شروع تغذیه تکمیلی شیرخوار

وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است

http://maktoobshop.com

در مطالب گذشته درمورد تغذیه دوران بارداری، دوران شیردهی و تغذیه 6 ماه اول زندگی کودک صحبت کردیم. شروع تغذیه کودک با غذاهای جامد یکی از مهمترین دغدغه های مادران شیرده است، تا زمانی که کودک تنها شیرمادر می خورد، اطمینان کامل وجود دارد که کلیه نیازهایش تامین می شود، ولی زمانی که باید مادر غذا دادن به کودک را شروع کند، همیشه نگران است که چه چیزی به کودک بدهد تاهمچنان خوب رشد کند.

دو سال اول زندگی که مشخصه آن رشد و تکامل سریع فیزیکی است، زمانی است که بسیاری از تغییرات، تحت تأثیر دریافت مواد مغذی می باشند. نوزادان سالمی که با کفایت بالای موادمغذی، تغذیه می شوند، انرژی کافی برای یادگیری و پاسخ دادن به محرک های محیط را دارند و همین امر سبب می شود تا والدین با آنها ارتباطی عاطفی تر داشته باشند.

همانطور که مشخص گردید، تغذیه انحصاری با شیرمادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اما از سن 6 ماهگی به بعد، شیرخوار علاوه بر شیرمادر به غذاهای سالم، مناسب، کم حجم و پرانرژی نیاز دارد. این غذاها در شروع، غلظتی کمی بیشتر از شیرمادر دارند و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آنها افزوده می شود. البته در این مدت هم هنوز غذای اصلی شیرخوار، شیرمادر است. اما فقط و به طور انحصاری شیرمادر غذای وی نمی باشد، بلکه با استفاده از یک روش صحیح می باید مصرف غذاهای کمکی را آغاز نمود.

زمان شروع غذای جامد

بهترین زمان شروع تغذیه تکمیلی نوزاد، زمانی است که کودک به خوردن غذای سر سفره علاقه نشان می دهد و بهترین زمان از 4 تا 6 ماهگی است. کودک دهان را به حالت جویدن تکان می دهد و حرکت زبانش تغییر می کند و در سن شش ماهگی دست دراز کرده و تمایل دارد که غذای والدین را بگیرد.

دلیل شروع غذای کمکی این است که از سن 6 تا 9 ماهگی کودک به منابع آهن احتیاج دارد و از سن 8 تا 9 ماهگی شیر مادر دیگر انرژی مورد نیاز کودک را تأمین نمی کند. اگر در فاصله 9 تا 12 ماهگی غذای جامد را شروع نکنید، در آینده کودک دچار مشکلات زیادی در زمینه قبول غذاهای جامد خواهد شد و اگر کمتر از 3 ماهگی به کودک غذای جامد بدهیم، خصوصاً اگر سابقه آلرژی در خانواده باشد، احتمال ایجاد آلرژی غذایی در کودک بسیار زیاد می شود.

حتی در بعضی موارد امکان دارد که غذای کمکی را از سن 3 ماهگی شروع کنیم، زمانی که کودک حتی پس از خوردن شیر هم گرسنه بنظر می رسد و یا رشد کودک با خوردن شیرمادر در حد کافی نیست. دراین زمان نباید سعی کنیم کودک را با شیر خشک سیر کنیم زیرا با خوردن شیرخشک کم کم علاقه اش را به خوردن شیرمادر از دست می دهد.

پس کلیه این مطالب بیان می دارد که بر اساس تمایل و علاقه نوزاد تغذیه تکمیلی را شروع کنیم، نه در زمان و ساعت مشخص.

اصول تغذیه تکمیلی

- حتماً از موادی استفاده شود که بعدها در سفره خانواده وجود دارد.

- بعد از تغذیه شیرخوار با شیرمادر، غذای کمکی به او داده شود و هرگز قبل و یا در فواصل تغذیه با شیرمادر از غذای کمکی استفاده نشود.

- از یک نوع ماده غذایی ساده شروع شود و کم کم به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد.

- از یک قاشق مرباخوری شروع و به تدریج بر مقدار آن اضافه شود( به استثنای زرده تخم مرغ که به اندازه یک نخود شروع می شود).

- موادغذایی چه از نظر نوع و چه از نظر مقدار، باید به تدریج به غذای شیرخوار اضافه شود.

- بین اضافه کردن موادغذایی مختلف 5 تا 7  روز فاصله باشد تا شیرخوار اول به یک غذا عادت کند، بعد غذای جدیدی به او داده شود. این کار باعث می شود که اگر ناسازگاری به یک ماده غذایی وجود داشته باشد شناخته شود و دستگاه گوارش شیرخوار نیز فرصت می یابد که به موادغذایی عادت کند.

- در شروع، غذاها باید نسبتاً رقیق و غلظت آنها کمی بیشتر از شیرمادر باشد و به تدریج بر غلظت آنها افزوده گردد. این کار به یادگرفتن عمل جویدن کمک می کند.

- تنوع در غذاهای کمکی رعایت شود.

- غذاهای سرخ شده به کودک ندهد.

- اگر کودک تمایل داشت بجای سبزیجات میوه های شیرین را شروع کنید. البته بهتر است ترتیب دردادن مواد غذایی رعایت شود، ولیکن به علایق کودک اهمیت دهید.

- هیچ گاه کودک را با غذا تنها نگذارید، چون امکان دارد موجب خفگی او شود.

- به غذای شیرخوار شکر زیاد یا نمک اضافه نکنید، زیرا حساسیت نوزاد به طعم ها با بزرگسالان متفاوت است.

چگونه غذا دادن به کودک را شروع کنیم

بهتراست غذای کودک را با لعاب برنج شروع کنید. مزیت برنج این است که خیلی کم حساسیت زاست و تقریباً نشاسته خالص است، از این رو معده کودک براحتی آنرا هضم می کند. برای اولین بار، نیم تا یک ساعت پس از شیرخوردن، لعاب برنجی تهیه کنید که کمی غلیظ تر از شیر مادر باشد و با قاشق مناسب اندازه دهان کودک یک قاشق لعاب برنج به او بدهید. در روزهای بعد به مرور حجم و غلظت این غذا را اضافه کنید و براساس تمایل کودک به او غذا بدهید.

پس از دو هفته غذای دوم یعنی فرنی را شروع کنید. برای تهیه فرنی از شیر پاستوریزه و نشاسته استفاده کنید و غذای دوم فرنی است. از آخر ماه هفتم سوپ را شروع کنید.

باید توجه داشته باشید که غذای کمکی نوزاد باید، با حجم کم دارای بیشترین انرژی باشد یعنی غذای کودک نباید رقیق باشد، چون حجم معده کودک کم است و باید در کمترین حجم، بیشترین انرژی را داشته باشد. غذای او باید نرم باشد، ولی سعی کنید در مرحله شروع سوپ، فقط سبزیجات کاملاً پخته را با چنگال نرم کنید، چون اگر همیشه غذا له شده باشد کودک در یادگیری جویدن مشکل پیدا می کند. از مواد غذایی استفاده کنید که بطور معمول در غذای خانواده وجود دارد.

باید غذای کودک را یک بار در روز تهیه کنید و پس از رسیدن به حرارت مناسب و له کردن قطعه های درشت، به کودک بدهید. بقیه غذا را در یخچال نگهداری کنید و در زمان مناسب گرم کرده،  به او بدهید.

غذای کمکی با فرنی آرد برنج شروع می شود( حساسیت شیرخوار به برنج کمتر است تا گندم). سپس در هفته دوم می توان حریره بادام را به رژیم غذایی کودک افزود. در دو هفته آخر ماه هفتم می توان سوپ را به رژیم غذایی نوزاد افزود که این سوپ حاوی گوشت بدون چربی( که بترتیب اولویت و ارجحیت شامل گوشت گوسفند، مرغ و گوساله می باشد)، برنج و هویج است. سپس هر 3 روز یک بار، یک نوع سبزی به سوپ اضافه گردد؛ مانند جعفری، گشنیز، لوبیا سبز، کدوسبز، کرفس و... . ولی باید توجه داشت که سبزی در آخرین لحظات پخت سوپ، اضافه شود و اسفناج هم تا یک سالگی به سوپ اضافه نگردد. نباید به سوپ نمک، شکر یا چاشنی افزود. در ماه هشتم زرده تخم مرغ به رژیم غذایی شیرخوار اضافه می شود. ( تا زیر یک سال از مصرف سفیده تخم مرغ توسط کودکان اجتناب شود) . در این زمان کم کم می توان از سبزی های نشاسته ای مثل سیب زمینی، کدو حلوایی و نخود فرنگی نیز در سوپ استفاده کرد( به فاصله هر 3 روز). در دو هفته دوم ماه هشتم، ماست نیز داده می شود. بعلاوه از پوره های سیب زمینی و هویج نیز می توان استفاده کرد. در ماه نهم در هفته اول می توان از حبوبات نیز در سوپ شیرخوار استفاده کرد . مصرف حبوبات از عدس و ماش که هضم آسان تری دارند، شروع می شود. در مورد لوبیا چیتی و لوبیا قرمز بهتر است از قبل آنها را خیس کرده، پوستشان را جدا نموده و بعد از پختن به سوپ اضافه نمود. اضافه کردن کره یا روغن مایع به سوپ برای شیرخوارانی که خوب وزن نمی گیرند، توصیه می شود. در دو هفته آخر ماه نهم، آب میوه را نیز می توان شروع کرد( کیوی، توت ها، خربزه، آلبالو و گیلاس به علت ایجاد حساسیت درشیرخوار، تا یک سالگی توصیه نمی شود). در دو هفته اول ماه دهم می توان از خود میوه استفاده نمود( پوست و هسته جدا شده و با پشت قاشق نرم گردد) و در دو هفته دوم ماه دهم، می توان از سبزی های سبز نیز در سوپ استفاده نمود ( هر بار یک نوع سبزی افزوده شود) . توجه نمایید که میوه ها و سبزی ها جزء غذاهایی هستند که در اواخر سال اول توصیه می شوند( بعد از دیگر گروه های غذایی)، چرا که کالری آنها نسبت به دیگر گروه های غذایی کمتر است. در دو ماه دیگر نیز با توجه به اشتهای کودک از انواع سوپ، کته و پوره می توان استفاده نمود.

به خاطر داشته باشید که در این 6 ماه دوم سال اول، تغذیه با شیرمادر به طور مکرر و برحسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام شبانه روز وقبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.

به طور کلی در کودکان زیر یک ساله از دادن غذاهای زیر اجتناب گردد:

شیرگاو- سفیده تخم مرغ- انواع توت ها- کیوی- گیلاس- آلبالو- بادام زمینی- پنیر- شکلات- میگو- فلفل- ادویه- ترشی- نمک- نوشابه های رنگی گازدار- لپه و نخود- عسل- اسفناج- کلم- قهوه و چای- آجیل- سوسیس- ذرت- دانه انگور- دانه کشمش.

عاتکه موسوی- کارشناس تغذیه تبیان

مطالب پیشنهادی

بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا

بهترین غذاهای تکمیلی برای کودکان

وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است

http://maktoobshop.com

شروع غذای کمکی باید با ساده‌ترین مواد غذایی باشد که در عین حال که انرژی لازم را دارد کمترین اثر آلرژنی را داشته باشد.

اگر در پایان 6 ماهگی غذای کمکی آغاز می‌شود بهتر است مادر مثلاً فرنی را با شیر خود درست کند و موادی که در آن استفاده می‌شود در درجه اول باید برنج باشد زیرا آلرژن بودن آن از هر ماده دیگری کمتر است.

دادن گندم را باید تا پایان 8 ماهگی به تأخیر انداخت. اگر شیر مادر کفاف ندهد می‌توان فرنی را با شیر پاستوریزه یا شیر گاو یا شیرهای مدت دار درست کرد.

بادام را نیز می‌توان آسیاب کرد تا دانه های آن قابل هضم باشد. می‌توان حریره بادام را از صافی رد کرد و شیره آن را به شیرخوار داد.

مواد را باید به قدری ریز کرد که خوردن آن برای شیرخوار راحت باشد. بهتر است خود مواد جامد را هم به شیرخوار داد زیرا شیره آن بیشتر روغن و مواد جامد آن حاوی پروتئین است.

بعد از فرنی و حریره نیز می‌توان به شیرخوار سوپ داد. در سوپ باید از ساده‌ترین مواد استفاده کنیم. به عنوان نمونه مقداری هویج، برنج و گوشت گوسفند را باید به حدی پخت که بتوان آن را له کرد تا قابل بلعیدن باشد.

بهتر است در ابتدا فرنی، حریره یا سوپ رقیق‌تر باشد و غلظت آن کمی از شیر مادر بیشتر باشد. به مرور می‌توان غلظت آن را بیشتر کرد و در ظرف مدت کوتاهی به غلظتی شبیه حلیم رساند که به آسانی از قاشق نریزد. هر چه غذا رقیق‌تر باشد کالری آن کمتر است.

به هر حال تمامی مواد غذایی را می‌توان به مرور به کودک داد و اولویت بر آن است که غذاهایی به شیرخوار داد که کمترین اثر آلرژی زایی و بیشترین میزان کالری و مواد مغذی را داشته باشد. پرسش و پاسخ های زیر به شما کمک می کند تا بهترین انتخاب ها را داشته باشید.

آقای دکتر! آیا غذایی وجود دارد که بتوان گفت از نظر علمی بهترین غذا برای شیرخوار است؟

بله، اولین غذای کمکی‌ای که به شیرخوار داده می‌شود، فرنی آرد برنج است که ساده، نرم و با کمترین امکان ایجاد آلرژی است. حریره بادام هم از اولین و مناسب‌ترین غذاهاست زیرا بیشتر بچه‌ها مزه آن را دوست دارند و بسیار ساده و زودهضم است. برای بعضی از شیرخواران که به نظر می‌رسد حریره بادام و فرنی دوست ندارند، می‌توان یک حلقه موز رسیده یا یک تکه سیب درختی را پوست کند و رنده کرد و به فرنی یا حریره بادام افزود. «به» هم میوه خوش‌طعمی است و یک تکه «به» پخته‌شده، می‌تواند طعم غذای کودک را دلپذیرتر کند.

خیلی از مادرها با آب گوشت یا سوپ تهیه‌شده از گوشت شروع می‌کنند. این کار درست نیست؟

بهتر است هفته اول با حریره بادام و فرنی شروع شود و ادامه یابد و از هفته‌های بعد، به مرور سوپ با استفاده از گوشت (در صورت دسترسی نداشتن به گوشت، می‌توان از زرده تخم‌مرغ استفاده کرد) تهیه شود. اضافه کردن گوشت به برنامه غذایی شیرخوار حتماً لازم است ولی استفاده از مغزها به خصوص استفاده از بادام با آن خواص عالی برای پختن اولین غذاها هم ضرورت دارد.

اولین غذای کمکی‌ای که به شیرخوار داده می‌شود، فرنی آرد برنج است که ساده، نرم و با کمترین امکان ایجاد آلرژی است

مادران باید مغزهای آسیاب و الک‌شده را همراه شیر و بیسکویت‌های ساده به عنوان میان‌وعده‌ای سرشار از مواد لازم برای رشد مغز و بدن در برنامه کودک بگنجانند. البته توصیه می‌کنیم به جز بادام که آلرژی‌زایی ندارد و در میان مغزها بیشترین کلسیم را داراست، استفاده از بقیه مغزها را به کمی بعدتر موکول کرد.

پس به نظر شما حذف حریره بادام و فرنی از برنامه غذایی کودک کار درستی نیست؟

همین طور است. حتی به مادرانی که مشغله زیادی دارند و فرصت آماده کردن حریره بادام را ندارند، توصیه می‌کنم از حریره بادام‌های آماده‌ای که در بازار است، استفاده کنند. این حریره بادام‌ها که در کارخانه‌های داخل کشور تولید می‌شوند قابل‌اعتماد است، ولی اگر مادر قبل از 6 ماهگی به بچه‌ها از این غذاهای کمکی یا هر غذای دیگری ندهد و کودک فقط شیر مادر بخورد، بهتر است.

برای تهیه سوپ چه نوع گوشتی بهتر است؟

گوشت می‌تواند ماهیچه گوسفند، سینه، ران مرغ یا گوشت چرخ‌کرده باشد. در خانواده‌هایی که به ماهی حساسیت ندارند، مصرف ماهی هم اشکال ندارد. از هفته سوم ماه هفتم هم می‌توان پوره انواع سبزی‌ها و ماست را برای کودک شروع کرد و همین‌طور با انواع سوپ‌ها و حلیم خانگی به غذاهایش تنوع داد.

غلظت غذاها باید چقدر باشد تا بچه‌ها بیشتر لذت ببرند؟

فرنی و سوپ باید با غلظت ماست باشد و هرچه سن بچه کمتر باشد و تازه خوردن غذا را آغاز کرده باشد، لازم است غذا رقیق‌تر باشد تا آن را به راحتی قورت بدهد. به مرور می‌توان غلظت سوپ یا فرنی را بیشتر و آن را سفت‌تر آماده کرد. سوپی که با مخلوطی از گوشت، برنج و هویج تهیه می‌شود، باید با پشت قاشق له و با کمی ماست رقیق شود. برای این کار نباید از مخلوط‌کن استفاده کرد.

از دادن برخی مواد غذایی تا قبل از یک سالگی به کودک خودداری کنید، این غذاها عبارتند از سفیده تخم‌مرغ، شیر گاو، کلم، اسفناج، مرکبات، کیوی، پنیرهای سخت، آناناس، بادام زمینی و عسل

به مرور باید سیب‌زمینی و به تدریج انواع سبزی‌ها (کرفس، کدو خورشی، کدو حلوایی، لوبیا سبز و جعفری) را به سوپ افزود. یک نکته مهم دیگر این است که مقدار آهن گوشت ران مرغ بیش از سینه آن است. در صورت دسترسی نداشتن به گوشت، می‌توان از حبوبات یا زرده تخم‌مرغ استفاده کرد. البته حبوباتی مانند عدس، ماش و لوبیا هم مانند زرده تخم‌مرغ می‌توانند جایگزین گوشت شوند اما ارزش غذایی‌شان به اندازه گوشت نیست.

یک نمونه از برنامه غذایی شیرخوار در ماه هفتم زندگی

هفته اول	صبح	ظهر	عصر
روز اول	فرنی 1 تا 2 قاشق مرباخوری	-
روز دوم	فرنی 1 تا 2 قاشق مرباخوری	-	فرنی 1 تا 2 قاشق مرباخوری
روز سوم	فرنی 2 تا 3 قاشق مرباخوری	-	فرنی 2 تا 3 قاشق مرباخوری
روز چهارم به بعد	فرنی یا حریره بادام 4 تا 5 قاشق مرباخوری	-	فرنی یا حریره بادام 4 تا 5 قاشق مرباخوری
هفته دوم	صبح	ظهر	عصر
روز اول	مقدار فرنی یا حریره بادام: بر حسب میل شیرخوار	مقدار فرنی: بر حسب میل شیرخوار + 1 تا 2 قاشق مرباخوری سوپ	مقدار فرنی یا حریره بادام: بر حسب میل شیرخوار
روز دوم	مقدار فرنی یا حریره بادام: بر حسب میل شیرخوار	مقدار فرنی: بر حسب میل شیرخوار + 2 تا 3 قاشق مرباخوری سوپ	مقدار فرنی یا حریره بادام: بر حسب میل شیرخوار
روز سوم به بعد	مقدار فرنی یا حریره بادام: بر حسب میل شیرخوار	مقدار سوپ: بر حسب میل شیرخوار	سوپ مقدار: بر حسب میل شیرخوار

اصولی که باید در تغذیه تکمیلی رعایت گردد:

* از دادن برخی مواد غذایی تا قبل از یک سالگی به کودک خودداری کنید، این غذاها عبارتند از سفیده تخم‌مرغ، شیر گاو، کلم، اسفناج، مرکبات، کیوی، پنیرهای سخت، آناناس، بادام زمینی و عسل.

* از دادن غذاهای کنسرو شده خانگی به کودک خودداری کنید، چرا که این مواد حاوی باکتری‌های مضر هستند.

* از اضافه کردن مواد غیرضروری مانند شکر، نمک، شربت‌ها، ادویه‌جات، خامه و سس به غذای کودک بپرهیزید.

* برای تهیه غذای کودک از مواد غذایی تازه و باکیفیت استفاده کنید.

* دست‌های خود و کودک را قبل از غذا بشویید و از ظروف تمیز استفاده کنید.

* از دادن تکه‌های سبزیجات پخته نشده و میوه‌جاتی که ممکن است باعث خفگی کودک شود، اجتناب کنید.

* در صورت استفاده از حبوبات کنسرو شده، آب‌نمک آن‌ها را جدا و قبل از پوره یا آسیاب کردن با آب تمیز آبکشی کنید.

* بعد از پخت گوشت‌ها، استخوان، پوست و چربی آن‌ها را جدا کنید و پس از پوره کردن با مخلوط‌کن، در صورت نیاز مقداری آب استریل یا آب‌گوشت به آن اضافه کنید.

برای حفظ بیشتر ویتامین‌ها و مواد مغذی، بهتر است سبزی و میوه‌جات را بخارپز کنید

غذاهای تازه پخته شده را می‌توانید به مدت دو روز و غذاهای گوشتی را به مدت 24 ساعت در یخچال نگهداری کنید. غذاهای پخته شده گوشتی و تخم‌مرغ را که بیش از 2 ساعت در دمای اتاق نگهداری شده و همچنین نیم‌خورده غذای کودک را دور بریزید. غذاهای پخته شده را می‌توانید به مدت یک ماه در فریزر قرار دهید و پس از خارج کردن از فریزر، حداکثر تا 48 ساعت در یخچال نگهداری کنید. همچنین غذاهای پخته شده کودک را جدا از مرغ، گوشت و ماهی خام و به گونه‌ای در یخچال قرار دهید که غذاهای نپخته در زیر غذاهای پخته قرار نگیرند تا ریختن قطراتی احتمالی از آن‌ها، موجب آلودگی غذای کودک نشود، همچنین مراقب انتشار آلودگی از غذاهای خام به پخته از طریق ظروف نیز باشید.

* برای حفظ بیشتر ویتامین‌ها و مواد مغذی، بهتر است سبزی و میوه‌جات را بخارپز کنید.

* از دادن غذای زیاد به کودک خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث افزایش گاز معده و درد آن و حتی استفراغ شود.

* با شروع تغذیه با غذاهای جامد، پس از خوردن شیر مادر یا شیر خشک، برای کودک مقداری آب جوشیده سرد شده (60 تا 120 سی سی در روز و نه بیشتر) بدهید.

منابع: سلامتیران

مطالب پیشنهادی

بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا