻣﻐﺰھﺎ) ﻟﺒﻨﯿﺎت، ﺳﺒﺰی ھﺎ و ﻣﯿﻮه ھﺎ ﺑﻪ وﯾﮋه ﺳﺒﺰی ھﺎی ﺳﺒﺰ ﺗﯿﺮه و ﻧﺎرﻧﺠﯽ و ﻣﯿﻮه ھﺎی زرد و ﻧﺎرﻧﺠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد و ﺑﺨﺸﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ روﻏﻦ ھﺎ ﯾﺎ ﭼﺮﺑﯽ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﻮد.
o ﺿﻤﻦ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻨﻮع در ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ، ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻏﺬای ﮐﻮدک ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ھﻤﻪ روزه ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻨﺸﺎء ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ، ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮغ ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن، ﻣﺎھﯽ، ﺟﮕﺮ ھﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ و ﻟﺒﻨﯿﺎت ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ.
o ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﮑﻪ ھﺎی ﺑﺴﯿﺎر رﯾﺰ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﻪ رﯾﺰه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﯾﺎ از ﮔﻮﺷﺘﯽ ﮐﻪ در ﻣﻨﺰل ﭼﺮخ ﺷﺪه اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﭘﺨﺘﻦ آن ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ و ﻧﺮم ﮐﺮدن آن راﺣﺖ ﺗﺮ و ﺧﻮردﻧﺶ ﺑﺮای ﮐﻮدک آﺳﺎن ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
o در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺮژی ﻏﺬاھﺎی ﮐﻤﮑﯽ ﮐﻮدک ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻮره، ﺣﺮﯾﺮه. ﺳﻮپ ﯾﺎ آش ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻏﺬا، ﯾﮏ ﻗﺎﺷﻖ ﻏﺬاﺧﻮری روﻏﻦ ﻣﺎﯾﻊ (زﯾﺘﻮن) ﮐﺮه ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﯾﺎ ﺧﺎﻣﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد.
o اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﺮه ھﺎی ﻧﺒﺎﺗﯽ (ﻣﺎرﮔﺎرﯾﻦ) ﺑﺎ ﺗﺮاﻧﺲ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد.
o ﺑﺮای اﯾﻦ ﮐﻪ ﺧﻮردن ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺮای ﮐﻮدک راﺣﺖ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ ﻏﺬا را ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﻗﺎﺷﻖ، ﭼﻨﮕﺎل و ﯾﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﮐﻮب ﻧﺮم ﻧﻤﻮد. اﺳﺘﻔﺎده از
ﻣﺨﻠﻮط ﮐﺮدن ﯾﺎ آﺳﯿﺎب ﺑﺮﻗﯽ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﯿﺸﻮد زﯾﺮا ﻣﺨﻠﻮط ﮐﻦ، ﻏﺬا را ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ ﻧﺮم و ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻮدک ﻣﮫﺎرت ﺟﻮﯾﺪن را ﻓﺮا ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و در آﯾﻨﺪه از ﭘﺬﯾﺮش ﻏﺬاھﺎی ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺧﻮدداری ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.
o ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ھﻨﮕﺎم ﺗﮫﯿﻪ ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻧﻤﮏ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد (ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺘﻤﺎل اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﻓﺸﺎرﺧﻮن و ﻋﺎدت ﮐﻮدک ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻏﺬاھﺎی ﺳﻮپ، ﺑﯽ ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻮد و آن را ﻧﺨﻮرد ﺑﮫﺘﺮ اﺳﺖ اول از ادوﯾﻪ ھﺎی ﻣﻼﯾﻢ و ﺳﺎﻟﻢ ﯾﺎ ﭼﺎﺷﯿﻦ ھﺎﯾﯽ ﺷﻮر) وﻟﯽ اﮔﺮ ﮐﻮدک ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮردن ﻏﺬاﯾﺶ ﻣﺜﻼً ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﻟﯿﻤﻮﺗﺮش ﺗﺎزه ﯾﺎ آب ﻧﺎرﻧﺞ ﺗﺎزه ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻢ در آﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﭘﺨﺖ ﺳﻮپ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻮﺛﺮ ﻧﺒﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﻣﻘﺪار ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ از ﻧﻤﮏ اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد.
o از ﭼﺸﺎﻧﺪن ﻏﺬای ﺧﺎﻧﻮاده، ﭼﻮن ﻧﻤﮏ و ادوﯾﻪ دارد ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮدداری ﻧﻤﻮد زﯾﺮا ﺑﺎ ﺧﻮردن اﯾﻦ ﻏﺬاھﺎ، ﮐﻮک ﻏﺬای ﺧﻮد را ﻧﺨﻮاھﺪ ﺧﻮرد.
o ﺑﺎ ﺷﺮوع ﻏﺬای ﮐﻤﮑﯽ، ﺿﻤﻦ اﻓﺰاﯾﺶ دﻓﻌﺎت ﺷﯿﺮدھﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار آب ﺟﻮﺷﯿﺪه ﺧﻨﮏ ﺷﺪه ﻧﯿﺰ داد ﺗﺎ ادرار ﮐﻮدک ﭘﺮ رﻧﮓ و ﻣﺪﻓﻮع او ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺖ ﻧﺸﻮد.
o در ﻃﯽ ﺷﺶ ﻣﺎه اول ﻋﻤﺮ، ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎھﺶ ﺧﻄﺮ ﺑﺮوز ﺧﺲ ﺧﺲ ﺳﯿﻨﻪ و آﻟﺮژی ﻏﺬاﯾﯽ، ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻗﻄﺮه وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ A+D ﺑﺮ ﻣﻮﻟﺘﯽ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ارﺟﺢ اﺳﺖ.
o از ﺷﺶ ﻣﺎھﮕﯽ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ھﺮ روز ﻋﻼوه ﺑﺮ دادن ﯾﮏ ﺳﯽ ﺳﯽ از ﻗﻄﺮه وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ A+D ﯾﺎ ﻣﻮﻟﺘﯽ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ از ﻗﻄﺮه آھﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ١۵ ﻗﻄﺮه (ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ١۵ ﻣﯿﻠﯽ ﮔﺮم ﻋﻨﺼﺮ آھﻦ اﺳﺖ) ﯾﺎ ﯾﮏ و ﻧﯿﻢ ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ از ﺷﺮﺑﺖ آھﻦ (ﺳﻮﻟﻔﺎت ﻓﺮو) اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻧﯿﺎز ﺷﯿﺮﺧﻮار ﺑﻪ آھﻦ ﻧﯿﺰ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﻮد.
o در ﻣﻮرد ﺷﯿﺮﺧﻮاراﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ وزن ﮐﻢ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﻧﺪ (ﮐﻤﺘﺮ از ٢۵٠٠ ﮔﺮم) ﺷﺮوع ﺗﺠﻮﯾﺰ آھﻦ از ﭘﺎﯾﺎن دو ﻣﺎھﮕﯽ آﻧﮫﺎ اﺳﺖ.
o ﺑﻌﺪ از رﯾﺨﺘﻦ ﻗﻄﺮه آھﻦ در ﻋﻘﺐ زﺑﺎن ﯾﺎ دادن ﺷﺮﺑﺖ آھﻦ ﺑﻪ ﺷﯿﺮﺧﻮار، ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺧﻮراﻧﺪن ﮐﻤﯽ آب ﺟﻮﺷﯿﺪه ﺧﻨﮏ ﺷﺪه ﯾﺎ ﮐﻤﯽ آب ﻣﯿﻮه (از زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دادن آب ﻣﯿﻮه ﻣﺠﺎز ﺑﺎﺷﺪ)، ﺑﺎﯾﺪ دﻧﺪان ھﺎی او را ﺑﺎ ﻣﺴﻮاک ﻧﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﺷﯿﺮﺧﻮار و ﺑﺪون اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻤﯿﺮ دﻧﺪان، ﻣﺴﻮاک زد و ﯾﺎ دﻧﺪان ھﺎ را ﺑﺎ ﭘﺎرﭼﻪ ﺗﻤﯿﺰ ﯾﺎ ﮔﻮش ﭘﺎک ﮐﻦ ﮐﻪ ﮐﻤﯽ ﻣﺮﻃﻮب ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺎک ﻧﻤﻮد.
o ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف روزاﻧﻪ ﻗﻄﺮه ھﺎﯾﯽ ﮐﻪ ھﻢ ﻣﻮﻟﺘﯽ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ و ھﻢ آھﻦ دارﻧﺪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯽ ﻟﯿﺘﺮ اﺳﺖ. وﻟﯽ ﭼﻮن ﻣﻘﺪار آھﻦ اﯾﻦ ﻓﺮآورده ھﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﻮردﻧﯿﺎز اﺳﺖ ، ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ.
o از دادن ﻗﻄﺮه ﯾﺎ ﺷﺮﺑﺖ ھﺎی ﻣﻮﻟﺘﯽ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ و آھﻦ ﻏﯿﺮاﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ و آھﻦ آن ھﺎ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ و (ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺟﺬﺑﺸﺎن ھﻢ ﮐﻢ اﺳﺖ) ﺟﺪا ﺧﻮدداری ﺷﻮد.
ً
o ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد در ھﻤﻪ ﮐﻮدﮐﺎن ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻗﻄﺮه آھﻦ و ﻗﻄﺮه وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ A+D ﯾﺎ ﻣﻮﻟﺘﯽ وﯾﺘﺎﻣﯿﻦ ﺗﺎ دو ﺳﺎﻟﮕﯽ اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ھﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﯿﺎه ﺷﺪن دﻧﺪان ھﺎ از ﻣﺼﺮف ﻗﻄﺮه آھﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد.
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
بچه‌های بدغذا
 آفرین پسرم! بیا همین یک قاشق را هم بخور. اگر این قاشق را هم بخوری یک شکلات به تو می‌دهم، ای بابا، چرا گوشتش را جدا می‌کنی؟حتما این جمله‌ها به گوش شما هم خورده است، شاید هم، شما جزء آن دسته از مادرانی هستید که هر روز موقع غذا باید با هزار جور ادا و اطوار و التماس، یک لقمه بیشتر به بچه غذا بدهید و البته بعد از اینکه غذا دادن به بچه تمام میشود، انگار که کوه کنده باشید، خسته‌اید و به بچه، خودتان و زمین و زمان بد و بیراه می‌گویید. در این مواقع بهتر است یک تشکر حسابی از مادر خودتان و مادر همسرتان بکنید، چون احتمالا شما هم وقتی بچه بودید، همین قدر بد غذا بود‌ه‌اید. نتایج آخرین تحقیقات حاکی از آن است که علاقه کودکان به بعضی از غذاها مثل گوشت و ماهی، ارثی است.در این تحقیق که نتایج آن در مجله فیزیولوژی و رفتار به چاپ رسیده ذائقه غذایی دوقلوهای همسان و غیرهمسان مورد بررسی قرار گرفته است. در این مطالعه فهرستی از چندین غذای مختلف در اختیار مادران دوقلوهای همسان و غیرهمسان ۴ و ۵ ساله قرار گرفته و از مادران خواسته شده تا میزان علاقه فرزندانشان به انواع غذاها را مشخص کنند. حتما می‌دانید که دوقلوهای همسان ژن‌های نظیر هم دارند، اما در مورد دوقلوهای غیرهمسان این‌طور نیست. با مقایسه علایق غذایی دو قلوها، نقش ژن‌ها در این زمینه مشخص و معلوم شد که ژن‌ها بیشترین تاثیر را بر روی علاقه کودک نسبت به گوشت و ماهی دارند در حالی که تمایل افراد به خوردن میوه و سبزی یا دسرها بیشتر تحت تاثیر محیط است و احتمالا کودکان با مشاهده رغبت یا بی‌میلی والدین به برخی سبزیها، همان رفتار را در پیش می‌گیرند. با اینکه نقش وراثت در ذائقه بچه‌ها ثابت شده، اما دلیلی وجود ندارد که اگر پدر بچه‌ای گوشت دوست نداشت، بچه هم تا آخر عمرش به گوشت لب نزند، بلکه نوع رفتار والدین، مهمترین تاثیر را در شکل‌گیری عادت‌های غذایی آنها دارد. ● فقط ماکارونی می‌خواهم اغلب بچه‌های نوپا، استقلال خودشان را از طریق غذا خوردن یا نخوردن نشان می‌دهند. در واقع میشود گفت که همه بچه‌ها در این سن و سال موقع غذا خوردن، هزار جور ادا درمی‌آورند. اما در این دوران طرز رفتار و عکس‌العمل‌های والدین، عادت‌های خوب یا بد بچه‌ها را حین غذا خوردن شکل می‌دهد و باعث تقویت یا تضعیف آنها میشود. فرض کنید که کودک شما به یک نوع غذا چسبیده و مثلا هر روز ماکارونی می‌خواهد و دیگر هیچ. در این حالت شما چه کار می‌کنید؟ هر روز برایش در کنار غذای خانواده، ماکارونی هم درست می‌کنید؟ در این صورت بعد از چند روز که کودک از ماکارونی هم خسته شد، چه کار خواهید کرد؟ باید گفت که همیشه این شما هستید که مهمترین نقش را در انتخاب غذایی که در بشقاب کودکتان هست، دارید. شما مجبور نیستید که هر روز برایش ماکارونی درست کنید، چون اگر این کار را کردید، فرصت آشنا شدن کودک را با سایر غذاها از او گرفته‌اید و در ضمن کم‌کم به علت تکراری شدن، علاقه کودک هم نسبت به آن غذای خاص کم میشود. مطمئن باشید که حتی اگر کودک شما یک وعده اصلا غذا نخورد، دچار سوء‌تغذیه و قحطی نخواهد شد ولی به این ترتیب کم‌کم انعطاف‌پذیری بیشتری پیدا میکند تا گرسنه نماند. سعی کنید غذاهایی که در هفته برای کودکتان در نظر می‌گیرید، هم شامل غذاهای جدید باشد و هم غذاهایی که مورد علاقه اوست. بعد از گذشت مدتی، یک روز از اینکه می‌بینید فرزندتان همه غذاها را دوست دارد و می‌خورد، حتما متعجب خواهید شد. ● من پیاز نمی‌خورم اولین باری که بچه شما پیاز را در غذا می‌بیند و آن را جدا میکند و نمیخورد، شما چه کار می‌کنید؟ پیاز از غذای بچه و حتی خانواده حذف میشود؟ یا اینکه برای او مثلا سالاد را بدون پیاز درست می‌کنید و یا برای آش رشته او پیاز داغ نمی‌ریزید! باید گفت که همه این کارها کاملا اشتباه است . وقتی بچه یکی از مواد غذایی را دوست نداشت نباید آن را به طور کامل از غذاهایش حذف کنید. بیشتر بچه‌ها وقتی با طعم‌ها و غذاهای جدید رو‌به‌رو می‌شوند، با سرعتی بسیار آهسته آن را قبول می‌کنند و با آن کنار می‌آیند. در این موارد گاهی لازم است غذاهای جدید، ۱۰ تا ۱۵ بار با مقادیر کم به بچه داده شوند تا کم‌کم کودک به مزه آنها عادت کند. در این موارد حتما باید یک نمونه عملی بسیار خوب هم جلوی بچه باشد تا کودک بتواند از آن الگوبرداری کند. وقتی خودتان هم پیاز داغ دوست ندارید و نمی‌خورید، نمی‌توانید کودک را مجبور کنید که بخورد. بهتر است غذاهای مقوی که حاوی مواد مختلف است و خودتان هم آنها را دوست دارید، درست کنید و با اشتها جلوی کودکتان آنها را بخورید، به این ترتیب کودک به خوردن این مواد غذایی ترغیب خواهد شد. ● الان گشنه‌ام نیست بیشتر بچه‌ها به ویژه در سنین پایین در روز به ۶ وعده غذا احتیاج دارند. سه وعده غذای اصلی و سه میان وعده؛ ولی همیشه باید به خاطر داشته باشید که در این ۶ زمان، باید غذا را فقط در دسترس کودک قرار دهید و هرگز او را مجبور نکنید که حتما آن را بخورد. اینکه بعضی وقت‌ها به بچه اجازه بدهیم که مثلا ناهار نخورد، برای اکثر افراد، کار سختی است و بیشتر بزرگ‌ترها فکر می‌کنند که حتما باید تا ته بشقاب غذا خورده شود تا اسراف نشود. اما باید بچه‌ها را آزاد گذاشت تا بر اساس میزان گرسنگی‌شان غذا بخورند و در نهایت وزن متناسبی داشته باشند. این یعنی اینکه غذا خوردن فقط در هنگام گرسنگی باشد و اگر بچه در موقع ناهار یا شام احساس گرسنگی نمیکند، او را مجبور به غذا خوردن نکنید. البته برای اینکه بتوانید به احساس سیری یا گرسنگی کودک اعتماد کنید، باید سعی کنید که ساعت‌های غذا خوردن بچه منظم باشد و مثلا نیم ساعت قبل از ناهار، شیر یا آب میوه به او ندهید، چون این کار اشتهای او را کور خواهد کرد و کودکی که سر سفره گرسنه نباشد بهانه‌گیری کرده و آن طور که شما دوست دارید، غذا نخواهد خورد. |
| دکتر پریساشبانی |
| منبع : روزنامه سلامت |
اصول تغذیه کودکان زیر دو سال
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
 ● تغذیه کودکان زیر دو سال را میتوان به سه دوره تقسیم کرد: ۱. دوره تغذیه انحصاری با شیرمادر Nursing Period که از بدو تولد تا پایان ۶ ماهگی است. در این مرحله، تغذیه شیرخوار منحصراً با شیرمادر بوده و نیازی به سایر مواد غذائی و مایعات، حتی آب هم نیست. آغوش مادر، شیرمادر، استفاده از قطره A و D یا مولتی‌ویتامین، واکیسناسیون، محبت و حمایت پدر از ضروریات و تأمین کننده نیازهای جسمی و روانی شیرخوار در این دوره از زندگی است. ۲. دوره بینابینی یا Transitional Period از ۱۸۰ روزگی (پایان ۶ ماهگی) شروع و به یک سالگی ختم میشود. در این مرحله شیرمادر به تنهائی برای تأمین نیازهای تغذیهای شیرخوار کافی نبوده و علاوه بر شیرمادر، کودک باید از غذاهای کمکی نیز استفاده نماید. قوام این غذاها در شروع تغذیه تکمیلی باید کمی بیشتر از شیر باشد (با قوام ماست معمولی). کم‌کم به غلظت و تنوع غذا اضافه میشود تا شیرخوار با طعم و مزه غذاهای مختلف آشنا شده و مهارت جویدن نیز در او تقویت گردد و بتواند از یک سالگی به بعد از غذاهای سفره خانواده استفاده نماید. ۳. دوره Modified Period که از یک سالگی تا پایان ۲ سالگی و حتی بیشتر است. در این مرحله شیرخوار از غذای خانواده استفاده کرده و در روز ۵ - ۴ بار غذا می‌خورد (سه وعده اصلی و دو میان وعده). شیرمادر به‌عنوان مکمل و تأمین کنندهٔ بخشی از نیازهای تغذیهای او محسوب میشود. بنابراین دو دورهٔ اخیر که از ۶ ماهگی تا حدود سه سالگی است مرحله بسیار حساسی است که اگر در مراقبت از کودک و برآورد نیازهای تغذیهای او دقت نشود می‌تواند منجر به توقف یا افت رشد و نهایتاً سوء تغذیه شیرخوار شود. ● ده اصل مهم و راهنما در زمینه تغذیه تکمیلی ۱. غذای کمکی را پایان ۶ ماهگی آغاز کنید. توصیه اصلی، تغذیه انحصاری با شیرمادر تا پایان ۶ ماهگی است. بعد از آن، زمان چشاندن مزه غذاها به شیرخوار است در حالیکه شیرمادر بر اساس تقاضای او به مکرر ادامه دارد. دستورالعمل کلی تغذیه کمکی آن است که شیرمادر و سپس غذای کمکی به شیرخوار ۱۲ - ۶ ماهه داده شود. ۲. ادامه شیردهی تا دوسال یا بیشتر. شیردهی را بر اساس تمایل خود و کودکتان ادامه دهید. ۳. نسبت به تغذیه شیرخوار، احساس مسئولیت کنید. به علائمی که کودک برای نشان دادن گرسنگی و یا توانائی غذا خوردن نشان می‌دهد توجه داشته باشید. به کودک در غذا خوردن کمک کنید و آهسته و با صبر و حوصله او را به خوردن غذا با طعم‌های مختلف و یا مخلوطی از غذاها تشویق کنید. ولی هرگز اجبار نکنید. سعی کنید ضمن لبخند زدن و برقراری تماس چشمی با بیان کلمات مختلف او را تشویق به خوردن نمایید تا غذا خوردن برای کودک زمانی برای یادگیری و دوست داشتن باشد. ۴. غذای کمکی را با روشهای بهداشتی و سالم تهیه و ذخیره کنید. دستهای خود و ظروف تهیه غذا را قبل از آماده کردن غذا بشوئید. ضمن اینکه باید دستهای خود و دست و صورت کودک را قبل از غذا دادن نیز بشوئید. بهتر است که غذا بلافاصله بعد از تهیه شدن به کودک داده شود. اگر یخچال در دسترس ندارید فقط تا دو ساعت می‌توانید غذای تهیه شده را به کودک بدهید یا حداکثر تا نوبت بعدی تعذیه او نگاهداری کنید (به شرط گرم کردن کامل آن). ذخیره کردن غذا در ظرف دربسته و نگهداری در محل خنک مانع آلودگی آن میشود. از غذا دادن با بطری اجتناب کنید زیرا به‌راحتی آلوده و به‌سختی تمیز می‌شوند. ۵. به‌تدریج مقدار غذای پیشنهادی را افزایش دهید. ضمن شیردهی مکرر، به‌تدریج مقدار غذای کمکی را بر اساس میل و اشتهای کودک افزایش دهید. انرژی مورد نیاز کودک که باید از طریق غذای کمکی تأمین گردد حدود ۲۰۰ کیلوکالری در روز بین ۸ - ۶ ماهگی، ۳۰۰ کیلو کالری در روز بین ۱۱ - ۹ ماهگی و ۵۵۰ کیلوکالری در روز بین ۲۴ - ۱۲ ماهگی است. ۶. به ترکیبات و نوع غذاها تنوع ببخشید. به علاقه و توانائی‌های کودک به خوردن ترکیبات و غذاهای مختلف پاسخ دهید. در ابتدا با غذاهای نرم شروع کنید (شیرخواران به‌زودی جویدن را یاد می‌گیرند) از ۸ ماهگی کودکان قادر به خوردن غذاهای انگشتی هستند (غذاهائی که می‌توانند بدون کمک بردارند و به دهان بگذارند.) حدود ۱۲ ماهگی آنان قادر به خوردن اکثر غذاهای خانواده هستند ولی هنوز نیاز دارند که غذا به قطعات کوچک‌تر تقسیم شود و تا حدی نرم‌تر شوند. ۷. دفعات تغذیه کودک را افزایش دهید. علاوه بر شیرمادر، دفعات تغذیه کودک ۳ - ۲ بار در روز بین ۸ - ۶ ماهگی و ۴ - ۳ بار در روز بین ۲۴ - ۹ ماهگی است، به‌علاوه یک یا دو بار در روز غذاهای مختصر حاضری (snack food) بر اساس میل کودک به او بدهید. ۸. غذاهای سرشار از مواد مغذی به کودک بدهید. سعی کنید برای تهیه غذای کودک حتی‌الامکان هر روز از گوشت، مرغ، ماهی و یا تخم‌مرغ استفاده کنید. اگر امکان استفاده از فرآوردههای حیوانی نباشد باید باقلا، لوبیا، نخودفرنگی، عدس، پودر انواع مغزها و یا فرآوردههای لبنی به کودک داده شود. سعی کنید در غذای روزانه او از میوههای رنگی و سبزیهای مختلف استفاده نمائید. در موارد لزوم، مغذی کردن غذا با موادی چون ماهی، تخم‌مرغ و پودر مغزها امکان‌پذیر است در صورتی‌که دادن فقط مقداری برنج یا ذرت، کافی نیست. هرگز نوشابه‌های گازدار، نوشیدنیهای شیرین، قهوه و چای به کودک ندهید زیرا این نوشیدنی‌ها ممکن است جایگزین غذاهای مغذی شوند. اگر کودک شما تشنه است بهترین نوشیدنی برای او شیرمادر و یا آب جوشیدهٔ سرد شده می‌باشد. ۹. با استفاده از ویتامین‌ها و مواد معدنی، سلامت کودک را حفظ کنید. با دادن طیف گسترده‌ای از انواع غذاها، نیاز کودک به مواد معدنی و ویتامین‌ها را تأمین کنید. کودکان کم سنی که گوشت نمی‌خورند یا در تهیه غذای آنان از گوشت استفاده نمیشود، ممکن است به مصرف مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی نیاز داشته باشند. سایر مادران و کودکان نیز نیازمند مصرف غذاهای مغذی مناسب هستند و گاهی بر اساس محل و شرایط زندگی خود باید مکمل‌های ویتامینی هم دریافت کنند. ۱۰. دفعات شیردهی را در طول بیماری کودک افزایش دهید. در زمان بیماری، باید مصرف مایعات و غذاهای مورد علاقه کودک بیشتر شود. حداقل تا دو هفته بعد از بیماری، او را به مصرف غذای بیشتر تشویق کنید و یا تعداد دفعات غذا خوردن را افزایش دهید. |
| دکتر ناهید عزالدین زنجانی متخصص اطفال مدیر عامل انجمن ترویج تغذیه با شیرمادر |
منبع : فصلنامه شیر مادرمطالب پیشنهادی
|
نحوه شروع و ادامه تغذیه کمکی
http://maktoobshop.com/
1- تغذیه کمکی را با فرنی آرد برنج از هفته اول ماه هفتم شروع نموده و با رعایت نکات زیر طی 12ـ6 ماهگی به مرور گروههای مختلف غذایی را در رژیم او بگنجانید.
2- هرغذای کمکیرابرای شیرخوار از 2ـ1 قاشق مرباخوری شروع ودرطی7روزآن رابه4 تا 5 قاشق مرباخوری وروزی 3 مرتبه برسانید.
3- دقت کنیدکه شروع غذای کمکی جدیدبه معنی قطع غذاهای کمکی قبلی نیست بلکه برای متنوع ساختن تغذیه شیرخوارمیتوانید 2 یا 3 نوع ازغذاهای کمکی را که قبلاً نیز به شیرخوار داده اید تهیه کرده و در طول روز به او بدهید ولی ارزش سوپ از نظر غذایی بیشتر است.
4- رعایت بهداشت مواد غذایی و بهداشت فردی در تهیه غذا و تغذیه شیرخوار الزامی است.
5- همزمان با افزایش سن شیرخوار دفعات تغذیه تکمیلی را به روش زیر افزایش دهید.
سن شیرخوار | دفعات تغذیه تکمیلی در روز |
ماه هفتم | از یک بار در روز شروع کرده و به 3 بار در روز برسانید |
ماه هشتم | 4 بار |
ماه نهم و دهم | 4 تا 5 بار |
یازدهم و دوازدهم | 5 بار |
غذاهای کمکی را به ترتیب زیر برای شیرخوار شروع کنید :
ماه هفتم :
هفته اول : فرنی آرد برنج
هفته دوم : شیربرنج یا حریره بادام
هفته سوم : پوره انواع سبزیها
ابتدا با یک نوع سبزی شروع کنید و پس از آن سبزی های نشاسته ای مثل نخود سبز ، لوبیا و کدو حلوائی به عنوان آخرین سبزیها به غذای شیرخوار اضافه شود.
هفته چهارم : سوپ شامل گوشت ماهیچه ، یا مرغ ، برنج و سبزی
ماه هشتم :
هفته اول: زرده تخم مرغ پخته رادرآب جوشیده سردشده یا شیرمادر حل کنیدو با قاشق به شیرخوار بدهید، ازیک قاشق چایخوری شروع و طی یک هفته تا ده روز به نصف زرده برسانید (تخم مرغ بایدبه مدت 5 دقیقه درآب بجوشدو به آب مقداری نمک اضافه شود که تخم مرغ نشکند).
هفته دوم : حبوبات سهل الهضم مثل (عدس و ماش)
هفته سوم : آبمیوه مثل لیمو شیرین و یا آب سیب از یک قاشق مرباخوری شروع تا به تدریج به 30 سی سی برسد (آبمیوه با فنجان یا قاشق به شیرخوار داده شود) ماست
هفته چهارم : تکه های کوچک نان
ماه نهم و دهم :
مصرف سایر حبوبات علاوه بر ماش و عدس ، کته نرم با گوشت ، تکه های کوچک سیب زمینی پخته ، میوه های پوست کنده و له شده مثل سیب
ماه یازدهم و دوازدهم :
تمامی غذاهائی که از ماه هفتم تا دهم به شیرخوار داده شده است.
از ماه دوازدهم به بعد
جایگزین نمودن تدریجی غذاهای مناسب موجود در سفره خانواده به جای غذاهای کمکی
روش تهیه غذاهای کمکی مورد نیاز شیرخوار
1ـ فرنی آرد برنج مواد لازم :
آرد برنج یک قاشق غذاخوری سرپر
شکر یک قاشق مرباخوری
شیرپاستوریزه یک لیون
روش تهیه : آرد برنج را در شیر حل کنید و شکر را به آن اضافه کنید سپس آن را روی شعله ملایم گذاشته و به هم بزنید تا کمی از شیر مادر غلیظ تر شود، معمولاً بعد از جوش آمدن حدود 5 تا 10 دقیقه برای قوام آن کافی است (در صورتی که از شیر محلی برای تهیه غذای کمکی نوزاد استفاده می کنید حتماً آن را به مدت 5 دقیقه (از زمان شروع جوش) بجوشانید و سپس آن را برای تهیه غذای کمکی به کار ببرید.
2ـ فرنی حریره بادام مواد لازم :
مغز بادام 3 عدد
آرد برنج یک قاشق مرباخوری سرصاف
شکر یک قاشق مرباخوری سرصاف
شیرپاستوریزه نصف لیوان
روش تهیه : بادام را سه ساعت در آب جوش بخیسانید سپس پوست آن را جدا کرده و پودر کنید، پودر بادام را با آرد برنج و شکر مخلوط کرده ، روی حرارت ملایم گذاشته و آن را به هم بزنید تا به غلظت مناسب برسد. (با افزایش سن و تمایل شیرخوار به این غذا می توان تعداد بادام ها و سایر ترکیبات را اضافه نمود).
3ـ سوپ گوشت مواد لازم :
گوشت مرغ یا ماهیچه بدون چربی 60 تا 65 گرم
سبزی مثل گشنیز، جعفری یا لوبیا سبز سه قاشق غذاخوری
برنج یا ماکارونی یک قاشق غذاخوری
پیاز کوچک یک چهارم قطعه
کره یا روغن مایع نصف قاشق مرباخوری
روش تهیه : گوشت ماهیچه یا مرغ را با پیاز بپزید. پس از اینکه کمی گوشت پخت ، برنج یا ماکارونی را اضافه کنید و با حرارت ملایم بپزید، در انتها سبزی خرد شده را اضافه نمایید. وقتی کاملاً پخت آن را از روی حرارت بردارید و کره یا روغن مایع را به آن اضافه کنید.
4ـ کته ماهیچه مواد لازم :
ماهیچه یک تکه
برنج یک استکان کوچک یا 4 قاشق غذاخوری
روغن مایع یا کره یک قاشق مرباخوری
پیاز کوچک یک چهارم قطعه
روش تهیه : ماهیچه را ریز کرده و با مقداری آب و پیاز به خوبی بپزید سپس برنج را به همراه روغن مایع یا کره به آن اضافه کنید تا به شکل کته نرم درآید ، آن را به همراه ماست به شیرخوار بدهید.
5ـ آش حبوبات
مواد لازم :
جعفری، شوید (شود) گشنیز ریز شدهیک قاشق غذاخوری
لوبیا و عدس یک قاشق غذاخوری
برنج یک قاشق غذاخوری
گوشت چرخ کرده گوسفند 2ـ1 قاشق غذاخوری
پیاز کوچک یک چهارم قطعه
کره یا روغن مایع نصف قاشق مرباخوری
روش تهیه :
لوبیا و عدس را چند ساعت خیس کنید سپس با گوشت و پیاز خرد شده کاملاً بپزید پس از آن برنج را به حبوبات و گوشت اضافه کنید و سبزیجات شسته و خرد شده را نیز داخل آن بریزید تا بپزد. در انتها کره یا روغن مایع را نیز به آن اضافه کنید ، می توان به جای برنج ، گندم پرک به آن اضافه کرد. در صورت تمایل می توانید مقداری ماست نیز به غذا اضافه کنید.
توجه :
1ـ غذای سال اول شیرخوار شیرین ، ترش و ادویه دار نباشد.
2ـ باشروع تغذیه کمکی شیرخـواراحتیاج به آبجوشیدهســردشدهدارد.روزهای اولکمتــرو به تدریج که غذا بیشترمیشود احتیاج زیادتر می شود.
3ـ به تدریج که غذای کمکی بیشتر می شود از دفعات شیر مادر بایستی کاسته شود.
از ماه 7 تا 10 مجموعاً پنج مرتبه شیر
از ماه 10 تا 12 مجموعاً چهار مرتبه شیر
از ماه 12 تا 24 مجموعاً سه مرتبه شیر
از دادن موز ، هویج ، شیر پاستوریزه ، خرما ، بیسکویت ، بستنی ، توت ، تمشک ، گیلاس ، آلبالو ، خربزه ، انگور و کیوی خودداری شود.
اقتباس از نشریه شماره 6 تغذیه تکمیلی مرکز بهداشت اصفهان
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
چگونه غذای کمکی را شروع کنیم و ادامه بدهیم؟
این نکات ظریف در شروع تغذیه تکمیلی باید به مادران آموزش داده شود تا در امر تغذیه کودک موفق شوند. بخشی از این قانون‌ها را با ذکر دلیل آورده‌ایم.
3 دلیل برای اینکه تغذیه تکمیلی کودک را از 6 ماهگی شروع کنیم
پایان 6 ماهگی بهترین زمان برای شروع غذای کمکی است زیرا:
* وزن شیرخوار حوالی 5 ماهگی 2 برابر وزن تولد میشود و شیر مادر بعد از 6 ماهگی به تنهایی نمیتواند نیازهای غذایی کودک را برطرف کند.
* آهن بدن شیرخوار که در 3 ماهه آخر جنینی، ذخیره کرده بوده است، در حوالی 6 ماهگی به حداقل می‌رسد.
* دستگاه گوارش شیرخوار، آمادگی لازم برای پذیرش غذای نیمه جامد را پیدا میکند. تکامل تغذیهای، بخشی از تکامل عمومی بدن است و در نیمه دوم سال اول زندگی است که کودک توانایی گردن گرفتن و نشستن پیدا میکند، واکنش بیرون دادن غذا از دهان را از دست می‌دهد، دندان‌هایش شروع به رویش میکند و حرکات دست و انگشتانش هدف‌دار میشود. همه این‌ها شیرخوار را برای پذیرش غذای کمکی آماده می‌کنند.
3 دلیل برای اینکه زودتر غذای کمکی را شروع نکنیم
اگر زودتر از 6 ماهگی به کودک غذای کمکی بدهیم، وقایع نامطلوبی می‌تواند سلامت او را به خطر بیندازد. از جمله:
* احتمال ابتلا به اسهال زیاد میشود، زیرا دستگاه گوارش شیرخوار هنوز کاملاً تکامل نیافته است و ممکن است ماده غذایی آلوده باشد یا در تهیه و نگهداری آن دقت کافی نشده باشد.
* احتمال بروز آلرژی (حساسیت) بیشتر میشود.
3 نکته که باید پیش از آغاز تغذیه تکمیلی بدانید
* تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک اهمیت زیادی دارد. در این زمان تغذیه او باید منحصراً با شیر مادر باشد و نیازی به استفاده از هیچ ماده غذایی دیگری، حتی آب، ندارد. برای شیرخوار فقط شیر مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره (A و D) یا مولتی‌ویتامین و واکسیناسیون ضروری و تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای غذایی، جسمی، روانی و عاطفی اوست.
* از سن 6 ماهگی به بعد، شیرخوار علاوه بر شیر مادر، به غذاهای سالم و مناسب، کم‌حجم و پرانرژی نیاز دارد. غلظت این غذاها در شروع باید کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آنها افزوده شود تا شیرخوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها، به جویدن هم عادت کند و استفاده از وسایل لازم برای غذا خوردن را بیاموزد تا کم‌کم بعد از یک سالگی بتواند از غذاهای سفره خانواده، بر اساس رشد و تکامل خود استفاده کند. از 6 تا 12 ماهگی، هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذاهای کمکی همراه با شیر مادر برای آماده‌سازی و تکامل روانی - اجتماعی وی نقش بسزایی دارد.
* امکان دارد در شروع تغذیه تکمیلی، با گریه کودک مواجه شوید یا هنگام غذا دادن سر خود را برگرداند. در این حالت بهتر است غذا دادن را بدون اصرار تا اطلاع ثانوی به تعویق بیندازید. اگر مقاومت کرد اصرار نکنید و 1 تا 2 هفته دیگر فقط به او شیر بدهید.
3 نکته که موفقیت شما را در تغذیه کودک تضمین میکند
* در ابتدا برای غذا دادن به کودک از قاشق چایخوری که کوچک‌تر است، استفاده و در هنگام غذا دادن با مهربانی با کودک صحبت کنید. او در ابتدا نمی‌داند غذا را چه کار کند، شاید آن را ببلعد ولی احتمال دارد آن را تف کند یا در دهان نگه دارد که این‌ها قابل درک هستند.
* بعد از این که کودک یک ماده غذایی را قبول کرد، باید به آهستگی مواد دیگر را به رژیم او افزود. حداقل 4 روز قبل از شروع غذای جدید صبر کنید تا در صورت بروز واکنش اسهال، استفراغ یا بثورات جلدی بتوانید آگاهانه به پزشک کمک کنید علت را بیابد.
3 توصیه تکمیلی برای تداوم تغذیه تکمیلی
* حدود 8 ماهگی، شیرخواران حدود 750 تا 900 کالری در روز نیاز دارند و معمولاً حدود 400 تا 500 کالری را از شیر دریافت می‌کنند (حدود 700 تا 750 میلی لیتر شیر در روز). اگر به نظر شما اشتهای او نسبت به 8 ماه اول کمتر است، تعجب نکنید چون علت آن کاهش سرعت رشد و فعالیت‌های جدید اوست.
* حدود 8 ماهگی که توانایی حرکات دستهای شیرخوار افزایش می‌یابد، می‌توانید به او قاشق بدهید و بگذارید تا هنگام غذا خوردن بازی کند و از غذا لذت ببرد. او به مرور یاد میگیرد که چگونه قاشق را نگه دارد، آن را در غذا فرو ببرد و به دهان بگذارد. سعی نکنید قاشق را به زور از او بگیرید، چون به تمرین بیشتر نیاز دارد تا اعتماد به نفس لازم را به دست آورد. ابتدا برای کاهش ریخت و پاش، خودتان قاشق او را پر کنید، ولی نباید مانع از این شوید که خودش قاشق را بگیرد و به دهان ببرد.
از ماه هشتم می‌توانید زرده تخم‌مرغ را هم به غذای کودک اضافه و سوپ‌هایی که آماده می‌کنید را غلیظ‌تر از قبل و با انواع سبزیهای نشاسته‌ای مانند سیبزمینی، کدو حلوایی، نخودفرنگی (نخود سبز) تهیه کنید. دفعات تغذیه 3 تا 4 بار در روز و مقدار غذا با توجه به میل شیرخوار است که معمولاً 10 قاشق مرباخوری در هر وعده خواهد بود.
بعد از این که کودک یک ماده غذایی را قبول کرد، باید به آهستگی مواد دیگر را به
رژیم او افزود. حداقل 4 روز قبل از شروع غذای جدید صبر کنید تا در صورت بروز واکنش اسهال، استفراغ یا بثورات جلدی بتوانید آگاهانه به پزشک کمک کنید علت را بیابد
* کم‌کم او را به نوشیدن از فنجان عادت دهید. کافی است در این سن یک فنجان پلاستیکی کوچک را از آب پر کنید و هنگام غذا خوردن در اختیار کودک بگذارید و به او نشان دهید چگونه آن را بلند کند و به دهان ببرد. حتی اگر برای هفته‌ها از فنجان به عنوان اسباب‌بازی استفاده کرد، نباید نگران شوید. او نیاز دارد حمایتش کنید و صبور باشید تا بتواند بدون چکه چکه کردن از چانه، مایعات را بنوشد. یکی از فواید استفاده از فنجان، افزایش تطابق بین حرکات دست و دهان است.
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
شروع غذای کمکی در نوزادان
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است دستگاه گوارش نوزاد در حوالی 6 ماهگی برای پذیرش غذای نیمه جامد آمادگی لازم را پیدا میکند و بنابراین شروع تغذیه کودک با غذای کمکی از شش ماهگی صورت میگیرد.البته در بعضی از کودکانی که دچار افت وزن هستند، غذا از 4 ماهگی داده میشود. با زود شروع کردن غذای کمکی احتمال ابتلاء به اسهال و آلرژی در کودک افزایش یافته و تمایل وی به شیر مادر نیز کمتر می شود.
اصول شروع تغذیه تکمیلی در سال اول به این صورت است:
فرنی آرد برنج
حریره بادام
سوپ با انواع سبزیجات
سوپ سبزیجات با گوشت
در نه ماهگی:
• در سال اول زندگی از اسفناج، گوجه فرنگی ،توت فرنگی،گیلاس ،آلبالو،کیوی،خربزه،عسل ،سفیده تخم مرغ و شیر گاو نباید استفاده کرد زیرا احتمال آلرژی زایی آنها زیاد است.
سن مقدار
• از محصولات حاوی سوربیتول مثل آب سیب یا آب گلابی درزمان ابتلا کودک به اسهال بپرهیزید. در صورت کندی یا افت رشد کودک ،غذای کودک را باید مقوی و مغذی کرد.مقوی کردن یعنی اضافه کردن موادی که فقط انرژی غذا را بیشتر میکند و مغذی کردن یعنی اضافه کردن موادی که علاوه بر انرژی، پروتئین و ویتامین واملاح غذا را بیشتر میکند. برای مقوی کردن اضافه کردن روغن و کره و افزودن شکر به غذای کودک مفید است.برای مغذی کردن اضافه کردن سبزیجات برگ سبز و نارنجی رنگ مانند جعفری، شوید ،گشنیز ؛ کدو حلوائی و هویج ...به سوپ یا پلوی کودک برای تامین ویتامین A،اضافه کردن مخلوط آرد غلات و حبوبات تفت داده شده برای تامین پروتئین و افزودن پودر جوانه غلات و حبوبات به سوپ کودک برای تامین ویتامیتهای ب مفید است.برای افزودن پروتئین بیشتر به غذا افزودن مقداری گوشت ، اضافه کردن لوبیا و عدس کاملا پخته و له شده ،افزودن تخم مرغ بصورت رنده و نیز عصاره قلم به سوپ یا غذای کودک توصیه میشود. پایش رشد: میزان رشد کودک (قد و وزن) را با بچه های هم سن او نباید مقایسه کرد.روند رشد کودکان بسته به عوامل ژنتیکی و محیطی متفاوت است.اگر منحنی رشد کودک به سمت بالا سیر کند رشد طبیعی است.اگرافقی شود کودک دچار توقف رشد شده و در صورتی که به سمت پایین برود نشان دهنده افت رشد است. البته بیشتر نوزادنی که از نظر ژنتیکی چاقند ولی ریز به دنیا می آینددر 6-3 ماهگی منحنی رشدشان به بالا و به طرف منحنی اصلی خود انتقال پیدا میکند.بیشتر نوزادنی هم که از نظر ژنتیکی لاغرند ولی درشت به دنیا می آیند برای چندین ماه منحنی رشدشان ریز پیش میرود و اغلب تا 13 ماهگی بهمنحنی اصلی خود نمی رسند.
http://www.behdadipour.com/
مطالب پیشنهادی
|
تغذیه تکمیلی کودکان
http://maktoobshop.com/
تغذیه کودک ۱۲-۶ ماهه
شیر مادر تا پایان شش ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هر نوع غذای کمکی برای رشد طبیعیشیرخوار کافی است. بعد از شش ماهگی نیازهای غذایی شیرخوار فقط با شیر برآورده نمی شود وباید علاوه بر شیر، غذاهای نیمه جامد را نیز برای او شروع کرد. مناسب ترین غذاها برای تغذیهتکمیلی، غذاهایی هستند که:
- مقوی و مغذی باشند.
- متناسب با سن کودک تغییر کند.
- تازه و بدون آلودگی باشند و پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
- مواد اولیه آن در دسترس بوده و امکان تهیه آن برای خانواده وجود داشته باشد.
بهترین سن برای شروع غذاهای کمکی
هفته اول ماه هفتم تولد کودک، سن شروع تغذیه تکمیلی است، ولی چنانچه بین ۴ تا ۶ ماهگی باوجود تلاش والدین و کارکنان بهداشتی منحنی رشد کودک نشان دهنده رشد نامناسب کودک باشد،می توان غذای کمکی را شروع کرد.
توصیه های کلی
- مواد غذایی را چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع، تدریجا" به رژیم غذایی شیرخوار اضافه کنید.
- از یک نوع غذای ساده شروع شود وکم کم مخلوطی از چند نوع غذا به کودک داده شود.
- از مقدار کم شروع و به تدریج بر مقدار آن افزوده شود.
- بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف حدود ۵ تا ۷ روز فاصله در نظر گرفته شود.
- اولین غذایی که به کودک داده می شود، بایدکمی غلیظ تر از شیر تهیه شود و سپس به تدریجغذاهای نیمه جامد و جامد داده شود.
- غذاها با قاشق و مایعات با لیوان به شیرخوار داده شود.
- هنگام دادن غذاهای نیمه جامد و جامد، شیرخوار در وضعیت نشسته قرار گیرد.
- غذای شیرخوار به مقدار کم و برای یک وعده تهیه گردد.
- در صورت باقی ماندن غذا، می توان آن را به مدت ۲۴ ساعت در یخچال نگه داری نمود. در غیر اینصورت آن را بایددر فریزر گذاشت.
- غذای نگه داری شده فقط به مقدار مصرف یک وعده کاملا" داغ گردد و پس از خنک کردن به کودک دادهشود
- تا یک سالگی به غذای کودک نمک اضافه نگردد ولی پس از یک سالگی کمی نمک (نمک یددار تصفیهشده) به غذای شیر خوار می توان اضافه نمود.
- سبزی ها قبل از مصرف کاملا" شسته و بلافاصله پس از خرد کردن به غذا اضافه گردد.
- مصرف حتی مقدار کمی گوشت در سوپ کودک، ارزش غذایی را افزایش می دهد، بدین منظور هرنوعگوشت مانند گوسفند، گوساله، مرغ و ماهی که در دسترس خانواده است مصرف گردد.
- در دستور تهیه بعضی از غذاها مقداری کره یا روغن به هنگام طبخ و مقداری دیگر به هنگام غذا دادنبه کودک اضافه شود. (مصرف روغن مایع بهتر از روغن جامد است).
- در مورد کودکانی که روند رشدشان خیلی بیشتر از طبیعی است، مقدار مصرف روغن یا کره را درغذای کودک کمتر گردیده و برعکس اگر کودک تاخیر رشد دارد کمی بیشتر روغن یا کره به غذای اواضافه گردد.
ترتیب دادن غذاهای کمکی به شیرخوار بسیار مهم است و باید از هفته اول ماه هفتم تولدمرحله به مرحله غذاهای خاصی را به شیرخوار داد .
خطرات دیر شروع کردن غذای کمکی
- کندی یا توقف رشد کودک
- مشکل پذیرش غذا توسط کودک (در صورت تاخیر در شروع غذای کمکی، شیرخوار معمولا از ۹ ماهگیبه بعد تمایل خود را به خوردن غذاهای دیگر و امتحان کردن مزه و طعم های جدید از دست می دهد)
- به تعویق افتادن عمل جویدن در کودک
ویژگی های غذای کمکی
غذای کمکی مناسب دارای ویژگی های زیر است:
- تمیز و بهداشتی تهیه شود.
- قوام آن متناسب با سن کودک تغییر کند.
- مقوی و مغذی باشد.
- تازه تهیه شود.
- مواد اولیه آن در دسترس بوده و امکان تهیه آن برای خانواده وجود داشته باشد.
نحوه شروع و ادامه غذای کمکی
- غلات مانند برنج بهترین ماده غذایی برای شروع تغذیه تکمیلی است. چون هضم آن آسان است.فرنی یکی از بهترین غذاهایی است که می توان از یک بار در روز به اندازه یک تا سه قاشقمرباخوری شروع کرد و به تدریج بر مقدار آن، متناسب با اشتهای کودک افزود. از هفته دوم شروعغذای کمکی می توان علاوه بر فرنی، شیر برنج (کاملا" پخته و له شده) و حریره بادام نیز به کودکداد. تغذیه شیرخوار با فرنی، شیر برنج و حریره بادام را می توان تا دو هفته ادامه داد (بسته به علاقهکودک به این نوع غذاها می توان حتی تا یک سالگی و یا بیشتر از این غذاها به عنوان یک وعدهغذای کمکی به کودک داد).
- در هفته سوم مصرف انواع سبزی ها مثل سیب زمینی، هویج، جعفری، گشنیز، کدو، لوبیا سبز و... برای تغذیه کودک شروع می شود. در این هفته علاوه بر فرنی می توان با گوشت، سبزی ها وبرنج سوپ تهیه کرد. بهتر است سبزی ها را تک تک و به مرور به سوپ اضافه نمود.
از هفته چهارم باید حتما" گوشت به سوپ کودک اضافه شود. گوشت را باید به قطعات کوچک تقسیمکرد و یا از گوشت چرخ کرده استفاده نمود که باید کاملا" پخته و له شوند. پوره سبزی ها مانند سیبزمینی، هویج، کدو حلوایی و نخود سبز به صورت پخته شده و نرم شده همراه با کمی روغن یا کرهغذای مناسبی برای شیرخوار است.
در ماه بعد (ماه هشتم زندگی) علاوه بر سوپ می توان زرده تخم مرغ را شروع کرد، زرده باید کاملا" آبپز و سفت باشد. ابتدا باید به اندازه یک قاشق چایخوری از زرده پخته شده را در آب یا شیر له کرد و بهشیرخوار داد و مقدار آن را به تدریج افزایش داد تا در ظرف یک هفته به یک زرده کامل تخم مرغ برسد. آنگاه می توان یک روز در میان یک زرده کامل یا هر روز نصف زرده تخم مرغ به شیرخوار داد. استفاده ازسفیده تخم مرغ تا یک سالگی توصیه نمی شود.
با افزایش سن و پذیرش بیشتر شیرخوار، سوپ و غذاهای نرم باید تبدیل به غذاهای سفت تر شوندیعنی باید با اضافه کردن غذاهای سفت تر و کمی قابل جویدن، عمل تکامل جویدن در شیرخوار تقویتشود. اگر تدریجا" مواد غذایی سفت اضافه نشود و شیرخوار به عمل جویدن تشویق نگردد و برای مدتها از غذاهای له شده استفاده کند، علاوه برابتلا به تاخیر رشد بعدا" در جویدن غذاهای سفت دچارمشکل خواهد شد. برای این کار می توان از حدود ۸ ماهگی تکه های نان و بیسکویت هم به دستشیرخوار داد. از ۸ ماهگی می توان به غذای شیرخوار ماستی که ترش نباشد نیز اضافه نمود.
شروع استفاده از حبوبات ۹ ماهگی است که به سوپ شیرخوار اضافه می شود. می توان از انواعحبوبات خیس شده و پوست کنده که کاملا پخته و نرم باشد، مانند عدس، ماش، لوبیا و یا حبوباتجوانه زده استفاده کرد. حبوبات منبع خوبی برای تامین پروتئین و املاح هستند و همراه با غلات وشیرمادر غذای کاملی را تشکیل می دهند.
آب میوه آخرین ماده غذایی است که به برنامه غذایی کودک در سال اول اضافه می شود و حاویویتامین و املاح معدنی است. آب میوه را باید در ابتدا به صورت رقیق شده و از یک قاشق مرباخوری درروز شروع و تدریجا" به مقدار آن افزود. بهتر است مدت ۷-۵ روز فقط از یک نوع آب میوه استفاده شود تااگر ناسازگاری وجود داشت شناخته شود.
مصرف توت فرنگی، گیلاس و آلبالو، کیوی، خربزه و اسفناج، سفیده تخم مرغ و شیر گاو بهدلیل ایجاد حساسیت و همچنین مصرف عسل در سال اول زندگی به دلیل احتمال آلودگی باکلستریدیوم بوتولینوم توصیه نمی شود.
مقوی و مغذی سازی غذای کودک
مقوی کردن غذا یعنی موادی را به غذا اضافه کنیم که انرژی آن را بیشتر کند. مغذی کردن غذا یعنیموادی را به غذا اضافه کنیم که پروتئین، ویتامین و املاح آن را بیشتر کند.
موادی که انرژی غذا را بیشتر می کنند؛
روغن ها دارای انرژی هستند و افزودن مقدار کمی روغن به غذای کودک به خصوص کودکی که آهستهرشد می کند توصیه می شود
چون:
- انرژی روغن نسبت به مواد غذایی دیگر بیشتر است (هر گرم روغن حدود ۹ کالری و هر گرم قند وشکر ۴ کالری دارد).
- چربی ها مثل کره، روغن زیتون، روغن نباتی (ترجیحا روغن مایع) بدون اضافه کردن حجم غذا، انرژیغذا را بیشتر می کنند.
- روغن باعث بهبود طعم و نیز نرم شدن غذا می شود و خوردن آن را برای شیرخوار راحت تر می کند.
- قند و شکر انرژی زا هستند ولی مصرف آن برای شیرخوار زیر یک سال توصیه نمی شود چون ذائقه اوبه طعم شیرین عادت میکند و زمینه برای بروز مشکلاتی مثل چاقی در بزرگسالی فراهم می شود.
موادی که علاوه بر انرژی، پروتئین غذا را بیشتر می کند؛
- در صورت امکان کمی گوشت به غذای شیرخوار اضافه شود.
- انواع حبوبات مانند نخود، لوبیا، عدس که کاملا" پخته شده را بعد از ماه هشتم به غذای شیرخواراضافه نمائید.
- به غذای شیرخوار تخم مرغ اضافه شود، مثلا" تخم مرغ آب پز را می توان داخل سوپ و یا ماکارونیپس از طبخ رنده کرد و یا میتوان آن را با کمی شیر مخلوط و نرم کرده و به شیرخوار داد (تا قبل از یکسالگی از دادن سفیده تخم مرغ خودداری شود)
موادی که ویتامین ها (مانند ویتامین A و C ) و املاح ) مانند آهن، روی و کلسیم( غذا رابیشتر می کنند
-انواع سبزی های با برگ سبز مانند جعفری، شوید، گشنیز که دارای ویتامین A و C و آهن هستند بهغذای شیرخوار اضافه شود
-از انواع سبزی های زرد و نارنجی رنگ مانند کدو حلوایی و هویج که دارای ویتامینA هستند در غذایشیرخوار استفاده شود
- غلات و حبوبات جوانه زده دارای انرژی، پروتئین، ویتامین و املاح هستند. می توان ابتدا گندم، ماش یاعدس جوانه زده را تهیه و پودر نمود و در انتهای طبخ داخل غذا ریخت. همچنین می توان جوانه تازه را لهکرده و یا پس از خشک کردن جوانه آن را پودر نموده و به غذای شیرخوار اضافه کرد.
یادآوری های لازم
در ادامه غذاهای کمکی برای شیرخواران و کودکان خردسال توجه به نکات زیر ضروری است:
- بعد از شروع غذای کمکی، به کودک آب جوشیده سرد شده بدهید.
- قبل از یک سالگی، شکر، نمک و ادویه به غذای کودک اضافه نکنید.
-از روز پانزدهم تولد باید قطره ویتامین A+D مولتی ویتامین (۲۵ قطره در روز( و هم زمان با شروع تغذیهتکمیلی قطره آهن (۱۵ قطره در روز) و یا شربت آهن به اندازه ۵/۱قطره به کودک بدهید.
- برای جلوگیری از تغییر رنگ دندان ها، توصیه می شود قطره آهن را در عقب دهان شیرخوار بچکانید ویا بعد از مصرف، مقداری آب به او بدهید.
- قبل از یک سالگی از دادن اسفناج، عسل و سفیده تخم مرغ، شیر گاو، توت فرنگی، گیلاس، آلبالو،کیوی، خربزه به کودک خودداری کنید.
- هرگز به زور به کودک غذا ندهید.
- به ساعت های خواب و استراحت کودکان توجه کنید.
- به کودک مبتلا به اسهال و یا هر نوع بیماری عفونی دیگر، غذا را در دفعات بیشتر و حجم کمتر بدهید.
نکات اساسی که هنگام تهیه غذای کودک باید رعایت شود:
با توجه به این که منابع آلودگی مواد غذایی زیاد هستند، لذا توجه به نکات زیر در تهیه غذای سالم برایشیرخواران و کودکان خردسال اهمیت زیادی دارد. این نکات عبارتند از:
- پختن کامل غذا در حرارت زیاد (حدود ۷۰ درجه سانتی گراد)
- تازه تهیه کردن هر وعده غذا
- نگه داری غذا در یخچال و یا فریزر
- شستن میوه ها و سبزی ها
- استفاده از آب سالم
- شستن دست ها به دفعات زیاد
- خودداری از تغذیه شیرخوار با استفاده از بطری
- محافظت غذاها از حشرات و جوندگان
- نگه داری مواد غذایی فاسد نشدنی در محل مطمئن
- تمیز نگه داشتن وسایل لازم برای تهیه غذا
غذاهایی که ممکن است برای یک کودک نوپا سالم نباشند
همچنان که فرزندتان بزرگ می شود، دوست دارد که غذای شما را امتحان کند و شما نیز علاقمند هستید رژیم غذایی او را متنوع تر کنید اما تمام غذاها برای کودکتان سالم نیستند. بعضی غذاها هنوز می توانند موجب خطر خفگی در کودک شوند.
غذاهایی که نباید به کودکان 12 تا 24 ماهه داده شوند
شیر کم چرب: بیشتر کودکان نوپا به تمام چربی‌ها و کالری شیر برای رشد و نمو نیاز دارند. وقتی کودکتان به دو سالگی رسید و هیچ مشکلی در رشد او وجود نداشت، اگر تمایل داشتید می‌توانید از این به بعد به او شیر کم چرب تری بدهیداما اگر کودکتان در معرض چاقی یا بیماری قلبی قرار دارد، ممکن است پزشک توصیه کند قبل از این که به سن 2 سالگی برسد، از شیر کم چرب استفاده کند).
خطرات خفگی که کودک را تهدید می کند
لقمه های بزرگ: اگر تکه های غذا به اندازه دانه نخود باشند، در گلوی کودک گیر نمی کند و بنابراین خطر خفگی وجود ندارد. سبزیجاتی مانند هویج، کرفس و لوبیای سبز را باید تکه تکه کنید یا آنها را پخته و سپس ریز ریز کنید. میوه هایی مثل انگور، گوجه و خربزه را قبل از اینکه به کودک بدهید، چهار قسمت کنید. همچنین گوشت و پنیر را به صورت تکه های خیلی ریز در آورید.
میوه های سخت و کوچک: میوه های مغز دار (بادام، پسته و غیره)، ذرت بو داده، قرص های ضدسرفه (که به صورت آب نبات هستند)، آب نبات، کشمش و دیگر میوه های خشک شده کوچک و میوه های دانه مانند می‌توانند موجب خفگی شوند.
میوه های چسبناک و نرم: از آدامس و غذاهای نرم که ممکن است در گلوی کودکتان گیر کند، بپرهیزید.
کره بادام زمینی: مواضب باشید به کودک نوپای خود زیاد کره بادام زمینی ندهید که در قورت دادنش با مشکل مواجه شود. در عوض، لایه نازکی از کره بادام زمینی را بر بروی نان یا بیسکویت بمالید.
نکات دیگری برای ممانعت از بروز خفگی:
• اجازه ندهید فرزندتان در داخل اتوموبیل چیزی بخورد چرا که در حین رانندگی نمی‌توانید مواظب او باشید.
• اگر از دارویی استفاده می کنید که باید بر روی دندان مالیده شود، تمام حواستان به فرزندتان باشد زیرا ممکن است دارو گلویش را بی حس کرده و در قورت دادن غذا اختلال ایجاد کند.
غذاهایی که نباید به کودکان 24 تا 36 ماهه داده شوند
خطر خفگی:
اگر چه کودکتان حالا در خوردن توانمند تر شده است، هنوز هم امکان دارد در اثر خوردن غذا دچار خفگی شود. مواردی را که در بالا برای جلوگیری از بروز خفگی اشاره شد، همچنان رعایت کنید و فرزندتان را از خوردن به هنگام راه رفتن، تلویزیون نگاه کردن یا انجام هر کاری که حواسش را از خوردن پرت کند، منع کنید.
غذاهایی که نباید به کودکان 3 ساله و بالاتر داده شوند
خطر خفگی:
اکنون فرزندتان در غذا خوردن کاملاً تبحر یافته است امابه هر حال هنوز هم باید مراقب تکه های غذا باشید که ممکن است در اثر خوردن آنها خفه شود. غذای او را به تکه های ریز تبدیل کنید به ویژه چیزهایی مثل انگور که می توانند کاملاً مسیر عبور هوا را مسدود کنند. همچنان به اجتناب از مصرف ذرت بو داده، تمامی میوه های هسته دار و آدامس ادامه داده و فرزند خود را از خوردن، وقتی که حواسش جمع نیست، منع کنید.
چند نکته تازه در مورد کودکان و آلرژی
پزشکان قبلاً توصیه می کردند که تا یک سالگی یا حتی تا مدتی بعد از آن، غذاهای جامد که آلرژن های رایج هستند به کودکان داده نشود اما از آنجا که مطالعات نشان می دهد که این اقدامات احتمالاً تأثیری در جلوگیری از برزو آلرژی ها نخواهند داشت، انجمن پزشکان کودکان آمریکا (AAP) نظرش را تغییر داده است.
البته عاقلانه این است که غذاهای جدید را به تدریج به کودک خود بدهید یعنی پس از این که غذای جدیدی را به فرزندتان دادید تا چند روز دست نگه دارید تا ببینید که آیا کودک نسبت به آن واکنش نشان خواهد داد یا خیر. اگر فکر می کنید که احتمالاً فرزندتان آلرژی غذایی دارد (به طور مثال، اگر آلرژی در خانواده شما رایج است)، با پزشک کودکتان صحبت کنید تا او بهترین روش برای دادن غذاهای آلرژی زا (همچون تخم مرغ، شیر، بادام زمینی، گندم، سویا، دانه های روغنی درختان، ماهی و حلزون صدف دار) به فرزندتان را در اختیار شما قرار دهد.
تغذیه کودک - نی نی سایت
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
طرز تهیه چند غذای کمکی برای شیرخواران
فرنی
برای تهیه فرنی از 2 روش زیر می توان استفاده کرد:
تغذیه کودک - طرز تهیه چند غذای کمکی برای شیرخواران
آرد برنج (یک قاشق مرباخوری سرصاف)
شکر (نصف قاشق مرباخوری سرصاف)
شیر (ترجیحا شیر مادر) (5 قاشق مربا خوری)
آرد برنج باید اول با کمی آب و شکر (به میزان فوق) کاملا پخته شود سپس 5 قاشق مرباخوری شیر اضافه گردد. قوام فرنی باید کمی بیشتر از شیر مادر باشد. اگر از شیری به جز شیر مادر استفاده می شود حتماً باید قبلا جوشانده شود.
روش دوم:
آرد (برنج یک قاشق مرباخوری سرصاف)
شکر (نصف قاشق مرباخوری سرصاف)
شیر پاستوریزه (120 سی سی، معادل نصف لیوان معمولی)
در این روش اول 120 سی سی شیر پاستوریزه را به مدت 10 دقیقه می جوشانند، سپس آب جوشیده خنک شده را به آن اضافه می کنند تا حجم شیر مجددا به 120 سی سی برسد بعد آرد و شکر را به شیر اضافه می کنند و مجدداً حرارت می دهند تا به قوام فرنی برسد.
توجه: منظور از یک قاشق مرباخوری، قاشقی است با گنجایش cc 5 مانند قاشق مدرج شربت های کودکان.
حریره بادام
طرز تهیه کاملا مشابه تهیه فرنی است و همراه با افزودن آرد و شکر یک قاشق مرباخوری بادام پوست گرفته و رنده شده ( یا آسیاب شده) نیز اضافه می شود.
برای سهولت کار و رعایت تنوع در غذای شیرخوار می توان یک روز در میان از فرنی و حریره بادام استفاده کرد.
سوپ
گوشت بدون چربی به اندازه یک تکه خورشتی (معمولا به اندازه یک تخم مرغ متوسط) به ترتیب اولویت و ارجحیت گوشت گوسفند، مرغ، گوساله.
برنج یک قاشق مربا خوری
هویج متوسط یک سوم
بعد از این که گوشت کمی پخته شد برنج و هویج اضافه می شود. پس از پختن کامل، باید همه مواد سوپ را مخلوط و نرم کرد تا به غلظت فرنی برسد.
به عنوان مثال 3 نوع سوپ که تنوع مواد غذایی در محتویات آن رعایت شده است ذکر می گردد.
گوشت مرغ، هویج، برنج، جعفری و سیب زمینی
گوشت گوسفند، لوبیا سبز، برنج، گشنیز و گوجه فرنگی
گوشت گوساله، کدو حلوایی، جعفری، سیب زمینی و گوجه فرنگی
اضافه کردن کمی پیاز رنده شده و خرد شده به سوپ برای رفع بوی مرغ یا گوشت اشکالی ندارد. همچنین افزودن چند قطره آب لیمو ترش تازه یا آب نارنج تازه به سوپ و غذای کودک هم آن را خوش طعم می کند و هم جذب آهن را افزایش می دهد.
توجه:
هر سه روز یک بار یک نوع سبزی به سوپ اضافه می شود: مانند جعفری، گشنیز، لوبیاسبز، کدوسبز، کرفس و ...
به سوپ نباید نمک، شکر یا چاشنی اضافه کرد.
بهتر است کدو، کرفس و لوبیا سبز را اول پخته و بعد به سوپ اضافه کنند.
سبزی ها باید در آخرین لحظات پخت سوپ اضافه شود. در ظرف را نیز می بندند تا ویتامین های آن از بین نرود.
اسفناج تا یک سالگی مجاز نبوده و نباید به سوپ شیرخوار اضافه شود.
پوره سیب زمینی
یک سیب زمینی متوسط را بعد از شستن کامل با پوست می پزند. بعد از پخته شدن، پوست آن را جدا می کنند سپس سیب زمینی را همراه با یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع نرم کرده، کم کم به آن شیر پاستوریزه که قبلا جوشانده باشد اضافه می کنند تا به نرمی و غلظت دلخواه برسد.
پوره هویج
پوره هویج هم مثل پوره سیب زمینی تهیه می شود با این تفاوت که اول یک هویج متوسط را کاملا شسته و پوست کنده و با کمی آب می پزند و بعد کره یا روغن و شیر را اضافه می کنند.
تغذیه کودک - نی نی سایت
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
غذاهای تهدید کننده سلامت کودکان
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
آیا می دانید بسیاری از غذاها هستند که سلامتی کودک شما را تهدید می کنند و حتی مادران از آنها آگاهی ندارند.
تغذیه کودک - غذاهای تهدید کننده سلامت کودکان
دندان های کودک تا سن ۴ سالگی قادر نیست، مواد غذایی را کاملاً خرد کند، بنابراین مواد غذایی کوچک یا سفت را که جویدن آنها مشکل است به کودک ندهید ، زیرا ممکن است باعث خفگی او شوند.
امکان خفه شدن با مواد غذایی
دندان های کودک تا سن ۴ سالگی قادر نیست، مواد غذایی را کاملاً خرد کند، بنابراین مواد غذایی کوچک یا سفت را که جویدن آنها مشکل است به کودک ندهید ، زیرا ممکن است باعث خفگی او شوند. بسیاری از غذاها می توانند باعث خفه شدن کودک شوند، مگر اینکه شکل و ترکیب آنها را تغییر دهید. مثلاً کره بادام زمینی به تنهایی باعث خفگی خواهد شد، ولی مخلوط کردن آن با شیر و یا مالیدن آن بر روی تکه ای نان تُست نه نان معمولی ( که باعث می شود کودک خوب آن را بجَوَد ) امکان خفگی را کاهش می دهد.
سوسیس، حبه های انگور و سایر میوه ها و سبزی های خام بایستی به تکه های خیلی کوچک تقسیم شوند. تکه های گرد سوسیس ، هویج و حبه های انگور به علت گرد بودن به راحتی باعث خفگی می شوند.
کودک در هنگام غذاخوردن باید بنشیند، راه نرود یا ندود.
همیشه هنگام غذاخوردن کودک، کنار او باشید، چون در هنگام خفه شدن، کودک نمی تواند شما را صدا کند.
مواد غذایی زیر باعث خفگی می شوند، مگر اینکه شکل آنها را تغییر دهید :۱) سوسیس
۲) تکه های بزرگ گوشت
۳) ماهی استخوان دار
۴) کره بادام زمینی
۵) آجیل
۶) میوه های سفت مثل سیب خام
۷) حبه های انگور
۸) سبزیجات سفت مثل هویج
۹) حبوبات
۱۰) آب نبات های سفت یا کوچک
۱۱) آدامس
۱۲) ذرت بو داده
خرابی و پوسیدگی دندان ها
غذاهای کربوهیدرات دار ( شیرین ) که به سطح دندان می چسبند ، به راحتی باعث پوسیدگی دندان می شوند. کودک بعد از مصرف اینگونه غذاها باید دهان خود را با آب بشوید یا دندان های خود را مسواک کند تا امکان خرابی دندان کاهش یابد. نگذارید کودکتان مُدام چیزی بخورد یا نوشیدنی شیرین بنوشد تا زمان تماس مواد غذایی با دندان ها کاهش پیدا کند. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان، کودک بایستی مواد فلوراید دار استفاده کند. از ۶ ماهگی تا ۶ سالگی، اگر آب محل زندگی کودک کمتر از ۳/۰ PPM فلوراید دارد، باید یک محلول فلوراید دار اضافی مصرف کند.
یبوست
این مشکل در بین کودکان شایع است. اگر رژیم غذایی کودک دارای فیبر کافی متناسب با سن او باشد، از یبوست جلوگیری می شود. به همراه فیبر غذایی ، باید به مقدار کافی آب و مایعات نیز مصرف شود.
تعدادی از مواد غذایی که برای رفع یبوست مناسب هستند شامل :
▪ آلوی پخته
▪ انجیر تازه یا خیسانده در شیر یا به شکل کمپوت و مربای انجیر
▪ خاکشیر
▪ گلابی با پوست
▪ آناناس
▪ انواع برگه میوه ها مثل خیسانده برگه هلو یا زردآلو
▪ خشکبار مثل انجیر خشک ، آلوی خشک و کشمش
▪ آب پرتقال
▪ انگور
▪ تمشک
▪ طالبی
▪ روغن زیتون
▪ پیاز پخته
▪ تره
▪ چغندر
▪ گوجه فرنگی
▪ شاه توت رسیده
▪ توت فرنگی
▪ خربزه
▪ خوردن سیب با پوست به هنگام خواب و خوب جویدن آن
▪ نان سبوس دار و حبوبات مخصوصاً لوبیا.
چاقی
کاهش وزن در کودکان چاق ۲ تا ۷ ساله توصیه نمی شود، زیرا کودک برای رشد و تکامل طبیعی نیاز به دریافت کافی مواد مغذی دارد و در صورت کم خوری ممکن است دچار کمبود مواد مغذی شود. اگر کودک دچار اضافه وزن است، بایستی در همان وزن باقی بماند تا به اندازه کافی قدش رشد کند و بعد از اِتمام دوران بلوغ رژیم بگیرد. فعالیت بدنی کم، اصلی ترین عامل بروز چاقی در کودکان است. روزانه حداقل ۶۰ دقیقه تحرک بدنی برای کودک لازم می باشد.
برای جلوگیری از چاقی :
▪ کودک نباید پرخوری کند.
▪ کودک خود را وادار به غذا خوردن نکنید.
▪ وعده های غذایی و میان وعده ها را سرساعت معین در هر روز به او بدهید.
▪ مقدار کافی و مناسب از واحدهای غذایی را مصرف کنید.
▪ میان وعده ها را با دقت تمام انتخاب کنید تا پرکالری و فاقد ارزش غذایی نباشند.
▪ مصرف آب میوه ها را کاهش دهید، زیرا هر چند که دارای مواد مغذی هستند، کالری زیادی نیز دارند.
▪ به عنوان جایزه به کودکتان مواد خوراکی پُرکالری ندهید.
▪ کودک خود را تشویق کنید تا روزانه فعالیت بدنی داشته باشند.
▪ سعی کنید بچه ها کمتر وقت خود را صرف تماشای تلویزیون و بازی با کامپیوتر کنند.
منبع:پارسی طب
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
زمان شروع و ادامه غذای کمکی نوزادان
تغذیه کمکی در پایان 6 ماهگی (180 روزگی) شروع می شود، همزمان با شروع غذای کمکی تغذیه با شیر مادر باید همچنان مکرر و بر حسب میل و تقاضای شیرخوار ادامه داشته و حتی دفعات تغذیه با شیر مادر افزایش می یابد. همچنین در این زمان باید بر اساس نیاز کودک به او آب جوشیده سرد شده داد.
نحوه تغذیه تکمیلی در هفته اول ماه هفتم:
شروع غذای کمکی با فزنی آرد برنج است که روز اول از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز (مثلا" ظهر) شروع شده و کم کم به مقدار و دفعات آن متناسب با اشتهای کودک اضافه می شود تا نهایتا" در پایان یک هفته مقدار آن به حدود 12 قاشق مرباخوری برسد. بخاطر بسپارید همچنان شیر مادر غذای اصلی شیرخوار شما است.
نحوه تغذیه تکمیلی در هفته دوم ماه هفتم:
در این هفته می توان حریره بادام را به رژیم غذایی کودک اضافه نمود. شروع آن نیز مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز است تا روز ششم و هفتم به 12 قاشق مرباخوری در روز برسد. فراموش نشود که در این هفته بتدریج که مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می یابد مقدار و دفعات تغذیه با فرنی کم می شود بنابراین در هر وعده و یا در تمام دفعات می توان حریره بادام را جایگزین فرنی نمود، یا یک وعده فرنی و وعده بعد حریره بادام به شیرخوار داد.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته آخر ماه هفتم:
ضمن ادامه تغذیه با شیر مادر در این دو هفته شیرخوار با غذای جدیدی آشنا شده و سوپ به رژیم غذایی او اضافه می شود. بــــدین ترتیب که روز اول، صبح و عصر وشب از فرنی یا حریره بادام استفاده می کند و ظهر علاوه بر فرنی یا حریره بادام، یک قاشق مرباخوری سوپ هم می خورد. به این ترتیب، هر روز بر مقدار سوپ افزوده شده و از مقدار حریره بادام یا فرنی کم می شود تا بر حسب اشتهای کودک مقدار سوپ به 3 تا 6 قاشق مرباخوری در هر وعده برسد.
چند نکته مهم در تهیه سوپ برای کودک:
1-در ابتدای شروع سوپ برای کودک آن را از گوشت بدون چربی (گوشت گوسفند، مرغ یا گوساله) به اندازه یک تکه خورشی، برنج و هویج تهیه کنید.
2-هر سه روز یک بار یک نوع سبزی به سوپ اضافه کنید مانند جعفری، گشنیز، لوبیا سبز، کدو سبز، کرفس، گوجه فرنگی، کدو حلوایی.
3-به سوپ کودک نباید نمک، شکر یا چاشنی اضافه کرد.
4-بهتر است کدو، کرفس، لوبیا سبز را اول پخته و بعد به سوپ کودک اضافه نمود.
5-سبزی ها باید در آخــــرین لحظات پخت سوپ اضافه شود. در ظرف نیز باید بسته باشد تا ویتامین های آن از بین نرود.
6-استفاده از اسفناج تا پایان یکسالگی مجاز نبوده و نباید به سوپ شیرخوار اضافه شود.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته اول ماه هشتم:
در این دو هفته ضمن دادن سوپ، فرنی یا حریره بادام، زرده تخم مرغ هم به رژیم غذایی شیرخوار اضافه می شود. بنابراین در این سن باید به کودک 5 وعده غذا داده شود. بدین ترتیب که صبح زرده تخم مرغ، ساعت 10 صبح (بین صبحانه و ناهار) فرنی یا حریره بادام، ظهر سوپ، عصر مجددا" فرنی یا حریره بادام و در شب دوباره سوپ به کودک داده می شود. در این زمان می توانید کم کم از سبزیهای نشاسته ای مثل سیب زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی (نخود سبز) به فاصله هر 3 روز به سوپ اضافه کنید. ضمنا" غلظت سوپ باید مانند حلیم باشد.
برای اضافه کردن سیب زمینی به سوپ ابتدا آن را بشویید و با پوست بپزید. سپس پوست آن را جدا کرده و سیب زمینی پخته شده را به سوپ کودک اضافه کنید دقت کنید اگر بعد از پوست کندن سیب زمینی، بخشی از آن سبز رنگ بود باید آنرا جدا کرده و دور بریزید.
در این زمان همراه با سوپ می توانید به کودک ماست بدهید. بهتر است ماست با سوپ مخلوط نشود تا کودک با طعم ماست آشنا شود. ولی اگر کودک مخلوط ماست با سوپ را دوست دارد این کار بلامانع است.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته دوم ماه هشتم:
برای تنوع بخشیدن به غذای کودک باید هر چند روز یک بار مواد تشکیل دهنده سوپ را تغییر داد. هر سه روز یکبار می توان جو، بلغور گندم، رشته فرنگی را که قبلا" پخته و نرم شده است به اندازه یک قاشق مرباخوری به سوپ اضافه کرد. بعد از اضافه کردن جو، گندم و ............ بهتر است به اندازه یک قاشق مرباخوری کره یا روغن مایع به سوپ اضافه نمود. افزودن کره یا روغن مایع به غذای شیرخوار به ویژه شیرخوارانی که رشد کافی ندارند به رشد آنان کمک می کند.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته اول ماه نهم:
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته دوم ماه نهم:
در این سن با استفاده از میوه های فصل آب میوه تازه تهیه کنید و به کودک بدهید. ابتدا از یک قاشق مرباخوری در روز همراه با یک قاشق مرباخوری آب جوشیده سرد شده شروع کنید تا کم کم به 6 قاشق مرباخوری آب میوه خالص برسد. آب میوه را می توان بعد از فرنی یا حریره ساعت 10 صبح داد.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته اول ماه دهم:
از ماه دهم می توان به جای آب میوه، خود میوه را به کودک داد. برای این کار باید از یک قاشق مرباخوری میوه های فصل (هلو، سیب، موز، گلابی، ........) شروع نمود ومقدار آن را به سه قاشق مرباخوری رساند.
میوه مورد نظر باید کاملا" رسیده و شسته شده باشد و بعد از جدا کردن پوست و هسته آن، میوه را با پشت قاشق کاملا" نرم کرده و سپس به کودک بدهید. مقدار میوه را بتدریج زیاد کرده و به 5 تا 6 قاشق مرباخوری در روز برسانید. در این زمان کم کم بر حسب اشتهای کودک بر مقدار سوپ او به میزان حــداکثر 10-6 قاشق مرباخوری در ظهر و شب بیافزایید. همچنین کودک را با غذاهایی که خود می تواند به دهان ببرد مانند نان، بیسکوئیت ساده، ماکارونی پخته، تکه های سیب زمینی پخته، کوفته قلقلی و ................ آشنا کنید.
بخاطر داشته باشید نیاز کودک به میوه در این سن کم است اگرچه دادن میوه و آبمیوه لازم است ولی بیش از حد دادن آن سبب پرشدن معده کودک می شود در نتیجه وعده های اصلی غذایی را که برای رشد وی لازم است نمی خورد و این سبب کندی رشد کودک می شود.
نحوه تغذیه تکمیلی در دو هفته دوم ماه دهم:
در این زمان علاوه بر تنوع بخشیدن بر سوپ کودک می توان از کته نرم که در آب گوشت یا آب مرغ پخته می شود همراه با خود گوشت استفاده کرد. همچنین از گوشت ماهی که تیغ های آن کاملا" گرفته شده باشد و همراه با کته نرم و سبزی پخته شده باشد می توان به کودک داد.
نحوه تغذیه تکمیلی در ماه یازدهم ودوازدهم:تنوع غذای کودک را رعایت کنید با توجه به اشتهای کودک بر مقدار غذای هر وعده او اضافه نمایید همچنان برای کودک غذای جداگانه تهیه کنید و از دادن غذای سفره خانواده به کودک بدلیل داشتن نمک و چاشنی اجتناب نمایید.
یک نکته مهم در تغذیه کودک زیر یکسال:
از پایان 6 ماهگی و همزمان با شروع غذای کمکی تا پایان 12 ماهگی غذای اصلی شیرخوار هنوز شیرمادر است لذا به تغذیه با شیر مادر بطور مکرر و بر حسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام مدت شب و روز باید توجه شود. معده کوچک کودک را با غذاها پر نکنید. چه این امر سبب می شود که کودک برای مـــدت طولانی تر سیر بماند و در نتیجه کمتر پستان مادر را بمکد. در نتیجه هم شیر کمتر به او می رسد و هم حجم کلی شیری که مادر تولید می کند کاهش خواهد یافت.
در تغذیه کودکان زیر یکسال همواره به این نکات توجه کنید:
1- همزمان با شروع تغذیه تکمیلی نیاز کودک به آب افزایش می یابد و این نیاز با خوردن شیر مادر به تنهایی تامین نمی شود و باید بر حسب نیاز و تمایل کودک آب جوشیده سرد شده به او داده شود.
2- دادن آب میوه به مقدار زیاد و یا شیرینی قبل از غذا، سبب کم شدن اشتها می شود و رشد کودک را به خطر می اندازد. بنابراین آب میوه و یا میوه رسیده و نرم را که با پشت قاشق له کرده اید، دوبار در روز بعد از غذای وسط روز و با حجم کم به کودک بدهید، ویتامین های مورد نیاز کودک به ویژه ویتامین C از راه شیر مادر تامین می شوند.
3- از اضافه کردن نمک، شکر و ادویه به غذای کودک زیر یکسال جدا" خودداری کنید. زیرا ذائقه کودک در این زمان شکل می گیرد. در صورتی که کودک زیر یکسال دچار ایست یا افت وزنی است و غذای کاملا" بی نمک خود را نمی خورد هنگام طبخ غذا از مقدار بسیار کمی نمک یددار استفاده کنید.
4- برای بهتر کردن طعم غذای کودک به سوپ او آب لیموی تازه یا آب نارنج تازه اضافه نمائید.
5- همزمان با شروع تغذیه کمکی (از پایان ماه ششم زندگی) قطره آهن به میزان 10 تا 15 قطره بــرای کـــودک شـــروع کــنــید قطره آهن تا پایان 2 سالگی باید به کودک داده شود.
6- قطره مولتی ویتامین یا A+D را که از 15 روزگی برای کودک خود شروع کرده اید تا پایان یکسالگی ادامه دهید در صورت صلاحدید پزشک این قطره را نیز تا پایان 2 سالگی ادامه دهید.
7- غذا خوردن کودک در سنین 12-6 ماهگی فقط به منظور تامین نیازهای غذایی او نیست بلکه برقراری یک ارتباط اجتماعی بین والدین و کودک است. کودک همیشه از این که چیز جدیدی را از فردی که دوستش دارد می گیرد، بسیار خوشحال می شود.
8- غذای کمکی علاوه بر اینکه بخشی از انرژی مورد نیاز کودک را تامین می کند راهی برای آشنایی او با مزه و قوام غذاها و فراگیری و تکامل او برای استفاده از غذاهای سفره خانواده است
شروع تغذیه تکمیلی شیرخوار
در مطالب گذشته درمورد تغذیه دوران بارداری، دوران شیردهی و تغذیه 6 ماه اول زندگی کودک صحبت کردیم. شروع تغذیه کودک با غذاهای جامد یکی از مهمترین دغدغه های مادران شیرده است، تا زمانی که کودک تنها شیرمادر می خورد، اطمینان کامل وجود دارد که کلیه نیازهایش تامین می شود، ولی زمانی که باید مادر غذا دادن به کودک را شروع کند، همیشه نگران است که چه چیزی به کودک بدهد تاهمچنان خوب رشد کند.
دو سال اول زندگی که مشخصه آن رشد و تکامل سریع فیزیکی است، زمانی است که بسیاری از تغییرات، تحت تأثیر دریافت مواد مغذی می باشند. نوزادان سالمی که با کفایت بالای موادمغذی، تغذیه می شوند، انرژی کافی برای یادگیری و پاسخ دادن به محرک های محیط را دارند و همین امر سبب می شود تا والدین با آنها ارتباطی عاطفی تر داشته باشند.
همانطور که مشخص گردید، تغذیه انحصاری با شیرمادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اما از سن 6 ماهگی به بعد، شیرخوار علاوه بر شیرمادر به غذاهای سالم، مناسب، کم حجم و پرانرژی نیاز دارد. این غذاها در شروع، غلظتی کمی بیشتر از شیرمادر دارند و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آنها افزوده می شود. البته در این مدت هم هنوز غذای اصلی شیرخوار، شیرمادر است. اما فقط و به طور انحصاری شیرمادر غذای وی نمی باشد، بلکه با استفاده از یک روش صحیح می باید مصرف غذاهای کمکی را آغاز نمود.
زمان شروع غذای جامد
دلیل شروع غذای کمکی این است که از سن 6 تا 9 ماهگی کودک به منابع آهن احتیاج دارد و از سن 8 تا 9 ماهگی شیر مادر دیگر انرژی مورد نیاز کودک را تأمین نمی کند. اگر در فاصله 9 تا 12 ماهگی غذای جامد را شروع نکنید، در آینده کودک دچار مشکلات زیادی در زمینه قبول غذاهای جامد خواهد شد و اگر کمتر از 3 ماهگی به کودک غذای جامد بدهیم، خصوصاً اگر سابقه آلرژی در خانواده باشد، احتمال ایجاد آلرژی غذایی در کودک بسیار زیاد می شود.
حتی در بعضی موارد امکان دارد که غذای کمکی را از سن 3 ماهگی شروع کنیم، زمانی که کودک حتی پس از خوردن شیر هم گرسنه بنظر می رسد و یا رشد کودک با خوردن شیرمادر در حد کافی نیست. دراین زمان نباید سعی کنیم کودک را با شیر خشک سیر کنیم زیرا با خوردن شیرخشک کم کم علاقه اش را به خوردن شیرمادر از دست می دهد.
پس کلیه این مطالب بیان می دارد که بر اساس تمایل و علاقه نوزاد تغذیه تکمیلی را شروع کنیم، نه در زمان و ساعت مشخص.
اصول تغذیه تکمیلی
- بعد از تغذیه شیرخوار با شیرمادر، غذای کمکی به او داده شود و هرگز قبل و یا در فواصل تغذیه با شیرمادر از غذای کمکی استفاده نشود.
- از یک نوع ماده غذایی ساده شروع شود و کم کم به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد.
- از یک قاشق مرباخوری شروع و به تدریج بر مقدار آن اضافه شود( به استثنای زرده تخم مرغ که به اندازه یک نخود شروع می شود).
- موادغذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار، باید به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.
- بین اضافه کردن موادغذایی مختلف 5 تا 7 روز فاصله باشد تا شیرخوار اول به یک غذا عادت کند، بعد غذای جدیدی به او داده شود. این کار باعث می شود که اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد شناخته شود و دستگاه گوارش شیرخوار نیز فرصت می یابد که به موادغذایی عادت کند.
- در شروع، غذاها باید نسبتاً رقیق و غلظت آنها کمی بیشتر از شیرمادر باشد و به تدریج بر غلظت آنها افزوده گردد. این کار به یادگرفتن عمل جویدن کمک می کند.
- تنوع در غذاهای کمکی رعایت شود.
- غذاهای سرخ شده به کودک ندهد.
- اگر کودک تمایل داشت بجای سبزیجات میوه های شیرین را شروع کنید. البته بهتر است ترتیب دردادن مواد غذایی رعایت شود، ولیکن به علایق کودک اهمیت دهید.
- هیچ گاه کودک را با غذا تنها نگذارید، چون امکان دارد موجب خفگی او شود.
- به غذای شیرخوار شکر زیاد یا نمک اضافه نکنید، زیرا حساسیت نوزاد به طعم ها با بزرگسالان متفاوت است.
چگونه غذا دادن به کودک را شروع کنیم
پس از دو هفته غذای دوم یعنی فرنی را شروع کنید. برای تهیه فرنی از شیر پاستوریزه و نشاسته استفاده کنید و غذای دوم فرنی است. از آخر ماه هفتم سوپ را شروع کنید.
باید توجه داشته باشید که غذای کمکی نوزاد باید، با حجم کم دارای بیشترین انرژی باشد یعنی غذای کودک نباید رقیق باشد، چون حجم معده کودک کم است و باید در کمترین حجم، بیشترین انرژی را داشته باشد. غذای او باید نرم باشد، ولی سعی کنید در مرحله شروع سوپ، فقط سبزیجات کاملاً پخته را با چنگال نرم کنید، چون اگر همیشه غذا له شده باشد کودک در یادگیری جویدن مشکل پیدا می کند. از مواد غذایی استفاده کنید که بطور معمول در غذای خانواده وجود دارد.
باید غذای کودک را یک بار در روز تهیه کنید و پس از رسیدن به حرارت مناسب و له کردن قطعه های درشت، به کودک بدهید. بقیه غذا را در یخچال نگهداری کنید و در زمان مناسب گرم کرده، به او بدهید.
غذای کمکی با فرنی آرد برنج شروع می شود( حساسیت شیرخوار به برنج کمتر است تا گندم). سپس در هفته دوم می توان حریره بادام را به رژیم غذایی کودک افزود. در دو هفته آخر ماه هفتم می توان سوپ را به رژیم غذایی نوزاد افزود که این سوپ حاوی گوشت بدون چربی( که بترتیب اولویت و ارجحیت شامل گوشت گوسفند، مرغ و گوساله می باشد)، برنج و هویج است. سپس هر 3 روز یک بار، یک نوع سبزی به سوپ اضافه گردد؛ مانند جعفری، گشنیز، لوبیا سبز، کدوسبز، کرفس و... . ولی باید توجه داشت که سبزی در آخرین لحظات پخت سوپ، اضافه شود و اسفناج هم تا یک سالگی به سوپ اضافه نگردد. نباید به سوپ نمک، شکر یا چاشنی افزود. در ماه هشتم زرده تخم مرغ به رژیم غذایی شیرخوار اضافه می شود. ( تا زیر یک سال از مصرف سفیده تخم مرغ توسط کودکان اجتناب شود) . در این زمان کم کم می توان از سبزی های نشاسته ای مثل سیب زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی نیز در سوپ استفاده کرد( به فاصله هر 3 روز). در دو هفته دوم ماه هشتم، ماست نیز داده می شود. بعلاوه از پوره های سیب زمینی و هویج نیز می توان استفاده کرد. در ماه نهم در هفته اول می توان از حبوبات نیز در سوپ شیرخوار استفاده کرد . مصرف حبوبات از عدس و ماش که هضم آسان تری دارند، شروع می شود. در مورد لوبیا چیتی و لوبیا قرمز بهتر است از قبل آنها را خیس کرده، پوستشان را جدا نموده و بعد از پختن به سوپ اضافه نمود. اضافه کردن کره یا روغن مایع به سوپ برای شیرخوارانی که خوب وزن نمی گیرند، توصیه می شود. در دو هفته آخر ماه نهم، آب میوه را نیز می توان شروع کرد( کیوی، توت ها، خربزه، آلبالو و گیلاس به علت ایجاد حساسیت درشیرخوار، تا یک سالگی توصیه نمی شود). در دو هفته اول ماه دهم می توان از خود میوه استفاده نمود( پوست و هسته جدا شده و با پشت قاشق نرم گردد) و در دو هفته دوم ماه دهم، می توان از سبزی های سبز نیز در سوپ استفاده نمود ( هر بار یک نوع سبزی افزوده شود) . توجه نمایید که میوه ها و سبزی ها جزء غذاهایی هستند که در اواخر سال اول توصیه می شوند( بعد از دیگر گروه های غذایی)، چرا که کالری آنها نسبت به دیگر گروه های غذایی کمتر است. در دو ماه دیگر نیز با توجه به اشتهای کودک از انواع سوپ، کته و پوره می توان استفاده نمود.
به خاطر داشته باشید که در این 6 ماه دوم سال اول، تغذیه با شیرمادر به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام شبانه روز وقبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
به طور کلی در کودکان زیر یک ساله از دادن غذاهای زیر اجتناب گردد:
شیرگاو- سفیده تخم مرغ- انواع توت ها- کیوی- گیلاس- آلبالو- بادام زمینی- پنیر- شکلات- میگو- فلفل- ادویه- ترشی- نمک- نوشابه های رنگی گازدار- لپه و نخود- عسل- اسفناج- کلم- قهوه و چای- آجیل- سوسیس- ذرت- دانه انگور- دانه کشمش.
عاتکه موسوی- کارشناس تغذیه تبیان
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
تغذیه شیرخواران از 6 تا 12 ماهگی
وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
تغذیه تکمیلی یعنی چه؟
تغذیه تکمیلی یعنی افزایش تدریجی طیف وسیعی از مواد غذایی علاوه بر شیرمادر به برنامه غذایی
شیرخوار به نحوی که او هم، به تدریج بتواند حدود یک سالگی از همان غذیی که بقیه افراد خانواده می‌خورند استفاده نماید.
از پایان شس ماهگی اکثر شیرخواران علاوه بر شیر مادر، نیازمند دریافت مقداری انرژی اضافی و برخی مواد غذایی و ریزمغذی‌ها هستند. به این دسته از مواد غذایی، غذای کمکی و به این نوع تغذیه، تغذیه تکمیلی می‌گویند. گرچه ممکن است شیرمادر به تنهایی برای تغذیه شیرخوار پس از شش ماهگی هم کافی باشد ولی به منظور آموزش صحیح و به موقع تغذیه، توصیه میشود که تغذیه تکمیلی برای همه شیرخواران در پایان شش ماهگی (پایان 180 روزگی) شروع شود. با توجه به توانایی‌‌های تغذیهای شیرخوار، غذای کمکی در شروع باید بسیار ساده و نرم و از موادی تهیه شود که هضم آن آسان باشد.
برای مثال میتوان تغذیه تکمیلی را با مقدار کمی فرنی آرد برنج شروع کرد و رفته رفته بر غلظت آن افزود و به تدریج سایر مواد غذایی را هم به آن اضافه نمود تا کودک در ماههای آخر سال اول زندگی که مهارتهای تغذیهای او کامل‌تر میشود، بتواند از غذاهایی که سایر افراد خانواده می‌خورند استفاده نماید.
اکثر کودکان از پایان 10 ماهگی به بعد قادر به استفاده از غذاهای اصلی خانواده هستند و حتی ممکن است نیازی نباشد که برای آنان غذای جداگانه تهیه شود.
برای شروع غذای کمکی چه سنی مناسب است چرا؟
پایان شش ماهگی یعنی 180 روز بعد از تولد بهترین زمان برای شروع غذای کمکی است زیرا:
از شش ماهگی به بعد به دلیل وزن مناسبی که کودک تاکنون گرفته است نیاز او به انرژی و برخی ریزمغذی‌ها افزایش می‌یابد و چون شیرمادر تمام نیازهای غذایی او را تامین نمیکند لازم است انرژی، پروتئین، آهن، روی و برخی ویتامینهای محلول در چربی مانند ویتامینهای A و D علاوه بر شیرمادر از طریق غذای کمکی به کودک رسانده شود. به عنوان مثال:
ذخیره آهن شیرخواری که به موقع متولد شده است تقریباً حوالی شش ماهگی به حداقل می‌رسد بنابراین اگر آهن را از طریق غذاهای کمکی و قطره آهن (یا شربت آهن) دریافت نکند ممکن مبتلا به کم خونی شود.
در مورد نوزدانی که با وزن کمتر از 2500 گرم متولد می‌شوند گرچه تغذیه انحصاری آنان با شیرمادر باید تا پایان شش ماهگی ادامه داشته باشد ولی وقتی دو ماهه شدند لازم است قطره آهن هم شروع شود.
در مورد «روی»، نیازی به تجویز مکمل یاری نیست مگر در شرایط خاص که تجویز آن الزامی باشد.
شروع به موقع تغذیه تکمیلی مرحله مهمی در زندگی شیرخوار است که می‌تواند علاوه بر فراهم نمودن زمینه مساعد جهت کسب تجربیات جدید، بر رشد و نمو کودک نیز تأثیر زیادی بگذارد.
مخاطرات زود شروع کردن غذای کمکی چیست؟
اگر غذای کمکی زودتر از زمان توصیه شده شروع شود ممکن است برخی از مشکلات زیر ایجاد شود:
با شروع غذای کمکی، رغبت شیرخوار به مکیدن پستان کمتر میشود در نتیجه تولید و ترشح شیر
مادر کاهش می‌یابد و شیرخوار از مزایای تغذیه انحصاری و دریافت مقدار کافی شیرمادر محروم می‌ماند.
به دلیل عدم آمادگی و تکامل دستگاه گوارش و سیستم ایمنی بدن شیرخوار، سلامتی او بیشتر به خطر می‌افتد چون هر نوع عفونت یا اسهال در شیرخواران با سن کم، خطرناک‌تر است و احتمال دارد سبب کاهش وزن کودک نیز بشود بنابراین هر چه غذای کمکی زودتر شروع شده باشد مخاطرات آن هم بیشتر میشود.
احتمال بروز آلرژی (اگزما، خس خس سینه، کهیر و مشکلات گوارشی و ...) بیشتر است.
مخاطرات دیر شروع کردن غذای کمکی کدامند؟
اگر غذای کمکی خیلی دیرتر از زمان توصیه شده شروع شود آشنا شدن شیرخوار با مزه و قوام انواع
غذاها به تاخیر می‌افتد و قبول مواد غذایی و بلعیدن غذا ممکن است با مشکلات بعدی همراه باشد. بسیاری از شیرخواران که دیرتر از پایان شش ماهگی با غذای کمکی آشنا می‌شوندو مدت طولانی‌‌تری فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است نسبت به استفاده از غذاهای جامد تمایل کمتری داشته باشند که این امر می‌تواند از نظر پذیرش غذا و کاهش دریافت مواد معدنی مانند «روی» و «آهن»، مشکلاتی برایشان ایجاد نماید و در دراز مدت نیز بر رشد و تکامل آنان تاثیر نامطلوب بگذارد.
بعضی از شیرخواران در شروع یا در طی هفته‌‌های اول شروع تغذیه تکمیلی، به خوردن غذاهای کمکی تمایل نداشته و علاقه‌ای نشان نمی‌‌دهند. در این کودکان، مادامی که از طریق تغذیه با شیر مادر، خوب رشد می‌کنند و تکاملشان مناسب است جای نگرانی نیست. با این وجود توصیه میشود غذاهای موردنظر را تهیه و آنان را به خوردن غذا تشویق نمود ولی هرگز نباید به اصرار و اجبار متوسل شد
غذای کمکی مناسب چه خصوصیاتی دارد؟
غذای کمکی باید در حجم کم، دارای کالری مطلوب بوده و حاوی پروتئین و ریزمغذی‌‌های لازم باشد.
با قوام مناسب ببرای سن شیرخوار تهیه شود، کاملاً پخته و نرم باشد تا کودک بتواند آن را به راحتی بلع کرده و هضم نماید.
متناسب با عادات غذایی خانواده و مورد علاقه و میل کودک باشد.
با استفاده از مواد غذایی تازه و قابل دسترس و به روش پاکیزه و بهداشتی تهیه شود.
نمک، شکر و ادویه تند به آن اضافه نشود.
غذاهای کمکی که در خانه تهیه می‌شوند بهترند یا غذاهای آماده؟
غذاهای کمکی که در خانه تهیه می‌شوند بر ان چه که به صورت تجارتی و در بسته بندی‌‌های مختلف تهیه و در دسترس خانواده‌ها قرار می‌گیرند، ارجحیت دارند زیرا اگرچه غذاهای کمکی تجارتی آماده مصرف هستند ولی مضراتی هم دارند از جمله:
خیلی گرانند و با هزینه غذای کمکی که در خانه تهیه میشود قابل مقایسه نیستند. (6 تا 10 برابر بیشتر)
سلامت مواد اولیه آنها مورد تردید است.
طعم آنها با طعم غذاهای خانواده متفاوت است و مانع تمایل کودک به خوردن غذای خانواده میشود.
تداوم مصرف آنها که به صورت پوره خیلی نرم هستند می‌تواند مهارت خوردن غذاهای دیگر را از کودک سلب نماید.
اکثر اوقات برای نگهداری آنها موادی اضافه می‌کنند که برای شیرخوارد مناسب نیست.
به بعضی از این غذاها شیر خشک اضافه می‌کنند که باید با آب مخلوط شوند و بعضی هم فاقد شیر هستند که لازم است به آنها شیر اضافه کرد. عدم توجه به این مطلب موجب به هم خوردن تعادل مواد غذای و آب و املاح میشود. از طرف دیگر امکان ایجاد آلرژی به پروتئین شیرگاو هم وجود دارد.
چون عموماً مخلوطی از چند ماده غذایی هستند، اگر کودک به یکی از آنها عدم تحمل داشته باشد معلوم نمیشود.
به علت وجود فیتات در غذاهای آماده، جذب آهن موجود در آنها ناچیز است و اگر حاوی سویا، باشد مقدار زیادی فیتواستروژن به شیرخوار می‌رسد.
ممکن است کودک با سمومی از قبیل فلزات سنگین مانند ارسنیک، سرب، آلومینیوم، کادمیوم، جیوه و ... و یا آلودگی‌‌های میکروبی مواجه شود.
گاهی اوقات خود غذا هم ممکن است آلوده باشد.
نحوه جابجایی و نگهداری آنها در کشتی گمرک انبار و مغازه‌ها نامعلوم است.
ضمناً ممکن است تاریخ مصرف آنها گذشته باشد و خریدار به این موضوع توجه نکند. حتی اگر تاریخ مصرف هم نگذشته باشد باز هم غذای مانده محسوب می‌شوند و هرگز به تازگی و سلامت
غذای خانگی نیستند. در برخی مناطق که غذاهای تجارتی را در آب نجوشیده حل می‌کنند اگر آب آلوده باشد احتمال بروز بیماری بیشتر میشود.
توجه:
توصیه یا تجویز غذاهای آماده کودک قبل از 6 ماهگی حتی اگر به بهانه پیشگیری از کم خونی فقرآهن هم باشد صحیح نیست زیرا همان طور که گفته شد جذب آهن آن بسیار ناچیز است. اکثر کودکان دوست دارند مانند سایر افراد خانواده از غذاهای تهیه شده در منزل استفاده کنند و از خوردن این غذاها لذت ببرند.
اصول بهداشتی در تهیه و نگهداری غذای کمکی
قبل از تهیه غذا باید مادر دست هایش را با آب و صابون بشوید.
ظرفهای مورد استفاده، وسایل تهیه مواد اولیه غذا مانند سطح میز، تخته گوشت خردکنی یا سبزی خردکنی باید شسته و تمیز باشند.
ظرف غذای کودک باید مشخص و جدا باشد، از بشقاب دیگران غذا نخورد و بعد از هر بار استفاده، ظرف غذای او کاملاً با آب و مایع ظرفشویی شسته شود.
قبل از غذا دادن به شیرخوار، مادر علاوه بر شستن دستهای خود با آب و صابون، دست و صورت کودک را نیز بشوید.
توصیه میشود غذای کمکی حتی‌الامکان به مقدار موردنیاز روزانه تهیه شود تا کودک از غذای تازه بهره‌مند گردد.
اگر غذای تهیه شده بیشتر از مصرف هر وعده باشد برای نگهداری بقیه غذا باید بلافاصله آن را در ظرفهای تمیز و کوچک که در آن کاملاً بسته میشود (هر ظرف برای یک وعده) ریخت و بعد از خنک شدن که معمولاً یکی دو ساعت طول می‌کشد در یخچال (5-4 درجه ساتنی‌گراد) گذاشت و نگهداری نمود.
نگهداری غذای کمکی در یخچال 24 ساعت حداکثر تا 48 ساعت اشکالی ندارد.
غذایی که در یخچال نگهداری شده باید به مقدار موردنیاز یک وعده مجدداً داغ شود. غذا را هنگام داغ کردن باید کاملاً به هم زد تا همه اجزاء آن به طور یکنواخت داغ شود سپس با امتحان کردن و اطمینان یافتن از ولرم شدن آن، غذا را به کودک بدهند.
غذای تهیه شده تا دو ساعت در دمای اتاق قابل نگهداری است و نیازی به داغ کردن مجدد ندارد. (غذاهای کمکی که با شیر تهیه میشود تا یک ساعت قابل نگهداری است).
در موارد بسیار نادر که مادر به دلیل مشغله زیاد امکان تهیه غذای روزانه را ندارد می‌تواند غذا را به مقدار بیشتر و برای یک هفته تهیه کند، آن را به اندازه‌‌های یک وعده‌ای تقسیم نماید، در ظرفهای کوچک و تمیز (که در آن کاملاً بسته میشود) بریزد و در فریزر نگهداری کند.
غذای کمکی فریز شده را نباید در دمای اتاق ذوب کرد بلکه شب قبل باید در یخچال گذاشت. هنگام استفاده، در قابلمه کوچکی ریخته و دوباره داغ کرد. (در سطور بالا در نحوه داغ کردن مجدد غذا اشاره شده است).
روشهای کاربردی در تغذیه تکمیلی مطلوب شیرخوار
منظور از تغذیه تکمیلی مطلوب، تنها توجه به نوع و مقدار غذا نیست بلکه شامل نحوه غذا دادن به شیرخوار نیز هست. یعنی چگونه؟ چه وقت؟ کجا؟ و چه کسی به او غذا می‌دهد؟
بنابراین با به کارگیری نکات زیر که در تغذیه صحیح شیرخوار اهمیت ویژه‌ای دارد میتوان «تغذیه تکمیلی مطلوب» را برای او فراهم نمود.
1) شیرخوار هنگام غذا خوردن باید در محل امن و راحتی قرار گیرد و مشتاق غذا خوردن باشد و مادر یا مراقب، با خوش خلقی و تشویق او به خوردن غذا، این زمان را برایش لذت بخش کند.
2) هنگام غذا خوردن، بهتر است کودک راست بنشیند و مقابل مادر یا پدر باشد به این ترتیب کودک
می‌تواند آن چه را که در مورد غذا باید کشف کند انجام دهد و احتمال خفگی او هم به دلیل پرت شدن غذا به گلویش کمتر خواهد بود. در صورت امکان یک صندلی مخصوص غذا خوردن کودک برای این کار مناسب‌تر است.
3) غذا دادن باید با صبر و حوصله و همراه با نگاه کردن به چشمان کودک، لبخند زدن و گفتار خوب باشد.
4) نباید به شیرخواری که خواب آلوده یا در وضعیت دراز کشیده است غذا داد.
5) شیر خوار را باید به خوردن تشویق کرد ولی نباید به اجبار متوسل شد. در عین حال محیط او باید آرام باشد و حواس و توجهش به چیز دیگری جلب نشود.
6) گاهی مادران اجازه نمی‌‌دهند کودک مطابق میل و نیاز خود غذا طلب کند در حالی که بهتر است اشتیاق و اشتهای کودک حتماًً در نظر گرفته شود.
7) غذا باید با توجه به توانایی‌ها و مهارتهای تغذیهای کودک، تهیه و به او ارائه شود.
8) ضمن غذا دادن به شیرخوار، میتوان به او هم اجازه داد که از انگشتانش استفاده کند و به غذا دست بزندو آن را به دهان ببرد.
9) شیرخواران بزرگتر از 9 ماه اصرار دارند که با دست خودشان غذا را بردارند و بخورند. ضمن این که این اجازه باید به آنان داده میشود باید در غذا خوردن کمکشان کرد ولی نباید آنها را تنها گذاشت.
10) چنانچه کودک از خوردن بعضی غذاها روگردان باشد میتوان با تغییر در ظاهر و قوام غذا، رعایت تنوع و استفاده از برخی ادویه‌ها (زردچوبه) و چاشنی‌ها (آب لیموترش تازه، آب نارنج تازه، آب هویج) و سبزیهای خوشبوی سائیده شده او را به خوردن غذا تشویق نمود.
11) در صورتی که شیرخوار غذای کمکی را نخورد، مادر نباید آن را به کلی از برنامه غذایی او حذف نماید بلکه بهتر است هر چند روز یک بار مجدداً آن را تهیه و به کودک ارائه کند زیرا اغلب شیرخواران پس از 7 یا 8 بار و گاهی هم ده یا پانزده بار ارائه همان غذا، نهایتاً آن را پذیرفته‌اند.
12) اگر شیرخوار بعضی روزها، کمتر از آن چه انتظار میرود غذا بخورد مهم نیست، چون مقدار غذایی که در طی یکی دو هفته می‌خورد اهمیت دارد.
13) با توجه به مراحل تکامل کودک، نباید انتظار داشت که شیرخوار هنگام غذا خوردن خیلی تمیز و مرتب بماند. با تمرین بیشتر، مرحله ریخت و پاش به تدریج کمتر میشود. برخی کارهای او مانند پرت کردن غذا، بازی کردن با غذا و ... را میتوان با آرامش و ملایمت محدود کرد.
14) برای این که شیرخوار لباسش را کثیف نکند و در خوردن هم آزاد باشد میتوان از پیش بند و سفره استفاده کرد.
15) وقتی شیرخوار بزرگتر میشود و می‌تواند به تنهایی بنشیند بهتر است او را با سایر اعضاء خانواده سرمیز غذا یا سفره نشاند تا همزمان با غذا خوردن دیگران، او هم با کمک یکی از افراد خانواده غذایش را بخورد.
16) چون خانواده در برابر تغذیه کودک مسئولیت دارد لذا بهتر است پدر و سایر افراد خانواده، با میل و علاقه و رغبت در تغذیه کودک مشارکت نمایند ولی هرگز با زور به او غذا ندهند.
17) اگر شیرخوار غذایش را خوب می‌خورد باید او را تحسین کرد و اگر نمیخورد نباید ناراحت و مایوس شد.
18) بهترین راه تشویق شیرخواری که خوب غذا می‌خورد «آفرین گفتن» به او، «دست زدن» برای او و «به به» گفتن است مثلاً آفرین سارا جان که همه غذایت را خوردی، همه برای او دست بزنید.
19) هر ماده غذایی که به شیرخوار داده میشود، به خصوص اگر جدید باشد باید نام برده شود تا کودک علاوه بر طعم آن با اسمش هم آشنا شود مثلاً باید گفت الآن «مهسا کوچولوی ما سوپ می‌خورد، به به چه سوپ خوشمزه‌ای!»
20) اگر کودکان از غذا خوردن لذت ببرد زودتر یاد می‌گیرند که شخصاً غذا بخورند.
نکات اساسی در مورد تغذیه تکمیلی
مهمترین نکته آن است که در سن 6 تا 12 ماهگی، هنوز هم غذای اصلی کودک شیرمادر است و غذای کمکی بهتر است بعد از تغذیه با شیر مادر و نه با فاصله زیاد، داده شود. در صورتی که شیرخوار بعد از غذای کمکی باز هم تمایل داشت شیرمادر بخورد اشکالی ندارد.
اگر غذا در فواصل تغذیه با شیر مادر داده شود ممکن است موجب کاهش ترشح شیرمادر و یا حتی جایگزین آن گردد.
غذای کمکی هنگام شروع و در دفعات اول، باید کمی غلیظ‌تر از شیرمارد باشد. پس از چند روز، غلظت آن بیشتر و مانند ماست معمولی یعنی بسیار نرم و به تدریج ظرف چند روز دیگر با توجه به توان بلع شیرخوار بر غلظت آن افزوده میشود به طوری که هنگام کج کردن قاشق به راحتی از آن نریزد.
روزهای اول، میتوان مقدار کمی از غذا را روی نوک قاشق گذاشت و به شیرخوار ارائه نمود همچنین مادر می‌تواند دست خود را بشوید و با انگشت خود غذا را در دهان شیرخوار بگذارد. به هیچ وجه نباید غذا را با بطری و یا سرپستانک به شیرخوار داد.
دفعات تغذیه تکمیلی معمولاً دو تا چهار بار در روز است و نیازی نیست که شیرخوار بعد از هر بار تغذیه با شیرمادر، غذای کمکی دریافت کند.
مقدار غذای کمکی در زمان شروع، حدود یک تا دو قاشق مرباخوری* است. در مورد زرده تخم‌مرغ استثنائاً در ابتدا به اندازه یک نخود است که با کمی شیر مادر یا فرنی مخلوط و نرم میشود.
افزایش مقدار غذا بر حسب میل شیرخوار است ضمن این که نباید با تحمیل و اجبار خورانده شود از طرفی هم نباید آن قدر زیاد باشد که منجر به مشکلات گوارشی مثل استفراغ و یا کاهش دریافت شیرمادر و طولانی‌تر شدن فواصل شیرخوردن شود.
مواد غذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار و تعداد وعده‌ها باید به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه شوند.
بین اضافه کردن مواد غذایی جدید بهتر است 3 روز فاصله گذاشت تا اگر شیرخوار به ماده غذایی خاصی عدم تحمل و یا حساسیت نشان داد، نوع آن مشخص شود. به این ترتیب دستگاه گوارش کودک فرصت عادت کردن به مواد غذایی جدید را نیز پیدا میکند. در مورد سبزی‌هایی مانند
سیبزمینی، هویج، گشنیز، جعفری و کدو که احتمال عدم تحمل و حساسیت آنها کمتر است میتوان هر روز یک نوع جدید را اضافه نمود.
برای تهیه غذای کمکی لازم است به تدریج از همه گروههای غذایی مانند غلات و مواد نشاسته ای، گوشت و جانشین هیا آن (تخم‌مرغ، حبوبات، مغزها) لبنیات، سبزیها و میوه‌ها به ویژه سبزیهای سبز تیره و نارنجی و میوههای زرد و نارنجی استفاده شود و بخشی نیز به روغن‌ها یا چربی اختصاص داده شود.
ضمن رعایت تنوع در تهیه غذای کمکی، توصیه میشود غذای کودک به‌‌گونه‌ای باشد که همه روزه یکی از مواد غذایی با منشاء حیوانی مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ یا سایر پرندگان، ماهی، جگر همچنین تخم‌مرغ و لبنیات مورد استفاده قرار گیرند.
گوشت را بهتر است به تکههای بسیار ریز یا قیمه ریزه تقسیم کرد یا از گوشتی که در منزل چرخ شده است استفاده نمود تا پختن آن سریع‌تر و نرم کردن آن راحت‌تر و خوردنش برای کودک آسان‌تر باشد.
در صورت لزوم برای اینکه انرژی غذاهای کمکی کودک مانند پوره، حریره. سوپ یا آش بیشتر شود میتوان به غذا، یک قاشق غذاخوری روغن مایع (زیتون) کره حیوانی یا خامه اضافه کرد.
استفاده از کره های نباتی (مارگارین) با ترانس پایین اشکالی ندارد.
برای این که خوردن غذای کمکی برای کودک راحت‌تر باشد بهتر است غذا را با پشت قاشق، چنگال و یا گوشت کوب نرم نمود. استفاده از مخلوط کردن یا آسیاب برقی توصیه نمیشود زیرا مخلوط کن، غذا را بیش از حد نرم و یکنواخت میکند و اگر این امر ادامه یابد کودک مهارت جویدن را فرا نگرفته و در آینده از پذیرش غذاهای معمولی خودداری می‌نماید.
به طور معمول هنگام تهیه غذای کمکی نباید از نمک استفاده شود (به علت احتمال ابتلا به فشارخون و عادت کودک به خوردن غذاهای شور) ولی اگر کودک نسبت به خوردن غذایش مثلاً سوپ، بی علاقه بود و آن را نخورد بهتر است اول از ادویه‌‌های ملایم و سالم یا چاشین‌هایی مانند آب لیموترش تازه یا آب نارنج تازه به مقدار خیلی کم در آخرین لحظه پخت سوپ استفاده کرد و اگر این کار موثر نبود اضافه کردن مقدار بسیار کمی از نمک اشکالی ندارد.
از چشاندن غذای خانواده، چون نمک و ادویه دارد باید خودداری نمود زیرا با خوردن این غذاها، کوک غذای خود را نخواهد خورد.
با شروع غذای کمکی، ضمن افزایش دفعات شیردهی لازم است به شیرخوار آب جوشیده خنک شده نیز داد تا ادرار کودک پر رنگ و مدفوع او سفت و سخت نشود.
در طی شش ماه اول عمر، به منظور کاهش خطر بروز خس خس سینه و آلرژی غذایی، تجویز قطره ویتامین A+D بر مولتی ویتامین ارجح است.
از شش ماهگی به بعد هر روز علاوه بر دادن یک سی‌سی از قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین باید از قطره آهن به میزان 15 قطره (که معادل 15 میلی گرم عنصر آهن است) یا یک و نیم میلی لیتر از شربت آهن (سولفات فرو) استفاده نمود تا نیاز شیرخوار به آهن نیز تامین شود.
در مورد شیرخوارانی که با وزن کم متولد شده‌اند (کمتر از 2500 گرم) شروع تجویز آهن از
پایان دو ماهگی آنها است.
بعد از ریختن قطره آهن در عقب زبان یا دادن شربت آهن به شیرخوار، علاوه بر خوراندن کمی آب جوشیده خنک شده یا کمی آب میوه (از زمانی که دادن آب میوه مجاز باشد)، باید دندان‌‌های او را با مسواک نرم مخصوص شیرخوار و بدون استفاده از خمیر دندان، مسواک زد و یا دندانها را با پارچه تمیز یا گوش پاک کن که کمی مرطوب شده باشد پاک نمود.
مقدار مصرف روزانه قطره‌هایی که هم مولتی ویتامین و هم آهن دارند یک میلی‌لیتر است. ولی چون مقدار آهن این فرآورده‌ها کمتر از حد موردنیاز است، توصیه نمی‌‌شوند.
از دادن قطره یا شربت های مولتی ویتامین و آهن غیراستاندارد (عمدتاً خارجی که مقادیر ویتامین و آهن آنها نامناسب و ناکافی و جذبشان هم کم است) جداً خودداری شود.
توصیه میشود در همه کودکان تجویز قطره آهن و قطره ویتامین A+D یا مولتی ویتامین تا دو سالگی ادامه داشته باشد و هرگز نباید به دلیل احتمال سیاه شدن دندانها از مصرف قطره آهن صرف‌نظر نمود.
نکاتی چند در مورد مصرف مایعات آشامیدنی ها در شیرخواران 6 تا 12 ماهه
1ـ شیرمادر:
بعد از شش ماهگی، شیرمادر همچنان غذای اصلی شیرخوار از نظر دریافت انرژی، مواد مغذی و مایعات است و باید بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و به دفعات زیاد ادامه داشته باشد.
2ـ آب:
از پایان شش ماهگی حتی زمانی که کودک به مقدار کافی از شیرخوار تغذیه میکند ممکن است به آب نیاز داشته باشد بنابراین باید هر روز به خصوص در فصل گرما و روزهای گرم، چند نوبت آب جوشیده خنک شده به او ارائه شود.
توجه:
آب لوله‌کشی از زمان به جوش آمدن، اگر یک دقیقه جوشانده شود قابل استفاده است ولی
آب رودخانه‌ها و امثال آن را باید 10 تا 15 دقیقه جوشاند تا تمام باکتری‌ها، لاروها، انگل‌ها و کیست‌‌های موجود در آن از بین بروند. حتی المقدور از دادن آب معدنی به شیرخواران خودداری شود چون املاح موجود در آن برای شیرخوار مناسب نیست.
3ـ شیر پاستوریزه:
کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند معمولاً تا پایان سال دوم زندگی (24 ماهگی) نیازی به استفاده از شیر پاستوریزه ندارند (آن مقدار شیر پاستوریزه که در تهیه غذای کمکی به کار میرود اشکالی ندارد). حدود 23 ماهگی، برای آشنا شدن کودک به طعم شیر پاستوریزه میتوان آن را بار اول به مقدار کم در حد 30 سی‌سی با فنجان یا لیوان به کودک ارائه و به تدریج بر مقدار آن اضافه نمود. به این ترتیب وقتی کودک کم‌کم از شیر مادر گرفته میشود می‌تواند از شیر پاستوریزه استفاده کند.
در کودکانی که از شیرمادر محرومند و با شیر مصنوعی تغذیه می‌شوند مصرف شیرگاو (پاستوریزه یا استریلیزه پرچرب سه و نیم درصد) از پایان 12 ماهگی به بعد بلامانع است و بهتر است جایگزین شیر مصنوعی شود که آن را بعد از یک دقیقه جوشاندن و به مقدار حداکثر 500 میلی‌لیتر در شبانه روز با فنجان یا لیوان نشکن به کودک می‌دهند و سعی می‌کنند او را به تدریج از شیشه بگیرند.
معمولاً استفاده از شیرگاو قبل از پایان 12 ماهگی توصیه نمیشود.
4ـ چای، قهوه و کاکائو:
سبب کاهش جذب آهن غذای کمکی (به جز آهن گوشت) می‌شوند لذا بهتر است حتی المقدور استفاده
نشوند.
5ـ نوشیدنیهای حاوی شکر زیاد:
کودک را تشنه‌تر نموده و موجب چاقی او میشود.
6ـ نوشیدنیهای گازدار:
(سودا و نوشابه های معمولی) برای کودکان ممنوع است زیرا علاوه بر مضراتی که دارند (بی‌قراری و چاقی کودک) سبب دریافت مقدار کمتر غذا یا شیر مادر می‌شوند.
7ـ آب میوههای طبیعی و خالص:
که از میوه های مجاز و به روش بهداشتی در منزل تهیه شده باشند، از اواسط ماه هشتم به بعد در حد 30 تا 60 سی سی در روز که با لیوان نشکن (و نه بطری) به کودک داده شود، بلامانع است. گرچه مصرف خود میوه نسبت به آب میوه ارجحیت دارد.
استفاده شیرخوار از مقادیر زیاد آب میوه ممکن است سبب اسهال و یا کاهش اشتهای او به غذا و حتی شیر مادر شود.
مصرف مکرر آب میوه حتی اگر رقیق هم شده باشد، خصوصاً اگر به جای فنجان توسط بطری و یا هنگام خواب به کودک داده شود، می‌تواند به مینای دندان کودک صدمه زده و نهایتاً پوسیدگی دندان ایجاد نماید.
مصرف بیش از حد آب میوه به دلیل عدم دریافت مواد مغذی و پروتئین، سبب سوء تغذیه و کم خونی و حتی کوتاهی قد و در برخی موارد سبب چاقی میشود.
آب میوههای تجارتی اکثراً حاوی سوربیتول و یا فروکتوز فراوان و مواد افزودنی هستند که می‌توانند سبب بی قراری و نفخ معده و مشکلات گوارشی شیرخواران شوند.
چند نکته مهم در مورد دفعات و مقدار غذا در کودکان 6 تا 12 ماهه
دفعات غذای کمکی در پایان 6 ماهگی از یک بار در روز شروع و کم کم به دو بار و سپس در اواخر
ماه هفتم و طی ماه هشتم به سه بار در روز می‌رسد. در صورت نیاز میتوان یک یا دو میان وعده هم اضافه نمود. با افزایش سن کودک، دفعات تغذیه و مقدار غذای کمکی بیشتر میشود به طوری که در سنین 9 تا 12 ماهگی وعدههای اصلی غذاهای کمکی 3 تا 4 وعده در روز و اگر کودک میل داشت با 1 تا 2 میان وعده هم همراه است. به این ترتیب شیرخوار به تدریج مهارت بیشتری در غذا خوردن پیدا میکند و از مزه‌‌های جدید هم لذت می‌برد.
مقدار غذای کمکی که کودک در 24 ساعت دریافت میکند به سه عامل مهم بستگی دارد:
در مورد تراکم انرژی غذای کمکی شیرخوار لازم است یادآوری نمود که:
هر گرم غذا باید 8/0 تا یک کیلوکالری انرژی داشته باشد. در شرایطی که غذای کمکی غلظت کافی را نداشته و حاوی مواد مغذی کمتری باشد مثلاً تراکم انرژی آن 6/0 کیلوکالری باشد، یا باید مقدار غذای کمکی را بیشتر کرد و یا دفعات آن را افزایش داد.
بنابراین با در نظر گرفتن مقدار دریافت غذا، تراکم انرژی مطلوب غذا و براساس منحنی رشد شیرخوار، سه حالت ممکن است اتفاق بیفتد:
1ـ وزن شیرخوار بدون تناسب با قد او، بیش از حد انتظار است و به طرف اضافه وزن پیش میرود در این صورت ضمن مشورت با پزشک اقدامات زیر انجام شود:
توجه: در این کودکان به هیچ وجه نباید دریافت شیرمادر کم یا قطع شود.
2ـ منحنی رشد، مناسب است. در این صورت:
3ـ منحنی رشد کند است. در این مورد اقدامات زیر ضروری است.
نباید فراموش کرد همان قدر که کمبود وزن کودک باعث نگرانی است، چاقی هم می‌تواند نگران کننده و مشکل آفرین باشد (جهت اطلاعات بیشتر در مورد کنترل وزن، به قسمت چاقی مراجعه فرمایید).
شروع غذای کمکی همراه با ادامه شیر مادر
شروع غذای کمکی از پایان 6 ماهگی همراه با ادامه شیرمادر سبب رشد مطلوب کودکان میشود.
غذای اصلی شیرخوار در سال اول زندگی شیر مادر است.
نحوه شروع و ادامه غذای کمکی
1ـ از پایان 6 ماهگی (180 روزگی) تا پایان 7 ماهگی:
در این زمان هدف اصلی آن است که شیرخوار با طعم و قوام غذا و سپس خوردن غذا به وسیله قاشق آشنا شود. بنابراین در چند روز اول شروع غذای کمکی، دادن یک یا دو قاشق مرباخوری غذا کافی است. در ابتدا میتوان مقدار کمی از غذا را در نوک قاشق مرباخوری گذاشت و به شیرخوار ارائه کرد تا ظرف مدت کوتاهی او یاد بگیرد که چگونه با استفاده از لب‌ها و زبان خود غذا را ازقاشق برداشته و به قسمت عقب حق خود ببرد و آن را ببلعد. گاهی ممکن است شیرخوار با زبانش غذا را بیرون بدهد این اتفاق طبیعی است و الزاماً دلیل دوست نداشتن غذا نیست.
برنامه غذایی شیرخوار در ماه هفتم زندگی:
هفته اول: فرنی آرد برنج و بعد حریره بادام
هفته دوم: برنامه قبلی + سوپ با استفاده از گوشت
هفته سوم: برنامه قبلی + پوره انواع سبزیها
هفته چهارم: برنامه قبلی همراه با تنوع در تهیه سوپ
هفته اول ماه هفتم:
اولین غذا:
* اولین غذای کمکی که به شیرخوار داده میشود باید نرم، ساده و با کمترین امکان ایجاد آلرژی باشد به
همین دلیل معمولاً از برنج استفاده میشود که آنرا به صورت فرنی آرد برنج تهیه می‌کنند.
تهیه فرنی با آرد گندم بهتر است بعد از 8 ماهگی باشد. (در صورت وجود سابقه آلرژی به گندم در افراد خانواده، مصرف گندم به بعد از 12 ماهگی موکول می‌گردد).
* حریره بادام غذای مناسبی است و اکثر کودکان مزه آن را دوست دارند. حساسیت به بادام درختی که حریره از آن تهیه میشود بسیار کم است و آن چه که بچه‌ها ممکن است به آن حساسیت داشته باشند بادام زمینی و بادام هندی است.
غذای کمکی در روز اول یک بار و با توجه به میل شیرخوار، یک تا دو قاشق مرباخوری از فرنی آرد برنج است که صبح بلافاصله پس از تغذیه با شیرمادر داده میشود.
مقدار غذای کمکی در روز دوم در صورت میل و در خواست شیرخوار به دوبار می‌رسد (یک تا دو قاشق مرباخوری صبح و یک دو قاشق مرباخوری ظهر) و از روز سوم تا هفتم به تدریج بر تعداد قاشق‌ها اضافه میشود تا به 5 تا 10 قاشق مرباخوری برسد.
* در مورد بعضی از شیرخواران که به نظر می‌رسد فرنی یا حریره بادام را دوست ندارند، میتوان یک حلقه موز رسیده یا یک تکه سیب درختی را پس از جدا کردن پوست آن، رنده کرده و به فرنی یا حریره بادام اضافه نمود. «به» میوه خوش طعمی است و یک قاچ «به» پخته شده می‌تواند طعم غذای کودک را دلپذیرتر کند.
هفته دوم:
در این هفته گوشت به برناه غذایی شیرخوار اضافله میشود. نوع گوشت می‌تواند ماهیچه گوسفند، سینه یا ران مرغ یا بوقلمون و یا گوشت چرخ کرده بدون چربی گوسفند باشد. در خانواده‌هایی که به ماهی حساسیت ندارند مصرف ماهی هم اشکار ندارد.
بنابراین وعدههای غذای کمکی شیرخوار در هفته دوم ماه هفتم دوبار در روز و غذای او علاوه بر فرنی یا حریره بادام سوپی است با غلظت ماست که مخلوطی از برنج و گوشت بوده و یکی دو روز بعد هویچ و سپس به تدریج یکی از انواع سبزیها به آن اضافه میشود.
شروع سوپ هم با یک تا دو قاشق مرباخوری است که در وعده ظهر به کودک داده میشود و به تدریج مقدار آن بسته به میل شیرخوار افزایش می‌یابد تا جایگزین فرنی یا حریره بادام وعده ظهر او شود.
به این ترتیب کودک در اواخر هفته دوم، صبح‌ها از فرنی یا حریره بادام و ظهرها از سوپ استفاده می‌نماید.
برای تنوع بخشیدن به محتوای سوپ میتوان به تدریج از انواع سبزیها مانند جعفری، گشنیز، شوید، کرفس، کدو خورشتی، کدو حلوایی. لوبیا سبز و سیبزمینی استفاده کرد. سبزی‌هایی که نیاز به پختن بیشتر دارند مانند کرفس، لوبیا سبز، کدو حلوایی، کدو خورشتی و سیبزمینی را باید به صورت قطعات بسیار کوچک، خرد کرده و به گوشت اضافه نمود تا همراه گوشت پخته شوند ولی سبزیهای لطیف‌تر مانند جعفری، گشنیز، شوید و امثال آن که ساطوری (ریز) شده‌اند در اواخر مرحله پخت اضافه میشود تا دو سه دقیقه با سوپ بجوشد. اگر در قابلمه سوپ بسته باشد، سبزیها زودتر پخته می‌شوند.
* به سوپ نباید نمک یا شکر اضافه کرد.
توجه:
1) مقدار آهن گوشت ران مرغ بیشتر از سینه آن ولی پروتئین سینه مرغ بیشتر از ران مرغ است.
2) برای تهیه گوشت چرخ کرده بهتر است پس از جدا کردن چربی گوشت، آن را شسته و در منزل دو بار چرخ نمود. سپس حدود 30 گرم گوشت چرخ کرده را در هر کیسه فریزر کوچک ریخته و در فریزر گذاشت.
3) در صورت عدم دسترسی به گوشت، میتوان از حبوبات استفاده کرد. گرچه حبوبات (عدس، ماش، لوبیا) به عنوان جانشین‌‌های گوشت محسوب می‌شوند ولی ارزش غذایی این مواد به اندازه گوشت نیست بنابراین در درجه اول توصیه میشود در حد امکان مقداری گوشت همراه حبوبات پخته شود حتی اگر یک بال یا گردن مرغ باشد تا هم ارزش غذایی غذا و هم جذب آهن حبوبات افزایش یابد. در غیر این صورت بهتر است حبوبات با یک یا دو نوع از سبزیها پخته شوند مثلاً لوبیا با سیبزمینی، عدس با نخود فرنگی، ماش با گشنیز و باقلا سبز با شیود.
4) بعداز تهیه غذای کمکی باید گوشت و سایر مواد غذایی آن را نرم و له کرد و به شیرخوار داد و هیچ غذایی را نباید صاف کرد زیرا آب سوپ یا سوپ صاف شده ارزش غذایی کمتری دارد.
5) همان طور که قبلاً ذکر شد محتویات غذای کمکی شیرخوار را باید با پشت قاشق یا چنگال یا گوشت کوب نرم و له کرد و نباید از مخلوط کن استفاده نمود.
هفته سوم:
تعداد وعدههای غذا در هفته سوم به سه بار در روز افزایش می‌یابد و شیرخوار علاوه بر فرنی و سوپ، از پوره انواع سبزیها مانند پوره سیبزمینی، هویج و غیره که در مبحث طرز تهیه غذاهای کمکی به آن اشاره شده است، استفاده می‌نماید.
برای نرم کردن پوره میتوان ترجیحاً از شیرمادر یا شیر پاستوریزه، کره یا هر روغنی که در دسترس باشد یا کمی آب مرغ یا آب گوشت استفاده کرد.
به این ترتیب برنامه غذایی شیرخوار در هفته سوم ماه هفتم به شرح زیر است:
صبح | ظهر | عصر |
فرنی یا حریره بادام | سوپ | پوره یکی از انواع سبزیها |
هفته چهارم:
این هفته زمان استفاده از انواع سبزیها در تهیه سوپ کودک است. تعداد وعدههای غذا سه بار در روز بوده و مانند هفته سوم میتوان صبح‌ها فرنی، ظهرها سوپ‌‌های متنوع با انواع سبزیها و عصر نیز پوره یکی از انواع سبزیها را به کودک داد.
2ـ ماه هشتم زندگی (پایان 7 ماهگی تا پایان 8 ماهگی)
در این ماه برنامه غذایی شیرخوار متنوع‌تر و قوام غذاها بیشتر میشود. مثلاً میتوان انواع سوپ‌‌های غلیظ‌تر از قبل را (به غلظت حلیم) با استفاده از گوشت و انواع سبزیهای نشاسته‌ای مانند سیبزمینی، کدو حلوایی، نخود فرنگی (نخود سبز) و نیز پوره انواع سبزیهای گفته شده را تهیه کرد.
زرده تخم‌مرغ، جگر، ماست، پنیر پاستوریزه کم نمک، خرما، میوه یا آب میوه نیز در این ماه به برنامه غذایی شیرخوار اضافه میشود و او در اواخر 8 ماهگی می‌تواند از غذاهای انگشتی استفاده نماید.
دفعات تغذیه و مقدار غذا
دفعات تغذیه سه بار در روز است و اگر شیرخوار بیشتر میل داشت یک یا دو میان وعده نیز اضافه میشود مشروط بر این که از مقار و دفعات خودش شیر مادر کم نشود.
مقدار غذا بستگی به میل شیرخوار دارد که معمولاً تا 10 قاشق مرباخوری در هر وعده است و تا پایان ماه هشتم می‌تواند به 15 قاشق مرباخوری برسد.
* برای کودکانی که خوب رشد نمی‌‌کنند میتوان همزمان با افزایش دفعات تغذیه با شیر مادر، دفعات غذا خوردن و انرژی غذای کمکی را هم بیشتر کرد.
* کودانی که هم شیر مادر را خیلی خوب می‌خورند و هم اشتها و تقاضای بیشتری برای غذا خوردن دارند در صورتی که براساس منحنی رشد، چاق نباشند دادن غذای بیشتر حداکثر 20 قاشق مرباخوری در هر وعده اشکالی ندارد.
برنامه غذایی شیرخوار در ماه هشتم
هفته اول ماه هشتم:
ضمن ادامه برنامه قبل، زرده تخم‌مرغ پخته و سفت شده هم به برنامه غذایی شیرخوار اضافه میشود. بعد از پختن تخم‌مرغ، زرده سفت شده را از سفیده جدا کرده و روز اول به اندازه یک نخود از زرده تخم‌مرغ را برداشته با کمی شیر مادر یا آب جوشیده شده، نرم نموده و به شیرخوار می‌دهند.
هر روز صبح علاوه بر دادن فرنی یا حریره، مقدار زرده تخم‌مرغ به تدریج اضافه میشود تا ظرف ده روز به یک زرده کامل برسد. از آن به بعد، هر روز نصف زرده تخم‌مرغ به کودک داده میشود. در صورتی که رشد کودک کند باشد یا گوشت در برنامه غذایی او وجود نداشته و یا کودک به خوردن تخم‌مرغ مشتاق و به خوردن غذاهای دیگر اشتیاق زیادی نشان ندهد میتوان هر روز یک زرده پخته شده تخم‌مرغ را همراه با فرنی یا حریره بادام یا پوره سبزی به کودک داد.
چنانچه کودک از خوردن زرده سفت شده تخم‌مرغ امتناع کند میتوان آن را در سوپ وعده ظهر او رنده نمود یا زرده تخم‌مرغ پخته شده را در مقدار کمی شیر، رنده کرده و در کره یا روغن زیتون که داغ شده است ریخت و آنرا مرتب به هم زد.
تهیه زرده تخم‌مرغ به صورت نیمرو اشکالی ندارد به شرط این که زرده را اول کاملاً به هم بزنند و در روغنی که داغ شده است بریزند و تا زمانی که خود را میگیرد آنرا به هم بزنند.
دادن زرده تخم‌مرغ به شیرخوار به صورت عسلی توصیه نمیشود.
توجه:
تخم‌مرغ را پس از شستن باید در یک قابلمه کوچک و در آب معمولی قرار داد به طوری که آب روی آن را بپوشاند سپس روی اجاق گذاشت. پس از به جوش آمدن آب، بهتر است جوشیدن به مدت 15 دقیقه دیگر ادامه یابد تا زرده تخم‌مرغ کاملاً سفت شود و میکروب‌‌های بیماری زای آن از بین بروند.
هفته دوم ماه هشتم به بعد:
* توصیه میشود در تهیه سوپ کودک هفته‌ای یک بار به جای گوشت از جگر سالم گوسفند استفاده شود. (استفاده از جگر گوسفند به صورت کباب شده مجاز نیست).
* با اضافه کردن بلغور جو یا حبوبات (عدس و ماش که هضم آسانتری دارند) میتوان تنوع و غلظت سوپ را میتوان بیشتر کرد و برای کودک آش‌‌های خوشمزه تهیه نمود. هم چنین اضافه کردن عدس یا ماش جوانه زده به سوپ، پوره یا فرنی، ارزش غذایی آن را بیشتر میکند.
* از اواسط ماه هشتم به بعد علاوه بر پوره سبزی میتوان میوههای رسیده و نرم مانند سیب، گلابی، هلو، زردآلو، انبه، گرمک، طالبی، آلو، هندوانه و موز سالم و رسیده را به تدریج به برنامه غذایی شیرخوار اضافه نمود.
با شروع هر یک از مواد غذایی جدید باید مراقب بروز علائم حساسیت و یا عوارض آن بود.
آب میوه طبیعی از میوههای مجاز که در منزل و با رعایت اصول بهداشتی تهیه میشود به اندازه 6 تا 12 قاشق مرباخوری (30 تا 60 سی‌سی) در روز اشکالی ندارد که توصیه میشود یا لیوان یا فنجان نشکن داده شود.
* ماست ماده غذایی بسیار مفیدی است که اکثر شیرخواران آن را دوست دارند برای این که شیرخوار با طعم ماست آشنا شود بهتر است ماست را جدا از غذا به او داد ولی اگر کودک دوست دارد غذا را با ماست بخورد مانعی ندارد. شروع ماست نیز با یک قاشق مرباخوری است و مقدار آن را میتوان به تدریج و برحسب تمایل کودک، اضافه نمود.
برای تنوع بیشتر و افزایش کیفیت غذایی سوپ، توصیه میشود پنیر پاستوریزه کم نمک* را ریز یا رنه کرده به سوپ کودک اضافه نمایند.
بعد از غذا، دادن یک یا دو خرما یا رطب که پوست و هسته آن گرفته شده باشد تنها یا همراه با ماست به عنوان دسر برای کودک بسیار مفید و لذت بخش است.
غذاهای انگشتی:
همان طور که گفته شد از اواخر 8 ماهگی به بعد کودک قادر است مواد غذایی را با انگشت خود بردارد و به دهان ببرد. این کار که تغذیه با انگشت نام دارد سبب تشویق کودک به عمل جویدن و تغذیه توسط خود او می‌گردد.
تغذیه با انگشت خود کودک از هر دو جنبه، چه تکاملی چه تغذیهای مهم بوده و باید سعی شود غذای کودک با غلظت درست و مناسب سن او تهیه و یا روش صحیح به او عرضه شود.
غذاهای انگشتی مورد استفاده در این ماه عبارتند از:
تکههای کوچک هویج، سیبزمینی، کرفس، نخودفرنگی و باقلا سبز، عدس، تکههای گوشت بدون چربی یا کوفته قلقلی که کاملاً پخته شده و با پشت قاشق له شده باشند. برای نرم کردن همه آنها میتوان از کمی کره یا خامه هم استفاده کرد.
تکه‌هایی از میوههای رسیده و سالم فصل مانند سیب، هلو، طالبی، گرمک، گلابی و موز هم مناسب هستند.
توصیه میشود هنگام خوردن غذاهای انگشتی، حتماً مادر یا مراقب شیرخوار حضور داشته باشد و خوردن کودک را زیر نظر بگیرد.
3ـ ماههای نهم و دهم زندگی
بیشتر شیرخواران از 9 ماهگی این مهارت را پیدا می‌کنند که با دست خودشان غذا بخورند و مایعات را با استفاده از هر دو دست خود از لیوان هیا دسته دار نشکن بنوشند (لیوان‌‌های لبه دار که به تازگی برای کودکان تهیه شده است مناسب نیستند زیرا سبب اختلال در گرفتن پستان مادر می‌شوند ضمن آن که تمیز کردن آنها هم مشکل است.)
در این سنین، کودکان می‌توانند از غذاهایی با غلظت بیشتر مثلاً حلیم و پلو استفاده نمایند و غذاهای انگشتی را با دست خود بردارند. این زمان از نظر ارائه غذاهای جامد نرم بسیار حیاتی است واگر این غذاها حدود ده ماهگی ارائه نشود خطر مشکلات تغذیهای بعدی افزایش می‌یابد.
در این دو ماه علاوه بر برنامه غذایی ماه هشتم، نان، ذرت، ماکارونی، رشته فرنگی و سیار حبوبات (به جز نخود و لپه) به برنامه غذایی کودک اضافه میشود.
بنابراین میتوان انواع سوپ‌ها، آش‌ها، حلیم‌ها و پلوهایی تهیه کرد که همراه با گندم، ذرت و یا حبوبات باشن. هر سه روز یک بار میتوان یکی از حبوبات را به برنامه غذایی شیرخوار اضافه نمود.
لوبیاها (چیتی، قرمز، چشم بلبلی، سفید و ...) را قبل از پختن باید از شب قبل خیس کرد و پس از این که کاملاً پخته شدند به غذا اضافه نمود.
* نان ماده غذایی مفیدی است که بیشتر شیرخواران آن را دوست دارند. تکه‌هایی از نان (ترجیحاً نان سنگک) را میتوان به دست کودک داد ولی باید او را تحت نظر گرفت.
ارائه غذاهای انگشتی نظیر آن چه که در هفته دوم ماه هشتم ذکر شد به علاوه ماکارونی پخته شده و نرم شده یا تکههای از نان یا بیسکوئیت‌‌های ساده نیز سبب افزایش مهارتهای تغذیهای و تکاملی شیرخوار می‌گردد.
دفعات تغذیه و مقدار غذا
دفعات تغذیه 3 تا 4 وعده در روز است و اگر شیرخوار میل داشته باشد یک تا دو میان وعده هم به آن اضافه شود. مقدار غذا بستگی به میل شیرخوار و میزان شیر دریافتی او دارد.
یک نمونه از برنامه غذایی شیرخوار در ماههای نهم و دهم زندگی:
شیرمادر به دفعات مکرر و بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و غذای کمکی به شرح زیر:
صبحانه | میان وعده صبح | ناهار | میان وعده عصر | شام |
زرده تخم‌مرغ + نان + پنیر پاستوریزه کم نمک یا زرده تخم + نان و کره | پوره سبزی یا میوه رنده شده یا یکی از غذاهای انگشتی | سوپ یا آش یا حلیم یا پلو که با گوشت تهیه شده باشند + ماست + خرما | پوره سبزی یا میوه رنده شده یا یکی از غذاهای انگشتی | همان غذای وعده ناهار |
4ـ ماههای یازدهم و دوازدهم زندگی
طی این دو ماه، افزایش تنوع، قوام و غلظت غذاها موجب میشود که مهارت جویدن کودک بیشتر شود. با آشکار شدن دندانها و تکامل مهارتهای حرکتی ظریف، شیرخوار می‌تواند تکه‌هایی از غذا را بکند، بجود، به عقب دهان ببرد و آن را ببلعد. شیرخواری که هنوز دندان در نیاورده است این کار را با لثه‌ها و آرواره‌‌های خود انجام می‌دهد لذا باید این مهارت‌ها را با ارائه غذاهایی که بتواند با دست خود بردارد و آن را بجود، تقویت کرد.
(هنگام غذاخوردن کودک، حضور و نظارت دقیق مادر یا جانشین وی الزامی است)
برنامه غذایی:
در این دو ماه میتوان انواع کته‌ها، پلوها و خوراک‌ها را که دستور تهیه آنها در صفحات ... آمده است، در برنامه غذایی شیرخوار گنجاند.
دفعات تغذیه کمکی مانند ماههای نهم و دهم، سه تا چهار وعده در روز است و در صورت تمایل شیرخوار، می‌تواند همراه با یک یا دو میان وعده باشد.
در تهیه غذای کودک باید از یکی از انواع گوشت‌‌های قرمز (گوسفند، گوساله، شتر، جگر) یا گوشت سفید مانند ماهی یا گوشت پرندگان (مرغ، اردک، غاز، کبک، بوقلمون)، همچنین تخم‌مرغ، پنیر، غلات، حبوبات و سبزیها استفاده کرد.
مصرف چغندر، شلغم و اسفناج* از ماه یازدهم به بعد مجاز است.
* اضافه کردن گرد نعنا، جغفری، کرفس و چاشنی‌هایی مانند آب لیموترش تازه، آب نارنج تازه یا گرد لیمو عمانی در آخرین لحظات پخت غذا، غذای کودک را خوشمزه‌تر میکند.
* اضافه کردن نمک هنگام صرف غذا، هنوز توصیه نمیشود. اصولاً محدودیت مصرف نمک برای همه افراد خانواده مفید است.
به عنوان میان وعده میتوان از تکههای کوچک میوه، عدسی، نان و خرما، مسقطی، شله زرد، انواع حلواهای خانگی (با آرد برنج یا گندم)، بیسکوئیت‌‌های ساده که بدون کرم و خامه باشند همچنین بستنی پاستوریزه ساده استفاده کرد. نانهای برشته که بتوان روی آن کره یا ماست چکیده سالم قرار داد همچنین تکههای کرفس یا هویج یا سیبزمینی پخته شده همراه با کره نیز میان وعدههای مفید و مناسبی هستند.
توجه:
از آغاز 11 ماهگی به بعد میتوان به تدریج از غذاهای خانواده ولی قبل از اضافه کردن نمک و ادویه‌‌های تند برای تغذیه کودک استفاده نمود به شرطی که این غذاها انرژی و مواد مغذی لازم را داشته باشند و با پشت قاشق کاملاً نرم شوند لذا خانواده‌هایی که امکان تهیه غذای جداگانه را برای کودک خود دارند بهتر است طبق دستور این کتاب برای کودک خود جداگانه غذا تهیه کنند تا به این طریق از مقدار غذا و انرژی دریافتی او اطمینان حاصل نمایند ولی اگر برای خانواده‌ای این امکان وجود نداشته باشد توصیه میشود از همان غذایی که برای سایر افراد خانواده درست می‌کنند به کودک هم بدهند. مثلاً اگر غذای خانواده آبگوشت است، گوشت و سیبزمینی و چند عدد از حبوبات را با پشت قاشق و با کمی آب گوشت مخلوط نموده، به کودک بدهند. اگر غذای خانواده خورش قرمه سبزی و پلو است، چند قاشق پلو را با گوشت و لوبیا قرمز و سبزی و آب خورش کاملاً نرم و له کنند و به کودک بدهند.
مجدداً یادویتامینری میشود در اینگونه موارد غذای موردنظر باید بدون نمک و با کمترین ادویه باشد و پس از جدا کردن غذای شیرخوار، به غذای خانواده نمک و ادویه دلخواه اضافه شود.
یک نمونه از برنامه غذایی شیرخوار در ماههای یازدهم و دوازدهم زندگی:
شیر مادر به دفعات مکرر و بر حسب میل و تقاضای شیرخوار و غذای کمکی به شرح زیر:
صبحانه | میان وعده صبح | ناهار | میان وعده عصر | شام |
نصف زرده تخم‌مرغ + نان و پنیر و پودر گردو یا نصف زرده تخم‌مرغ + نان و کره و مقدار کمی مربای «سیب» یا «به» یا «هویج» | میوه یا پوره سبزی یا مسقطی یا حلوا یا شله زرد یا نان و خرما | یک از انواع کته‌ها پلوها یا خوراک‌ها همراه با ماست یا غذای خانواده (بدون نمک و ادویه) که با پشت قاشق نرم و له شده باشد | میوه یا سبزی پخته شده با کره بستنی پاستوریزه حلوا مسقطی عدسی | همان غذای وعده ناهار |
توجه:
از پایان 6 ماهگی که غذای کمکی شروع میشود تا پایان 12 ماهگی، غذای اصلی شیرخوار هنوز شیرمادر است لذا شیرخوار در طی شب و روز به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل خود همچنین قبل از هر وعده غذای کمکی، با شیر مادر تغذیه شود تا بخش زیادی از انرژی و نیاز او به مواد مغذی و مایعات تامین گردد. مجدداً توصیه میشود غذای کمکی بعد از تغذیه با شیر مادر یا در فاصله تغذیه از دو پستان مادر باشد.
ارائه آب سالم (جوشیده و خنک شده) چند بار در روز توصیه میشود.
معمولاً زمان ارائه غذای کمکی به شیرخوار براساس برنامه خواب او تنظیم میشود مثلاً برای شیرخواری که حدود ساعت 10 صبح از خواب بیدار میشود میتوان صبحانه را در آن زمان و سایر وعد‌ها را در طول روز ادامه داد در این صورت ممکن است آخرین وعده غذایی کمکی به شرطی که شیرخوار هنوز بیدار باشد به ساعات اولیه شب موکول گردد.
اگر منحنی رشد کودک خوب است و شیر مادر را هم خوب می‌خورد ولی بعضی اوقات میل به خوردن وعدههای اصلی غذا و میان وعده را ندارد، غذا خوردن در دفعاغت کمتر اشکالی ندارد ولی اگر این امر ادامه پیدا کند باید با پزشک مشورت شود.
در صورتی که کودک صبحانه‌ای را که در برنامه غذایی او مثال زده شده است نخورد، می‌تواند از مواد غذایی مجاز که قبلاً به آنها اشاره شده است استفاده نماید.
منع مصرف برخی مواد غذایی در شیرخواران زیر یک سال:
* برای همه کودکان، مصرف مواد غذایی زیر حداقل تا پایان یک سالگی ممنوع است:
عسل، سفیده تخم‌مرغ، شکلات، بادام زمینی، خربزه، کیوی، آلبالو، گیلاس، انواع توت (توت فرنگی، توت سفید، شاه توت، تمشک)، نوشابه هیا صنعتی، آب میوههای صنعتی، قهوه، کاکائو، چیپس، پفک، سوسیس، کالباس و همبرگر.
* مصرف شیرگاو تا پایان 12 ماهگی به عنوان نوشیدنی توصیه نمیشود ولی مقدار کمی از آن که در تهیه فرنی، حریره بادام، سوپ و ... مصرف میشود اشکالی ندارد.
کدام مواد غذایی ممکن است سبب خفگی شیرخوار شود؟
آجیل‌ها (بادام زمینی، گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته)، ذرت بو داده، سوسیس، استیک، تکه بزرگ گوشت سفت یا جگر، کرفس خام، دانه انگور، دانه غوره، دانه کشمش، نخودچی، ذرت، حبوبات نرم نشده، نقل، آب نبات، تکههای بزرگ شیرینی یا میوههای خام، میوههای خشک شده مثل برگه و خمیر وسط نان.
چه اقداماتی می‌تواند از بروز خفگی با مواد غذایی در کودکان پیشگیری نماید؟
1) دو نیم کردن میوههای گرد و هسته دار مثل انگور و پختن میوههای سفت و سخت.
2) خارج کردن دانه یا هسته میوه‌هایی مانند هلو یا هندوانه و سپس نرم و له کردن آن ها.
3) خرد کردن انواع گوشت‌ها و جگر.
4) جدا کردن تکههای کوچک استخوان و غضروف از گوشت.
5) غذا خوردن کودک در حال نشسته و حضور و نظارت مادر یا شخص مراقب، هنگامی که او غذا می‌خورد یا مایعات را می‌نوشد.
همچنین:
وقتی کودک در حال غذا خوردن است او را به گریه یا خنده نیندازند.
موارد استثنایی در تغذیه شیرخواران
* اگر شیرخوار کوچک‌تر از 6 ماه مطابق منحنی رشد، وزن نگیرد آیا میتوان غذای کمکی را زودتر شروع کرد؟
در مورد شیرخوار زیر دو ماه: باید به پزشک مراجعه شود.
در مورد شیرخوار دو تا چهار ماه:
اول باید اقدامات زیر انجام و سپس کودک بعد از 5 روز ویزیت شود.
1) مشاوره با پزشک و اطمینان از عدم بیمار بودن کودک
2) اطمینان مادر در مورد پستان گرفتن شیرخوار و نحوه درست دریافت شیر
3) فشردن پستان در حین مکیدن شیرخوار
4) تغذیه شیرخوار بر حسب میل او و دفعات بیشتر، 12 بار در 24 ساعت با تاکید بر شیردهی در شب
5) تخلیه کامل پستان در هر بار تغذیه
6) دوشیدن شیر پسین و تغذیه شیرخوار با این شیر با قاشق، فنجان یا SNS*
7) تاکید بر عدم استفاده از هیچ شیری به جز شیر مادر
8) استفاده مادر از شیرافزاهای گیاهی یا دارویی
عیلرغم توصیه‌‌های فوق اگر بعد از 5 روز بازهم شیرخوار، وزن اضافه نکرده باشد میتوان از شیر دایه و یا شیر مصنوعی استفاده کرد که معمولاً بسته به سن شیرخوار دو تا چهار بار در روز و هر بار 30 تا 90 سی‌سی از شیر دایه یا شیر مصنوعی است که بعد از تغذیه با شیر مادر و از طریق قاشق، فنجان یا SNS به شیرخار داده میشود. به هیچ وجه از بطری و گول زنک استفاده نشود.
باید توجه داشت که تغذیه شیرخوار در شش ماه اول زندگی فقط شیر است خواه شیر مادر و یا شیر مصنوعی. مسلماً شیر مادر ارجح است لذا باید مادر را کمک و حمایت نمود تا بتواند شیر خوار را با شیر خودش تغذیه نماید.
شروع غذای کمکی قبل از چهار ماهگی برای همه شیرخواران، ممنوع است.
در مورد شیرخوار 4 تا 6 ماهه
بین 4 تا 6 ماهگی (120 تا 180 روزگی) اگر شیرخوار، علیرغم اقدامات ذکر شده در مرود شیرخوار 2 تا 4 ماه، بعد از 5 تا 7 روز همچنان دچار کمبود وزن بود چون غذای اصلی کودک زیر 6 ماه، شیر است میتوان با نظر پزشک متخصص از شیر دایه یا از شیر مصنوعی به عنوان کمک شیر استفاده نمود و یا غذای کمکی را شروع کرد.
استفاده از شیر مصنوعی باید بعد از تغذیه مستقیم از پستان مادر و شیر دوشیده شده مادر باشد و با فنجان یا قاشق به شیرخوار داده شود و هرگز از بطری استفاده نکرد.
غذای کمکی توصیه شده برای این شیرخواران همان غذای ماه اول شیرخوارانی است که انحصاراً 6 ماه با شیر مادر تغذیه شده‌اند.
بنابراین در سن 4 تا 6 ماگی شروع غذای کمکی یا استفاده از شیر مصنوعی فقط با اثبات دریافت کم شیر مادر و عدم افزایش وزن مناسب کودک* است.
تغذیه تکمیلی شیرخواری که از شیرمادر محروم است و با شیر مصنوعی تغذیه میشود، چگونه باید باشد؟
1) شروع تغذیه تکمیلی در این شیرخواران نیز پایان 6 ماهگی است.
2) به غذای آنان به هیچ وجه، نمک نباید اضافه شود.
3) به مرور که مقدار و دفعات غذا بیشتر میشود حجم شیر مصنوعی را باید محدودتر کرد.
4) شیرخوار باید آب و مایعات بیشتری دریافت کند.
شروع غذای کمکی در کودکانی که دچار حساسیت غذایی هستند
تظاهرات ناخواسته به علت مصرف مواد غذایی ممکن است به صورت عدم تحمل غذا نظیر (کمبود لاکتاز) و یا به صورت حساسیت به غذا باشد. تقریباً 4 تا 6 درصد کودکان (یک نفر از هر 20 تا 25 کودک) دچار حساسیت غذایی هستند که حدود 90% این حساسیت‌ها مربوط به مصرف 6 ماده غذایی شامل شیر گاو، تخم‌مرغ، بادام زمینی، مغزها (مانند گردو، فندق)، سویا و گندم است. سایر مواد غذایی آلرژی زا عبارتند از گوشت خوک، ماهی، صدف، میگو، مرکبات، گوجه‌فرنگی، ذرت، شکلات و افزودنی‌‌های مواد غذایی.
پختن غذا معمولاً نمیتواند از واکنش‌‌های حساسیتی پیشگیری کند ولی ممکن است شدت حساسیت زایی آن را کاهش دهد.
در شیرخواران واکنش‌‌های موقتی و غیرآلرژی به بعضی از مواد غذایی خصوصاً میوه‌ها شایع است که می‌تواند به صورت بثورات و خشکی اطراف دهان (به علت آنزیم‌ها و اسیدهای طبیعی موجود در گوجه‌فرنگی، پرتقال و کیوی) یا اسهال (به دلیل قند زیاد در آب میوه و دیگر نوشیدنی‌ها) یا قرمزی
اطراف دهان و یا بروز کهیر در سطح بدن، تظاهر نماید.
اکثر مادران با نشانه‌‌های آلرژی در کودکان خود آشنا هستند. علائم شایع حساسیت شامل تظاهرات تنفسی، گواشی یا پوستی است. بنابراین سرفه‌‌های خشک و پشت سرهم، گرفتگی بینی، عطسه‌‌های مکرر، آبریزش بینی، سرفه‌‌های مقاوم، خس خس سینه، وجود خون در مدفوع، اگزما و کهیر همچنین گریه و جمع کردن پاها به روی شکم، نفخ شکم، استفراغ و اسهال می‌توانند نشانه‌هایی از تظاهرات آلرژی به غ ذا باشد.
گاهی ممکن است علائم خطرناکی از قبیل تورم شدید صورت، حلق، گلو و یا انقباض شدید ناحیه حنجره، خس خس سینه و تنگی نفس شدید، کاهش فشارخون یا افت سطح هوشیاری در کودک بروز نماید (آنافیلاکسی) که یک حالت خطرناک و اورژانس بوده و باید سریعاً به بخش اورژانس مراجعه شود.
نحوه شروع غذای کمکی
در این شیرخواران در ابتدا باید از غذاهایی استفاده کرد که امکان حساسیت زایی کمتری دارند و هر غذا نیز به صورت تک تک با فواصل یک هفته داده شود. در صورتی که علائم حساسیت در کودک بروز نکند و غذا را تحمل نماید به تدریج بر مقدار آن اضافه میشود. در کودکی که حساسیت واضحی به غذا از خود نشان می‌دهد ممکن است گاهی لازم باشد فاصله شروع ماده غذایی جدید به دو هفته و یا بیشتر هم برسد.
غذاهای مصرفی این کودکان باید در ابتدا از مواد خالص تهیه شده و ضمن پختن با آب تنها، با هیچ نوع ماده دیگری (به جز شیر مادر) مخلوط نشود مثلاً میتوان در ابتدا از هویج، لوبیا سبز، کدو مسمی، سبی زیمین، سیب درختی زرد، گلابی و از گروه گوشت‌ها از بوقلمون و بره و از گروه غلات از برنج استفاده نمود. در مورد حبوبات و غلات نیز باید تک تک آنها را مورد آزمایش قرار داد و اگر کودک حساسیت نشان نداد از مصرف مخلوط آنها استفاده نمود.
از تجویز مواد غذایی که خاصیت حساسیت زایی زیادتری دارندباید حداقل تا 12 ماهگی خودداری نمود. مثلاً مصرف بادام زمینی، شکلات و کنجد تا دو سالگی ممنوع است و حتی بادام زمینی را بعد از سه سالگی توصیه می‌کنند.
توجه: با شروع غذاهای جدید برای حفاظت بیشتر کودک حتماً باید تغذیه با شیر مادر ادامه داشته باشد. |
روش ارائه غذای کمکی:
در ابتدا مقدار کمی از ماده غذایی جدید روی‌‌گونه کودک مالیده و محل آن پس از 20 دقیقه مشاهده میشود، اگر محل، قرمز شود نشانه حساسیت جدّی به آن ماده غذایی است و نباید آن را به کودک داد. بریا تجویز مجدد، باید دو ماه دیگر صبر نمود.
در صورتی که محل تماس غذا با‌‌گونه قرمز نشده باشد مقدار کمی از آن را روی کنار خارجی لب پائینی کودک گذاشته و باید 20 دقیقه صبر کرد اگر بعد از این مدت علائم آلرژی ظاهر نشد احتمال آلرژی به این ماده غذایی کم است و میتوان آن را به طریق زیر به کودک داد:
روز اول:
صبح به عنوان صبحانه، نصف قاشق مرباخوری از غذای موردنظر به کودک ارائه میشود. اگر پس از 4 ساعت علائم حساسیت مشاهده نشد ظهر به عنوان ناهار، میتوان یک قاشق مرباخوری از همان غذا را به کودک داد. پس از 4 ساعت اگر علائم حساسیت مشاهده نشد در نوبت بعدی غروب به عنوان شام، دو قاشق مرباخوری از همان غذا به کودک داده میشود ولی باز هم باید او را از نظر بروز واکنش‌‌های حساسیتی کنترل نمود. فراموش نشود که اگر در تغییری در الگوی خواب کودک از قبیل بی قراری، گریه و بی خوابی او پیش بیاید ممکن است به دلیل حساسیت به غذای فوق باشد.
روز دوم:
روز دوم، غذای فوق به کودک داده نمیشود بلکه او فقط از شیر مادر استفاده میکند. در طی این روز علائم حساسیت تاخیری به غذای خورده شده روز قبل در کودک کنترل میشود. علائم حساسیت تاخیری معمولاً 6 تا 8 ساعت و یا بیشتر پس از خوردن غذا ظاهر میشود و اغلب شامل مشکلات تنفسی مانند گرفتگی بینی، عطسه مکرر، سرفه مقاوم و خس خس یا واکنش‌‌های پوستی از قبیل اگزما و کهیر است.
روز سوم:
اگر طی روز دوم علائم حساسیت در کودک ظاهر نشد همان غذا با مقادیر بیشتر به او داده میشود.
مثلاً صبح به عنوان صبحانه، سه قاشق مرباخوری و اگر علائم حساسیت ظاهر نشد در نوبت بعدی به عنوان ناهار، شش قاشق مرباخوری و باز هم اگر علاتم حساسیت وجود نداشت در نوبت بعدی به عنوان شام، همان غذا برحسب تقاضا و اشتهای کودک و حدکثر تا هشت قاشق مرباخوری داده میشود و باز هم از نظر برزو واکنش‌‌های حساسیتی کنترل می‌گردد.
روز چهارم:
روز چهارم باز غذای موردنظر حذف و فقط کودک از شیر مادر استفاده میکند تا در طی روز، علائم حساسیت تاخیری به غذای خورده شده روز قبل کودک جستجو شود. اگر علائم حساسیت مشاهده نشد غذای داده شده برای کودک بی خطر است و میتوان آن را در برنامه غذایی او قرار داد.
هر زمان که کودک علائم حساسیت را نشان بدهد باید فوراً دادن غذا را قطع نمود و اگر آنافیلاکسی (وجود یک علامت پوستی به اضافه یک علامت عمومی مانند تنگی نفس) بروز کرد برای شروع مجدد آن والدین کودک باید با پزشک مشورت کنند.
مواد غذایی ممنوع در این شیرخواران:
شیرخوارانی که به برخی از مواد غذایی حساسیت نشان می‌دهند و یا از خانواده‌هایی هستند که زمینه آلرژی دارند استفاده از مواد غذایی زیر برایشان ممنوع و یا شروع برخی از آنها باید با تاخیر انجام شود مانند: ذرت، محصولات دریایی (ماهی، میگو)، کیوی، خربزه، ادویه، آجیل، شیرگاو و گندم.
در این کودکان خربزه. انبه، خرما، گیلاس، انواع توت‌ها، انواع مرکبات، انجیر، ذرت، گندم، ماست، پنیر سفید، پنیر خیکی (Cottage)، ماهی و تخم‌مرغ به بعد از یک سالگی و بادام زمینی، مغزها (آجیل‌ها)، شکلات، کنجد و انواع تخمه‌ها به بعد از دو سالگی موکول می‌گردد.
انجمن آسم و آلرژی آمریکا پیشنهاد میکند به کودکان در معرض خطر، ارائه فرآوردههای شیر تا 12 ماهگی، تخم‌مرغ تا 24 ماهگی، بادام زمینی، ماهی و سایر محصولات دریایی باید تا 3 سالگی به تاخیر بیفتد.
به مادران شیرخوارانی که از شیر مادر محرومند و به شیر گاو هم حساسیت دارند توصیه میشود که در درجه اول سعی کنند از پستان خود شیردهی را از سر بگیرند در غیر این صورت از شیر سایر مادران و اگر این امر هم امکان نداشت از شیر گوسفند، بز یا شیر خشک تهیه شده از سویا (برخی شیرخواران که به شیر گاو حساسیت دارند به شیر سویا و شیر گوسفند و بز هم حساسیت نشان می‌دهند) و یا شیر مصنوعی که کازئین آن هیدرولیز شده باشد استفاده نمایند بنابراین والدینی که به پزشک دسترسی دارند برای مشاوره و گرفتن دستورات لازم بهتر است با پزشک در تماس باشند.
توجه: برای پیشگیری از بروز آلرژی در کودکانی که خود سابقه آلرژی دارند و یا زمینه حساسیت در خانواده وجود دارد توصیه میشود تغذیه انحصاری با شیر مادر، حداقل تا پایان شش ماهگی ادامه داشته باشد و غذای کمکی به هیچ وجه زودتر از پایان شش ماهگی شروع نشود. |
روند شروع مواد غذایی بریا شیرخواران دچار حساسیت غذایی:
سن شیرخوار | غلات | سبزیها (پخته شده) (*) | میوه‌ها (پخته شده) و آب میوه | گوشت (پخته شده) | شیر و فرآوردههای آن | آجیل‌ها (مغزها) و سایر ... |
6 تا 9 ماهگی | برنج آرد برنج | انواع سیبزمینی انواع کدوها، هویج، زردک، چغندر بروکلی، نخود فرنگی لوبیا سبز، کلم | گلابی سیب درختی موز، زرد آلود، هلو، شلیل، زغال اخته، ریواس | بره بوقلمون | تاکید بر استفاده از شیر مادر در صورت محرومیت از شیرمارد: شیر مصنوعی با کازئین هیدرولیز شده | هیچکدام |
9 تا 12 ماهگی | جو جو دو سر جو چاودار | گل کلم بروکلی، کلم دکمه‌ای مارچوبه | گوجه درختی آلو، آناناس، انگور، سیب، کشمش | جوجه گوساله گاو | ادامه تغذیه با شیر مادر در صورت محرومیت از شیر مادر: شیر مصنوعی با کازئین هیدرولیز شده | هیچکدام |
12 ماهگی تا 2 سالگی | ذرت گندم سایر غلات انواع لوبیا | نخود فرنگی، اسفناج، گوجه فرنگی، گرفس خیار، پیاز، هلو، سیر، سایر حبوبات (بنشن‌ها) سویا، باقلا، سبزیهای خام | مرکبات توت‌فرنگی تمشک، خربزه انبه، انجیر، خرما، گیلاس هر میوه خام | ماهی تخم‌مرغ | ماست ساده شیر پر چرب پنیر سفید پنیر خیکی(Cattage) | دانه کتان (تخم بذرک) روغن: کافیشه (گل رنگ) کانولا، آفتابگردان |
بعد از 2 سالگی | همه | همه | همه | صدف | همه انواع فرآورده های شیر از جمله بستنی | کنجد، آجیل سایر تخمه‌ها، شکلات بادام زمینی |
(*) پختن سبزیها و میوه‌ها برای سنین 6 تا 9 ماهگی است.
دستور تهیه غذاهای کمکی مورد استفاده کودکان زیر یک سال
1ـ فرنی آرد برنج:
مواد لازم:
آرد برنج | دو قاشق مرباخوری* سرصاف (با استفاده از قاشق‌‌های اندازه‌گیری یا قاشق‌‌های شربت آنتی بیوتیک) |
شکر | یک قاشق مرباخوری سرصاف |
شیر پاستوریزه | 120 میلی‌لیتر (سی‌سی) معادل نصف لیوان معمولی |
طرز تهیه:
شیر پاستوریزه را پس از به جوش آمدن، یک دقیقه در حال جوش نگهدارید و بعد در جای خنک
بگذارید تا سرد شود. (آرد برنج در آب یا شیر سرد به خوبی حل میشود).
بعد آرد برنج و شرک را به شیر اضافه کرده روی شعله ملایم قرار دهید و مرتب آن را هم بزنید تا کم کم به قوام مطلوب برسد یعنی از قاشق نریزد.
با مقادیر فوق حدود 12 تا 15 قاشق مرباخوری فرنی به دست می‌آید که هر گرم آن حدود یک سوم کیلوگالری، انرژی دارد. در صورت استفاده از نصف قاشق مرباخوری کره، هر گرم فرنی 2 کیلوکالری انرژی خواهد داشت.
توجه: در مورد کودکانی که افزایش وزن آنان مطلوب است نیازی نیست که به فرنی کره اضافه شود ولی برای شیرخوارانی که باید وزن بیشتری بگیرند میتوان هنگام تهیه فرنی، نصف قاشق مرباخوری کره یا یک قاشق مرباخوری روغن زیتون و یا هر روغنی که در دسترس است اضافه کرد. |
* بعد از 8 ماهگی می‌توانید فرنی کودک را با آرد گندم و یا نشاسته هم درست کنید.
* اگر برای تهیه فرنی از شیرهای استریل یا با ماندگاری طولانی مدت استفاده می‌نمائید این شیرها نیازی به جوشاندن ندارند ولی باید دقت کنید که بعد از باز کردن در آنها، در یخچال نگهداری شوند در این صورت تا 48 ساعت دیگر هم برای شیرخوار قابل استفاده هستند.
* اگر فرنی را با شیر مادر تهیه می‌کنید اول آرد برنج و شکر را با آب بپزید و با قوام سفت‌‌تری از روی اجاق بردارید تا بعد که با شیر مادر مخلوط و نرم می‌کنید به قوام مطلوب برسد. روزهای اول که شیرخوار یک یا دو قاشق مرباخوری فرنی می‌خورد بهتر است بقیه فرنی تهیه شده را که هنوز شیر مادر به آن اضافه نکرده اید در یخچال بگذارید و دفعات بعد، هر بار کمی از آن را گرم کرده سپس با شیر خود مخلوط نموده به کودک بدهید.
* برای اطمینان یافتن از سلامت شیر پاستوریزه، ابتدا یک قاشق شیر را روی شعله قرار دهید تا به جوش آید. اگر شیر دلمه شد دلیل فساد آن است.
توجه:
* چون از نحوه نگهداری شیرهای پاستوریزه کیسه‌ای یا شیشه‌ای در مغازه‌ها اطمینان کامل وجود ندارد بهتر است شیر پاستوریزه از زمان جوش به مدت یک دقیقه جوشانده شود.
* چون از سالم بودن دام‌ها هم ا طمینان کامل حاصل نیست لذا توصیه میشود حتی الامکان از مصرف شیر تازه خودداری شود مگر آن که به مدت یک دقیقه جوشاند شود. ضمناً هنگام جوشاندن شیر باید در ظرف را باز نگه داشت و مرتب شیر را به هم زد تا اصلاح آن ته‌نشین نشود.
2ـ حریره بادام:
مواد لازم:
مغز بادام شیرین با اندازه متوسط | پنج عدد |
آرد برنج | دو قاشق مرباخوری سرصاف |
شکر | نصف قاشق مرباخوری |
شیرپاستوریزه | 120 سی‌سی معادل نصف یک لیوان معمولی |
طرز تهیه:
مغز بادام‌ها را در آب جوش خیس کنید بعد از سه تا پنج ساعت پوست آنها را بگیرید و با هر وسیله‌ای که در منزل دارید آنها را کوبیده یا آسیاب نمائید تا نرم شوند. بعد آرد برنج و شکر و بادام کوبیده شده را به شیر پاستوریزه (به طریقی که در تهیه فرنی گفته شد) اضافه کرده روی حرارت ملایم بگذارید و مرتب هم بزنید تا به قوام مورد نظر برسد.
با مقادیر فوق حدود 17 قاشق مرباخوری حریره بادام درست میشود که هر گرم آن 1/5 کیلوکالری، انرژی دارد.
3ـ پوره‌ها:
شامل پوره سیبزمینی، هویج، نخودفرنگی، لوبیا سبز، کدو حلوایی، کدو خورشتی و کرفس هستند. مخلوط این پوره‌ها نیز قابل استفاده است. پوره گوشت نیز بسیار مفید و مغذی است.
طرز تهیه همه پوره‌ها یکسان است و به یک نمونه از آن اشاره میشود:
پوره سیبزمینی:
مواد لازم:
سیبزمینی | دو عدد با اندازه متوسط |
شیر پاستوریزه | پنج قاشق غذاخوری (مقدار مورد نیاز برای متنساب کردن قوام پوره) |
کره* | یک قاشق مرباخوری |
برای تهیه پوره سیبزمینی، از سیب‌زمینی‌‌های زرد و سالم استفاده کنید (سیب‌زمینی‌هایی که سبز رنگ هستند می‌توانند باعث مسمومیت شوند) ابتدا سیبزمینی
را با پوست کاملاً بشوئید و با مقداری آب بپزید. بعداز پخته شدن وقتی که هنوز سیبزمینی گرم است پوست آن را جدا کنید و سیبزمینی را رنده نموده با کره و شیر مخلوط نمائید تا کاملاً نرم و یکنواخت شود. اگر سیبزمینی سرد شود ترکیب نشاسته آن تغییر و نشاسته مقاوم نامیده میشود که در روده کوچک غیرقابل هضم اما در روده بزرگ قابل تخمیر است. بنابراین باید پوره سیبزمینی را برای کودکان با سیبزمینی پخته شده که هنوز گرم است تهیه نمود.
توجه: برای شیرخوارانی که خوب وزن نمی‌‌گیرند میتوان یک قاشق مرباخوری پودر بادام یا گردو یا فندق یا زرده تخم‌مرغ پخته شده به پوره اضافه کرد تا انرژی و مواد مغذی آن بیشتر شود. |
4ـ سوپ‌ها:
مواد لازم:
گوشت گوسفند یا گوساله یا مرغ (تکه و خرد شده) یا گوشت چرخ کرده | به اندازه یک تخم‌مرغ متوسط یک قاشق غذاخوری پر |
برنج یا آرد برنج | یک قاشق مرباخوری |
پیاز | یک عدد (کوچک) |
جعفری خرد شده | یک قاشق مرباخوری |
سیبزمینی | یک عدد (متوسط) |
هویج | یک عدد (متوسط) |
گوجه‌فرنگی | یک عدد (متوسط) |
کره | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
ابتدا گوشت را با پیاز خرد شده کمی تفت بدهید سپس حدود دو لیوان آن به آن اضافه کنید و بگذارید بپزد بعد هویج و سیبزمینی بسیار خرد شده و برنج را اضافه کنید.
نیم ساعت بعد گوجه‌فرنگی رنده شده و کره را داخل سوپ بریزید. پس از آن که چند جوش زرد و به قوام مطلوب (مثل حلیم یا ماست) رسید از روی اجاق بردارید.
سوپ کرفس:
طرز تهیه:
مشابه سوپ قبلی فقط به جای هویج از یک ساقه متوسط کرفس خرد شده استفاده کنید.
سوپ جو (بلغور یا جو پرک شده): (از 8 ماهگی به بعد)
مواد لازم: مشابه سوپ سبزی است منتهی می‌توانید به جای برنج یا آرد برنج از یک قاشق غذاخوری بلغور جو استفاده کنید.
سوپ عدس (از 8 ماهگی به بعد):
مواد لازم:
گوشت گوسفند یا گوساله (به تکههای کوچک تقسیم شود) یا گوشت چرخ کرده | به اندازه یک تخم‌مرغ متوسط
یک قاشق غذاخوری پر |
آرد برنج | یک قاشق مرباخوری |
عدس دال یا عدس معمولی | یک قاشق مرباخوری |
پیاز | یک عدد متوسط |
سبزی خرد شده مثلاً گشنیز یا جعفری | یک قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
ابتدا گوشت و عدس و هویج خرد شده را با هم بپزید. آرد برنج را با کره کمی تفت داده به سوپ اضافه کنید. پس از آنکه همه مواد پخته شده بقیه کره و سبزی را داخل سوپ بریزید صبر کنید تا چند جوش بزند و کاملاً به غلظت لازم برسد.
سوپ شنبلیله (اشکنه): برای خانواده‌هایی که به گوش دسترسی ندارند.
مواد لازم:
آرد برنج | یک قاشق غذاخوری |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
شنبلیله (خرد شده) | یک قاشق مرباخوری |
پیاز | یک عدد (کوچک) |
گوجه‌فرنگی | یک عدد متوسط |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
کره | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
ابتدا آرد را در کره تفت بدهید. سپس شنبلیله را که خیلی تمیز شسته و خرد کرده اید همراه با پیاز رنده شده و تکههای کوچک سیبزمینی و گوجه‌فرنگی رنده شده و یک لیوان آب به آن اضافه نمائید و صبر کنید تا بپزد. سوپ که جا افتاد و غلیظ شد زرده تخم‌مرغ را با چنگال به هم بزندی و کم کم به سوپ اضافه کنید تا چند جوش بزند.
از 9 ماهگی به بعد سوپ‌‌های فوق را می‌توانید با رشته فرنگی، آرد گندم و یا آرد ذرت هم تهیه کنید.
به همه سوپ‌ها می‌توانید چند قطره آب لیموترش تازه یا آب نارنج تازه اضافه کنید تا خوشمزه‌تر، شوند.
5ـ آش‌ها:
آش حبوبات (ماش و عدس): (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
مواد لازم:
گوشت تکه‌ای | معادل یک عدد تخم‌مرغ |
یا گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
ماش | یک قاشق مرباخوری |
عدس | یک قاشق مرباخوری |
برنج | یک قاشق مرباخوری |
پیاز | یک عدد (کوچک) |
سبزی آش (شوید، جعفری، گشنیز و تره) | یک قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
عدس و ماش را جداگانه بپزید. گوشت را با کمی پیاز و آب، پخته سپس برنج را به آن اضافه کنید. کمی که جا افتاد سبزی و کره را داخل آش بریزید. بعد از چند دقیقه جوشیدن، حبوبات پخته شده را هم اضافه کنید و مرتب هم بزنید تا همه مواد آن کاملاً مخلوط شوند.
آش جو: (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
طرز تهیه:
مواد لازم و طرز تهیه آن مانند آش قبلی است فقط به جای ماش از بلغور جو یا جوپرک شده استفاده میشود.
آش کلم: (از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
مواد لازم و طرز تهیه آن مانند آش جو است. گوشت را با کمی پیاز و آب، بار کنید سپس هویج و کلم را که قبلاً به قطعات ریز خرد کرده اید همراه با جو (به صورت بلغور یا پرک شده) به آن اضافه نمایید. مواد آش که پخته شده سبزی و کره را داخل آن بریزید.
آش که کاملاً جا افتاد، یک قاشق غذاخوری کشک پاستوریزه کم نمک به آن اضافه نمائید. (اگر از گوشت چرخ کرده استفاده می‌کنید می‌توانید آنرا با کمی پیاز رنده شده به صورت کوفته قلقلی در آورید و وقتی سبزی و کره را به آش اضافه می‌کنید، کوفته قلقلی‌ها را هم داخل آش بریزید).
آش گندم: (از 9 ماهگی به بعد)
مواد لازم و طرز تهیه این آش هم مانند آش جو است. ولی به جای جو از یک قاشق مرباخوری گندم پرک شده هم استفاده کنید. وقتی آش جا افتاد یک قاشق غذاخوری کشک پاستوریزه و کم نمک به آن اضافه نمائید تا حدود 5 دقیقه با آش بجوشد. کشک‌‌های دیگر را قبل از اضافه کردن به آش چند دقیقه بجوشانید. کشک طعم آش گندم و جو را دلپذیرتر و ارزش غذایی آن را بیشتر میکند.
آش لوبیا و عدس: (از 9 ماهگی به بعد)
مواد لازم و طرز تهیه آن مانند آش حبوبات است فقط به جای ماش از انواع لوبیا (سفید، قرمز و یا چیتی) استفاده میشود. حبوبات آش باید آن قدر پخته شده باشند که با پشت قاشق کاملاً نرم و له شوند. اضافه کردن دو قاشق غذاخوری ماست یا چند قطره آب نارنج تازه یا آب لیموترش تازه، آش حبوبات و آش کلم را خوشمزه‌تر میکند.
6ـ حلیم‌ها:
* حلیم گوشت و ماش
* حلیم گوشت و عدس
* حلیم گوشت و جو پرک شده
(از هفته دوم ماه هشتم به بعد)
طرز تهیه حلیم‌ها گوشت یکسان است به عنوان نمونه به حلیم گوشت و ماش اشاره میشود.
حلیم گوشت و ماش
مواد لازم:
گوشت | به اندازه یک تخم‌مرغ |
ماش | یک قاشق غذاخوری |
پیاز | یک عدد کوچک |
کره | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
گوشت را بعد از تکه کردن با پیاز و آب بپزید. بعد از اینکه نمی‌‌پز شد عدس یا ماش یا جو پرک شده را اضافه کنید و بگذارید کاملاً بپزد. بعد از جا افتادن حلیم، کره را اضافه کرده آن را با پشت قاشق یا گوشت کوب کاملاً نرم و یکنواخت نمائید.
* حلیم گوشت و لوبیا سفید
* حلیم گوشت و گندم
* حلیم گوشت و ذرت
(از 9 ماهیگ به بعد)
طرز تهیه حلیم‌‌های گوشت و لوبیا و گوشت و ذرت مانند حلیم گوشت و ماش است.
حلیم گندم:
مواد لازم:
گندم نیمکوب یا پرک شده | دو قاشق غذاخوری سرصاف |
گوشت | به اندازه یک تخم‌مرغ |
سیبزمینی | یک عدد کوچک |
پیاز | یک عدد کوچک |
شکر | یک قاشق مرباخوری |
کره | یک قاشق مرباخوری |
دارچین | یک چهارم قاشق چایخوری |
طرز تهیه:
گندم و گوشت و پیاز را با مقداری آب بپزید بعد سیبزمینی خرد شده را به آن اضافه کنید و بگذارید چند چوش دیگر بزند تا همه محتویات حلیم کاملاً پخته و نرم شوند، سپس با پشت قاشق یا گوشت کوب آن را نرم و یکنواخت کنید. کره را آب کرده و همراه شکر به حلیم اضافه نمائید.
توجه: لوبیا سفید را بهتر است از شب قبل خیس کنید، ماش نیاز به خیساندن از شب قبل ندارد. ذرت اگر قبل از پختن یکی دو ساعت خیس بخورد کافی است. |
7ـ انواع کته‌ها و پلوها: (از آغاز 11 ماهگی به بعد)
کته با ماهیچه:
مواد لازم:
ماهیچه | یک عدد کوچک |
پیاز | یک عدد متوسط |
برنج | چهار قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
اول ماهیچه را با پیاز و کمی ادویه (زردچوبه) و آب بپزید به طوری که بعد از ریختن ماهیچه، هنوز مقداری آب برای پختن برنج به صورتی که کاملاً نرم و پخته شود، داشته
باشد. برنج و کره را در آب ماهیچه بریزید پخته که شد آن را دم کنید. موقع غذا دادن به شیرخوار، پلو و ماهیچه را با پشت قاشق کاملاً نرم و مخلوط نمائید.
کته شوید با مرغ یا ماهیچه:
طرز تهیه آن مانند کته با ماهیچه است. ولی به جای ماهیچه می‌توانید از مرغ استفاده کنید. و همراه با اضافه کردن برنج یک قاشق غذاخوری شوید خرد شده هم بریزید.
کته گوشت و لوبیا سبز: (لوبیا پلو)
گوشت را به قطعات ریز خرد کرده، با پیاز تفت بدهید و بگذارید با کمی آب بپزد. دو قاشق غذاخوری لوبیا سبز را که جداگانه پخته اید همراه با چهار قاشق غذاخوری برنج، کره و دو عدد گوجه‌فرنگی رنده شده به آب گوشت اضافه نمائید وقتی آب آن تمام شد پلو را دم کنید.
در تهیه این غذا از گوشت چرخ کرده هم که آن را با کمی پیاز تفت داده اید می‌توانید استفاده کنید و یا گوش چرخ کرده را به صورت قلقلی در آورید. پس از سرخ کردن در کمی روغن، هنگام دم کردن برنج آنها را لابلای برنج بگذارید.
کته گوجه فرنگی با قلقلی: (استانبولی پلو)
یک قاشق غذاخوری پر گوشت چرخ کرده را همراه با یک پیاز کوچک رنده شده و مقدار کمی ادویه ملایم نظیر زردچوبه و امثال آن مخلوط کرده و به صورت قلقلی در آورید و دریک قاشق مرباخوری روغن مایع یا کره تفت بدهید و بگذارید به آرامی بپزد، آنگاه چهار قاشق غذخوری برنج را با آب و دو عدد گوجه فرنگی متوسط رنده شده و یک عدد سیبزمینی که قبلاً پوست کنده و خرد کرده اید و یک قاشق مرباخوری روغن، بپزید موقع دم کردن برنج، قلقلی‌ها را در داخل کته قرار دهید در تهیه کوفته قلقلی می‌توانید از یک قاشق مرباخوری (سرصاف) آرد نخودچی یا گندم و یک نوع سبزی هم استفاده نمائید.
(گوشت چرخ کرده + پیاز رنده شده + آرد + یک یا چند نوع سبزی معطر)
شوید باقلا پلو با گوشت:
مواد لازم:
گوشت تکه‌ای | به اندازه یک تخم‌مرغ |
یا گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
برنج | چهار قاشق غذاخوری |
باقلا | یک قاشق غذاخوری |
پیاز | یک عدد متوسط |
شوید خرد شده | دو قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
باقلا را جداگانه بپزید، گوشت تکه‌ای یا چرخ کرده را با پیاز تفت دهید و بگذارید بپزد. شوید را با آب و برنج به صورت کته در آورید. قبل از دم کردن برنج، باقلا و گوشت چرخ کرده یا گوشت تکه را داخل برنج بگذارید.
سبزی پلو با ماهی:
مواد لازم:
برنج | چهار قاشق غذاخوری |
سبزی پلو (خرد شده) | دو قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق غذاخوری |
ماهی | یک تکه متوسط (بعد از پختن و گرفتن تیغ آن، حدود یک قاشق غذاخوری شود) |
طرز تهیه:
ماهی را با کمی زردچوبه و چند قطره آب نارنج تازه، بخار پز کنید. (ظرف حاوی ماهی را در داخل یک قابلمه که کمی آب دارد بگذارید و روی اجاق قرار دهید). با برنج، سبزی، کره و آب، کته نرمی درست کنید. تیغ‌‌های ماهی را جدا و گوشت ماهی را همراه با پلو به کودک بدهید.
یک عدد خرما که پوست و هسته آن گرفته شده باشد یا مقداری حلوا بعد از سبزی پلو با ماهی برای کودک بسیار خوشایند و لذت‌بخش است و دریافت انرژی او را افزایش می‌دهد.
ته چین مرغ:
مواد لازم:
برنج | 4 قاشق غذاخوری |
گوشت مرغ بدون استخوان | به اندازه یک تخم‌مرغ |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
کره یا روغن | یک قاشق غذاخوری |
ماست | دو قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
زرده تخم‌مرغ را بزنید و همراه با کمی زعفران حل شده در آب، در ماست بریزید و مخلوط کنید. در یک قابلمه، برنج را با آب و قسمتی از کره به صورت کته در آورید ولی نگذارید که همه آب آن تمام شود. در قابلمه کوچک دیگری بقیه کره یا روغن را بریزید، داغ که شد نصف مخلوط ماست و ... را کف قابلمه پهن کرده و حدود یک سوم کته را روی آن بریزید و تکههای پخته شده گوشت مرغ را روی آن بچینید. سپس بقیه کته را با بقیه مخلوط ماست و ... مخلوط نموده و روی گوشت‌ها قرار دهید و بگذارید غذا دم بکشد.
کلم پلو:
مواد لازم:
گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
پیاز | یک عدد متوسط |
گوجه‌فرنگی | 2 عدد متوسط |
برنج | 4 قاشق غذاخوری |
کلم برگ خرد شده و سرخ شده | 2 قاشق غذاخوری |
ریحان و ترخون یا شوید خرد شده | 1 قاشق مرباخوری |
کره | 1 قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
کلم برگ را خرد کرده در کمی کره تفت بدهید و چند قطره آب لیمو یا سرکه به آن اضافه نموده بگذارید با حرارت ملایم بپزد. گوشت چرخ کرده را با پیاز خرد شده و کمی کره تفت دهید یک استکان آب گوجه فرنگی اضافه کنید و بگذارید آرام آرام بپزد. برنج را بصورت کته بپزید موقع دم کردن، گوشت چرخ کرده، ریحان و ترخون یا شوید خرد شده، کلم و بقیه کره را به آن اضافه کنید.
پلوهایی که میتوان با گوشت یا بدون گوشت تهیه نمود
(اگر بدون گوشت است از زرده تخم‌مرغ استفاده کنید)
هویج پلو:
مواد لازم:
برنج | چهار قاشق غذاخوری |
هویج | دو عدد متوسط |
کره | یک قاشق غذاخوری |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
طرز تهیه:
هویج را که رنده کرده و یا به قطعات بسیار کوچک ریز نموده اید با کمی کره تفت بدهید. برنج را که دم می‌کنید، هویج و بقیه کره را به آن اضافه نمائید. موقع غذا دادن به کودک یک زرده تخم‌مرغ سفت شده را روی غذا رنده کنید.
لوبیا چشم بلبلی پلو:
مواد لازم این غذا مانند هویج پلو است. به جای هویج از یک قاشق مرباخوری لوبیا چشم بلبلی و یک قاشق غذاخوری شوید خرد شده استفاده کنید.
طرز تهیه:
لوبیا چشم بلبلی را با آب بپزید. برنج را با کره و شوید بپزید و قبل از دم کردن، لوبیا چشم بلبلی را به آن اضافه نمائید. موقع غذا دادن زرده سفت شده تخم‌مرغ را روی غذا رنده کنید.
توجه: اگر برای ناهار از انواع کته‌‌های بدون گوشت یا بدون تخم‌مرغ استفاده کرده اید سعی کنید برای شام یک خوراک یا غذای گوشتی تهیه نمائید.
عدس پلو با خرما یا کشمش:
مواد لازم:
برنج | چهار قاشق غذاخوری |
عدس | یک قاشق غذاخوری |
کره | یک قاشق غذاخوری |
خرما | دو یا سه عدد |
یا کشمش پلویی | یک قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
عدس را جداگانه بپزید و موقع دم کردن برنج، عدس و کره را به آن اضافه نمائید. پوست و هسته خرما را جدا کنید، در کمی کره یا روغن تفت دهید (یا کشمش را که قبلاً در کمی آب خیس کرده اید بشویید و در کمی روغن تفت دهید) و روی برنج که در حال دم کشیدن است بگذارید و هنگام غذا دادن به کودک، کشمش یا خرما را با عدس پلو کاملاً نرم و مخلوط نمائید.
8ـ خوراک‌ها:
خوراک ماکارونی:
مواد لازم:
ماکارونی | 10 رشته |
گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
پیاز | یک عدد کوچک |
هویچ | یک عدد متوسط |
گوجه‌فرنگی | یک عدد متوسط |
کره | دو قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
گوشت چرخ کرده را با یک قاشق مرباخوری کره و پیاز و هویج بسیار خرد شده، تفت بدهید یک
استکان آب و گوجه فرنگی رنده شده را به آن اضافه کنید تا چند جوش بزند و کاملاً جا بیفتد در ظرف دیگری آب را به جوش بیاورید و کمی نمک و ماکارونی را درون آن بریزید. پس از حدود 10 دقیقه ماکاروین را آبکش کرده و آب ولرم روی آن بریزید تا ماکارونی‌ها به هم نچسبند، بقیه کره را در قابلمه ریخته ماکارونی را در آن بریزید، سپس گوشت و هویج را داخل آن قرار دهید و بگذارید دم بکشد. (هنگام غذا دادن به کودک ماکارونی و گوشت را با پشت قاشق کاملاً نرم و له کنید).
توجه: به جای گوشت می‌توانید یک استکان کوچک شیر و پنیر و زرده تخم‌مرغ رنده شده را مخلوط کرده و لابلای ماکارونی بریزید و دم کنید. |
خوراک جگر:
مواد لازم:
جگر (گوساله یا گوسفند) | به اندازه یک تخم‌مرغ متوسط |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
گوجه‌فرنگی | یک عدد متوسط |
پیاز | دو عدد متوسط |
کره | یک قاشق مرباخوری |
جعفری خرد شده | یک قاشق غذاخوری |
لیموترش تازه یا آب نارنج | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
جگر سالم گوسفند یا گوساله را که به قطعات ریز تقسیم کرده اید با یک پیاز بپزید بعد آن را با پشت قاشق له کنید (می توانید جگر را چرخ کنید و با یک پیاز و کره تفت بدهید). سپس یک سیبزمینی خرد شده و مقداری آب و گوجه‌فرنگی رنده شده را بریزید و بگذارید به آرامی بپزد. کمی قبل از کشیدن غذا، جعفری خرد شده و چند قطره آب لیمو ترش تازه به خوراک اضافه نمائید.
خوراک لوبیا چیتی:
مواد لازم:
لوبیا چیتی | دو قاشق غذاخوری |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
گوجه فرنگی | دو عدد متوسط |
پیاز | یک عدد متوسط |
روغن زیتون | یک قاشق غذاخوری |
نعنا خشک | نصف قاشق مرباخوری |
یا نعنای تازه ریز شده | یک قاشق مرباخوری |
طرز تهیه:
لوبیا چیتی را شب قبل خیس کنید. صبح آب آن را بیرون ریخته و لوبیاها را با آب و پیاز بپزید، تا کاملاً پخته شوند. سپس سیبزمینی خرد شده، گوجه فرنگی رنده شده و نعنای ریز شده را بریزید و بگذارید چند جوش بزند. وقتی آب آن تمام شد خوراک آماه است. موقع غذا دادن به کودک، روغن زیتون را اضافه کنید.
اگر از نعنا خشک استفاده می‌کنید آن را همراه با روغن زیتون روی غذا بریزید.
خوراک گوشت و نخود سبز:
مواد لازم:
گوشت | به اندازه یک عدد تخم‌مرغ |
یا گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
پیاز | یک عدد متوسط |
نخود سبز | یک قاشق غذاخوری پر |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
گوجه فرنگی | دو عدد متوسط |
کره | یک قاشق مرباخوری پر |
طرز تهیه:
گوشت را به قطعات کوچک خرد نموده با کمی کره، پیاز و ادویه ملایم تفت داده و با مقداری آب بپزید.
اگر از گوشت چرخ کرده استفاده می‌کنید آن را با پیاز رنده شده و کمی ا دویه به صورت قلقلی در آورید و یا فقط در کره تفت بدهید. نخود سبز و سیبزمینی را هم جداگانه بپزید و بعد همه مواد را با گوجه‌فرنگی رنده شده مخلوط نموده بگذارید چند جوش بزند تا کاملاً جا بیفتد. اضافه کردن کمی آب نارنج یا آب لیموترش تازه و کره، غذا را خوشمزه‌تر میکند.
9ـ سایر غذاها:
کتلت:
مواد لازم:
گوشت چرخ کرده | یک قاشق غذاخوری پر |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
پیاز | یک عدد متوسط |
کره | یک قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
پیاز را روی گوشت چرخ کرده رنده کنید. سیبزمینی را کاملاً شسته و با پوست بپزید. سپس پوست بکنید و آن را هم رنده کنید. زرده تخم‌مرغ را به مایه کتلت اضافه نمائید. تکه‌هایی از آن را با دست به شکل بیضی در آورید و در کره یا روغن مخصوص سرخ کردن که داغ شده است سرخ نمائید.
کوکوی سیبزمینی:
مواد لازم:
سیبزمینی | 2 عدد متوسط |
پیاز | یک عدد متوسط |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
کره | دو قاشق غذاخوری |
شیر | یک قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
سیبزمینی را مطابق آن چه که قبلاً اشاره شده بپزید و رنده کنید. پیاز رنده شده، شیر، کمی زردجوبه و یک زرده تخم‌مرغ به آن اضافه نمائید. بعد از این که روغن داغ شده قاشق قاشق از مایع در روغن بریزید و پشت و روی آن را سرخ کنید.
کوکوی سبزی:
مواد لازم:
سبزی کوکوی خرد شده | 3 قاشق غذاخوری |
پیاز | یک عدد متوسط |
زرده تخم‌مرغ | یک عدد |
آرد گندم | یک قاشق چایخوری |
کره | دو قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
پیاز را روی سبزی رنده کنید. زرده تخم‌مرغ، کمی زردچوبه و آرد را به آن اضافه کنید و مانند کوکوی سیبزمینی سرخ کنید.
سالاد الویه:
مواد لازم:
گوشت سینه مرغ | یک چهارم سینه کامل |
یا فیله مرغ | دو عدد |
زرده سفت شده تخم‌مرغ | یک عدد |
نخود فرنگی پخته شده | یک قاشق غذاخوری |
سیبزمینی | یک عدد متوسط |
هویج | یک عدد متوسط |
ماست چکیده | دو قاشق غذاخوری |
طرز تهیه:
طرز تهیه آن مانند سالاد الیویه معمولی است یعنی بعد از پختن سینه یا فیله مرغ آن را به تکههای ریز تقسیم کنید. سیبزمینی را جدا بپزید و بعد از پوست کندن آن را رنده نمائید. نخودفرنگی و هویج را هم جداگانه بپزید و نخودفرنگی را به مایه سالاد اضافه کنید. زرده تخم‌مرغ و هویج پخته شده را هم رنده کرده و آخر کار ماست چکیده، کره و آب مرغ را به آن اضافه نمائید.
مواد غذایی با منشاء حیوانی:
1ـ گوشت‌ها: گوشت گوسفند، بره، گوساله، گاو، شتر و بز 2ـ جگر 3ـ گوشت پرندگان: مرغ، جوجه، اردک و غاز 4ـ انواع ماهی‌ها و میگو 5ـ تخم انواع پرندگان حلال گوشت (مرغ، غاز، اردک و کبوتر) 6ـ شیر و فرآوردههای آن
منابع سرشار از مواد مغذی
منابع آهن:
1ـ منابع غذایی غنی از آهن با جذب خوب:
علاوه بر شیر مادر،
انواع جگر، دل و قلوه، گوشت قرمز، گوشت مرغ یا بوقلمون و سایر پرندگان به ویژه ران آنها همچنین گوشت ماهی، غذاهای غنی شده با آهن مثل آرد یا ماکارونی.
2ـ منابع غذایی غنی از آهن با جذب کمتر:
زرده تخم‌مرغ، حبوبات، آرد نخودچی، سبزیهای با برگ سبز تیره (اسفناج، جعفری، ...)، لوبیا سبز، سیبزمینی، قارچ، ریواس، چغندر، آلو و زردآلو.
اینگونه مواد غذایی اگر همراه با مواد غذایی غنی از ویتامین C یا غذاهای دسته اول (غنی از آهن یا جذب خوب) خورده شوند جذب آهن آنها افزایش می‌یابد.
منابع روی:
غلاوه بر شیر مارد (با مقدار روی کم ولی جذب بسیار خوب).
انواع جگر، دل و قلوه.
گوشت حیوانات خصوصاً گوشت قرمز، گوشت پرندگان و ماهی‌ها.
زرده تخم‌مرغ.
دانه‌‌های کامل غلات و حبوبات و انواغ مغزها.
ماست.
منابع ویتامین C :
میوههای تازه مانند پرتقال، لیمو، نارنگی (انواع مرکبات)، انبه، انگور، هلو، توت، هندوانه، خربزه، طالبی، آناناس، کیوی.
سبزیهای تازه مثل گوجه فرنگی، فلفل دلمه‌ای سبز، فلفل سبز شیرین و بامیه.
سبزیهای سبز مانند اسفناج، جعفری، گشنیز، کاهو، کلم پیچ و بروکلی.
سبزیهای ریشه‌ای نشاسته‌ای مانند سیبزمینی تازه و چغندر.
سیبزمینی خام حاوی ویتامین C فراوان و غنی از ویتامین 1B است. ویتامین C سیبزمینی با طول زمان ذخیره کردن آن ارتباط دارد. اگر سه ماه ذخیره شود یک سوم ویتامین C و اگر 6 یا 7 ماه ذخیره شود دو سوم ویتامین C آن از بین میرود.
منابع ویتامین A :
شیرمادر به ویژه آغوز
کره و روغن حیوانی (مواد لبنی).
انواع جگر، دل و قلوه، روغن کبد ماهی.
زرده تخم‌مرغ.
میوههای زرد و نارنجی مانند نارنگی، پرتقال، انبه، آلو، زرد آلو و طالبی.
سبزیهای نارنجی رنگ مانند زردک، هویج، کدو حلوایی، کدو تنبل، فلفل دلمه‌ای قرمز و نارنجی سبزیهای سبز تیره مانند اسفناج، جعفری، گشنیز، برگ کرفس، برگ تربچه، برگ چغندر، برگ شلغم، ساقه پیازچه، برگ‌‌های کدو تنبل، کم پیچ، کاهو، بروکلی، کلم قمری، بامیه، فلفل شیرین و فلفل دلمه‌ای.
برگ‌‌های سبز تیره‌تر و میوههای نارنجی‌تر ویتامین A بیشتری دارند.
آشنایی با انواع چربی‌ها و روغن‌ها
چربی‌ها (در درجه حرارت اتاق جامد هستند) | روغن‌ها (در درجه حرارت اتاق مایع هستند) |
چربی گوشت | سویا |
توجه: مناسب‌ترین روغن برای سرخ کردن و تهیه غذاهایی نظیر کتلت، روغن مخصوص سرخ کردن است. برای سایر مصارف میتوان از روغنهای مایع، ترجیحاً روغن زیتون استفاده نمود. |
حبوبات و غلات:
حبوبات کم چرب | حبوبات پر چرب | غلات |
| نخود | لوبیای سویا | ذرت |
| عدس | گندم | |
عدس دال | جو | |
لوبیا سفید | برنج | |
لوبیا چشم بلبلی | ||
لوبیا چیتی | ||
لوبیا قرمز | ||
| ماش |
دانه‌ها یا مغزهای پر چرب:
1ـ انواع تخمه‌ها (آفتاب گردان، کدو، کدو حلوایی، هندوانه، خربزه و طالبی)
2ـ آجیل‌ها: (پسته، بادام، گردو، فندق، بادام درختی، بادام هندی و بادام زمینی)
3ـ کنجد
میزان کالری و پروتئین انواع مغزها
مقدار | وزن | کالری | پروتئین |
10 عدد مغز بادام درختی (خام) | 10 گرم | 58 | 2/2 گرم |
20 عدد مغز بادام زمینی (خام) | 13 گرم | 89 | 1/2 گرم |
10 عدد مغز پسته (بدون پوست) | 7 گرم | 38 | 1/4 گرم |
24 عدد مغز تخم آفتاب گردان | 10 گرم | 56 | 2/2 گرم |
20 عدد مغز فندق (بدون پوست) | 19 گرم | 46 | 0/66 گرم |
1 عدد مغز گردو (1 عدد کامل) | 4 گرم | 24 | حدود 1 گرم |
10 عدد مغز تخم کدو (خام) | 10 گرم | 44 | 1/94 گرم |
1 قاشق غذاخوری سرصاف آرد نخودچی (بو داده بدون نمک) | 13 گرم | 15 | 0/67 گرم |
راه کارهای افزایش انرژی و مواد مغذی غذاها:
برای کودکانی که به علت کم غذایی، خوب وزن نمی‌‌گیرند میتوان با اضافه کردن مواد زیر به غذای آنان، کالری و مواد مغذی غذا را افزایش داد.
توجه: برای افزایش انرژی و مواد مغذی غذای کودک از شکر هم استفاده می‌کنند ولی مصرف آن باید محدود باشد تا کودک به طعم شیرین عادت نکند. از طرف دیگر تراکم انرژی شکر مثل روغن نیست. |
حداکثر مجاز اضافه کردن روغن به غذا 5 میلی‌لیتر (یک قاشق مرباخوری) به 100 گرم از غذاست.
گرچه اضافه کردن چربی حیوانی، روغن، کره و ... انرژی غذا را بیشتر می‌کنند ولی می‌توانند روی تراکم مواد مغذی (Nutrition Density) پروتئین و ریز مغذی‌‌های غذا تاثیر بگذارند. بنابراین بهتر است مواد حاوی نشاسته، طوری غنی شوند که تراکم مواد مغذی پروتئین و ریزمغذی غذا نه تنها حفظ، بلکه تشدید هم بشود. این هدف با اضافه کردن شیر (شیر مادر یا شیر پاستوریزه شده گاو) و یا محصولات تخمیر شده شیر مثل ماست و پنیر تحقق می‌یابد که هم کیفیت پروتئین غذا را بهتر میکند و هم تراکم مواد مغذی را افزایش می‌دهد.
ماست و پنیر به دلیل PH پایین (اسیدی بودن)، جذب آهن غیرگوشت غذا را بیشتر می‌کنند.
دریافت چربی را در کودکان زیر 3 سال نباید محدود کرد زیرا آنان در حال رشد هستند و بیش از 3% انرژی دریافتی روزانه آنها باید از چربی‌ها تامین شود. مقادیر بالاتر هنگامی تجویز میشود که کودک بی اشتها باشد یا به عفونت‌‌های مکرر مبتلا شود.
بنابراین برای کودکان زیر دو سال نباید از ماست یا پنیر کم چرب استفاده کرد. از دو تا سه سالگی به بعد استفاده از شیر گاو یا ماست با چربی 1/5 تا 2% اشکالی ندارد.
مصرف گندم:
در منابع جدید علمی در مورد استفاده از گندم در رژیم غذایی کودک اختلاف نظر فراوان وجود دارد و حتی ذکر شده که شیر خورانی که انحصاراً با شیر مادر تغذیه می‌شوند می‌توانند از پایان 6 ماهگی از
نان و یا سایر فرآوردههای گندم استفاده کنند ولی آنچه که مورد تائید اساتید انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر می‌باشد آن است که استفاده از گندم به بعد از پایان 8 ماهگی کودک موکول گردد.
شیر گاو:
از نظر عنصر آهن منبع بسیار ضعیفی است. کودکانی که در روز بیش از 500 میلی لیتر شیر گاو مصرف می‌کنند دچار کمبود آهن می‌شوند. مصرف زیاد شیر گاو نه تنها اشتهای کودک را برای خوردن سایر غذاها کمتر میکند بلکه موجب دفع خون غیرمحسوس از مدفوع هم میشود.
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا