نقش تغذیه در رشد قد کودکان و نوجوانان

سوء تغذیه ناشی از کمی دریافت مواد غذایی کافی و مناسب در تمام سنین می تواند افراد را تهدید کند. در این میان، هر نوع کمبود اگر در زمان رشد و نمو فرد اتفاق افتد، تاثیر نامطلوب و دراز مدت و گاه غیر قابل جبرانی را بر انسان تحمیل می نماید. در جامعه ما در سالیان اخیر نسبت افراد مبتلا به لاغری، کم وزنی و کوتاه قدی تا حدودی کاهش یافته و برعکس نسبت افراد دارای اضافه وزن افزایش معنی داری داشته است. با این وجود، هنوز خطر کوتاه ماندن قد کودکان در حال رشد ایرانی و بویژه دختران، کابوسی است که خواب متخصصین تغذیه، برنامه ریزان توسعه و همچنین اولیای این کودکان را آشفته می سازد. کوتاهی قد بر عکس تصور بسیاری از افراد، بیش از این که شدیدا تحت تاثیر ژنتیک باشد، شدیدا تحت تاثیر تغذیه نامناسب بوده و در واقع ژنتیک و تغذیه نامناسب همچون دو تیغه یک قیچی قد کودک را مورد تهاجم قرار می دهند. در دهه های گذشته کودکان مهاجران آسیایی که در کشورهای اروپایی بدنیا آمده و رشد کرده بودند، با رشد باورنکردنی قدی خود، به جهانیان این نکته را خاطرنشان کردند که رشد ناکافی قد والدین آنها نه بدلیل ژنتیک، بلکه بدلیل تغذیه نامناسب بوده است. این تجربه موجب شد برخی دولت ها و از جمله دولت ژاپن برنامه های مداخله تغذیه ای را در کشورهایشان پیاده کنند که بسرعت در طی حتی یک دهه موجب افزایش قابل توجه میانگین قد کودکان جامعه گردید.

کوتاهی قد کودکان ممکنست در دو مرحله قبل از تولد (مرحله جنینی) و پس از تولد و یا در هر دو مقطع اتفاق افتد. در دوران بارداری نقش مادر است که اهمیت دارد بطوریکه مشخص شده که مصرف ناکافی ریز مغذی ها بانضمام نوشیدن الکل و استعمال دخانیات در دوران بارداری به رشد ناکافی و کم وزنی کودک در هنگام تولد می انجامد. بنابراین، مکمل یاری غذایی و اجتناب از الکل و دود برای مادرانی که در معرض چنین مشکلاتی باشند ضروری خواهد بود.

مواد غذایی خورده شده پس از هضم، مواد مغذی را به بدن می رسانند که برای تامین انرژی و رشد و نمو بدن ضروری هستند. بعنوان مثال، پروتئین برای ساختمان سلول ها بسیار ضروری است و اگر غذاهای مصرفی نتوانند پروتئین کافی را تامین کنند، رشد کودک متوقف شده و یا کاهش می یابد. بنابراین علاوه بر انرژی، وجود چندین اسید چرب ضروری (که در اغلب چربیها و بویژه چربی ماهی ها و روغن های گیاهی وجود دارند) بانضمام چندین اسید آمینه ضروری (که در ساختمان پروتئین ها وجود دارند) و همچنین ویتامین ها و مواد معدنی مختلفی برای رشد و نمو کافی کودکان لازم است. مصرف طولانی مدت غذاهایی که پروتئین آنها کیفیت پائینی داشته و در نتیجه تمام اسیدهای آمینه ضروری را به حد کافی برای بدن کودک تامین نکند، به کندی یا توقف رشد کودک می انجامد. البته مصرف غذاهایی که چربی زیادی داشته باشند هم موجب می شود که پروتئین ها در حد نیاز به بدن کودکان نرسند و همین برای رشد آنها مشکل ساز خواهد بود. نقش چندین ریز مغذی در تامین رشد کافی کودکان شناخته شده اما اینکه کدام یک از آنها بیشترین ارتباط را با از رشد ماندگی کودکان دارند، هنوز بطور کامل مشخص نشده است.

برخی مطالعات نقش کمبود (حتی کمبود متوسط یا خفیف) روی (Zn) را در کاهش رشد قدی نشان داده اند. کمبود متوسط تا شدید ویتامین A، آهن، کلسیم و ید نیز در از رشد ماندگی کودکان نقش شناخته شده ای دارند. کمبود روی تا حدود زیادی به ناکافی بودن آن در رژیم غذایی، جذب ناکافی آن از رژیم غذایی و یا اختلال جذب و از دست رفتن روی از رژیم غذایی (مثلا در هنگام اسهال) بستگی دارد. در اوایل قرن بیستم، کمبود شدید روی بدلیل عوارضی همچون کوتاهی قد، کمی رشد غدد بدن (بویژه غدد جنسی)، اختلال عملکرد ایمنی، اختلالات پوستی، نقص عملکرد شناختی و بی اشتهایی شناخته شد.

منابع مهم روی عبارت از گوشتها، حبوبات، مغز دانه ها و غلات کامل می باشند. لازم به یادآوری است که مصرف فراوان (بصورت مکمل) روی بدون این که رژیم غذایی مناسبی برای کودک تامین نشده باشد،‌ نه تنها موجب افزایش و تسریع رشد نمی شود، بلکه با ایجاد مسمومیت با روی و احتمالا ایجاد رقابت هنگام جذب مواد مغذی مختلف، موجب بدتر شدن وضعیت رشدی نیز می شود. لذا برای هر نوع تغییر جدی در وضعیت تغذیه کودکان در حال رشد، مشاوره با متخصص تغذیه ضروری است.

مشخص شده که خوراندن غذاهای حیوانی ( از جمله پودر شیر بی چربی) به همراه مکملهای غذایی دیگر و بصورت کنترل شده و تحت نظر و مراقبت متخصص، در مقابله با کاهش رشد کودکان موثراست. دلایلی وجود دارد که در بعضی شرایط مصرف مکمل شیر (یعنی بهترین منبع کلسیم) میزان رشدکودکان را بهبود می بخشد. افزایش زیاد قد جوانان ژاپنی از سال ١٩٥٠ تا ١٩٧٠ با افزایش مقدار کلسیم دریافتی آنها (از تقریبا کمترین مقدار دریافت در دنیا به ٦٠٠ میلی گرم درروز) توام بود. کمبودهای غذایی در دوران کودکی حتی در صورتی که مکمل های ویتامینی و غذایی در اوان خردسالی کودک به او داده شده باشند هم نمی توانند از کوتاهی قد جلوگیری کنند. در کودکانی از رشد مانده اند، مصرف یکی یا برخی از مکمل ها تاثیر چندانی نخواهد داشت بلکه توصیه می شود از مکمل های مخلوط توام با رژیم غذایی کافی و متناسب، استفاده شود.

با توجه به مطالب ذکر شده، مصرف غذا در حد متعادل و مناسب و از تمام گروههای غذایی بسیار مهم می باشد. غلات از منابع با ارزش تامین کننده انرژی، بخشی از پروتئین مورد نیاز، برخی ویتامین های ضروری و بعضی املاح مهم برای بدن هستند. متاسفانه در غلات و بویژه در پوسته غلات، علاوه بر تمام مواد با ارزش، موادی هم بنام فیتات وجود دارند که از جذب آهن، کلسیم و روی آنها تا حدود زیادی جلوگیری می کنند. چنانچه نانها سبوس دار بوده و بخوبی تخمیر شوند، مقدار زیادی از فیتات تجزیه شده و به مواد قابل جذب تبدیل می شود و در نتیجه مقدار جذب املاح نانها به حداکثر می رسد. برخی متخصصین تغذیه معتقدند مصرف نانهایی که بخوبی تخمیر نشده اند، بعلت مداخله نامناسب در جذب املاح و بویژه روی، ممکن است باعث کوتاهی قد شده و یا این مشکل را تشدید کنند. گروه بعدی غذاها سبزیجات و میوه جات هستند که بویژه تامین کننده بسیاری از املاح و ویتامین ها و از جمله پیش سازهای ویتامین آ هستند. غذاهای لبنی هم با در اختیار قرار دادن اسیدهای چرب، پروتئین های مرغوب، برخی ویتامین های بسیار با ارزش، و بسیاری از املاح بخصوص کلسیم، در تامین سلامت و رشد کودکان نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند. آخرین گروه غذایی یعنی گوشتها، حبوبات و تخم مرغ نیز با تامین پروتئین ها، املاح (بویژه نقش گوشتها در تامین آهن بسیار حیاتی است)، و برخی ویتامین ها از جمله ویتامین ب12 (که برای خونسازی فوق العاده ضروری بوده و تنها در غذاهای حیوانی یافت می شود)، نقش بسیار مهمی در رشد و نمو ایفا می کند. عده کمی از افراد در دنیا به گیاهخواری روی می آورند؛ غافل از آنکه ساختمان دندانها و طرح دستگاه گوارش انسان و نیاز او به مواد مغذی موجود در گوشتها، نیاز انسان به مصرف گوشتها را غیر قابل انکار می سازد. بر عکس عده ای نیز چنان نقش عمده ای را برای گوشتها قائل می شوند که در مصرف سایر مواد غذایی امساک می ورزند که این خود می تواند مشکل ساز باشد.

از آنجا که با بلوغ دختران و افزایش ترشح هورمون های جنسی زنانه٬ اپی فیز های استخوانهای بلند طی فقط چند سال بطور کامل بسته می شود٬ لذا لازم است والدین گرامی با مشاوره متخصص تغذیه نسبت به تامین غذای مناسب و کافی و متعادل برای کودکان و بویژه دختران در حال رشد، اقدام کنند. به هنگام طراحی برنامه غذایی توسط متخصص تغذیه، حضور کودکان و نوجوانان بمنظور دریافت اطلاعات کافی و مشاوره چهره به چهره بسیار مهم و ضروری است.

این نکته مسلم است که مدتی پس از بلوغ و حداکثر حدود سن 25 سالگی رشد قدی متوقف می گردد. البته بهترین رشد قدی بین ۸ تا ۱۵ سالگی اتفاق می افتد. امروزه تبلیغات زیادی در دنیا و از جمله در کشور ما درباره احتمال افزایش دادن قد جوانان به چشم می خورد که با توجه به اینکه پس از بسته شدن استخوانها احتمال افزایش قدی وجود نخواهد داشت، توخالی بودن چنین ادعاهایی مشخص می باشد. ضمنا برخی از افراد سودجو مدعی می شوند که با تزریق برخی هورمونها یا دیگر مواد، از ترشح استروژن در بدن دختران نوجوان جلوگیری شده و در نتیجه به مدت زمان رشد قدی آنها افزوده می گردد. این نکته نیز از نظر علمی هنوز مورد اثبات قرار نگرفته و استفاده از این مواد ممکنست ضررها و لطمات جبران ناپذیری را به بدن دختران وارد سازد. یادآوری می شود که پس از اتمام دوران رشد و بسته شدن اپی فیز (محل زایش) استخوانهای دراز، احتمال رشد قدی بطور کامل از بین می روند.

استفاده نابجا و نادرست از مکمل های غذایی اعم از ویتامین ها، املاح و پروتئین ها و یا کربوئیدراتها چه به منظور افزایش رشد قدی و چه برای بدن سازی (بدون مشاوره با متخصص تغذیه) ممکنست علاوه بر اینکه نتایج دلخواه را به ارمغان نیاورد، بلکه موجب لطمه زدن به سلامت، رشد و نمو افراد در حال رشد گردد. یادآوری می گردد که بسیاری از املاح در جذب با یکدیگر رقابت دارند و مصرف نابجای مکمل یک ملح به جذب ملح دیگری لطمه وارد می آورد. ضمنا مصرف زیاد بسیاری از املاح و ویتامین ها مسمومیت زا و مختل کننده نظم بدن بوده و قابل توصیه نیستند. صدمات و لطماتی که با اتخاد رژیمهای نامناسب (که موادی را کم و یا زیاد به بدن برسانند) ایجاد می شود بسیار قابل اهمیت و گاه غیر قابل جبران است. ضایعاتی که بر کبد، کلیه، دستگاههای حیاتی بدن از جمله سیستم عصبی و دستگاه قلب و عروق ممکنست تحمیل شود باید کاملا مورد عنایت باشد. در هر حال مشاوره با متخصصین تغذیه در مادران باردار و شیرده و کودکان در حال رشد اهمیت ویژه ای داشته در موارد بسیاری به رشد مناسب قدی و وزن گیری مناسب کودکان در حال رشد و همچنین به نمو کامل آنها کمک شایانی می کند.

دریافت زیاد غذا بویژه غذاهای پر چربی و پر انرژی به مقدار بیش از نیاز فرد، یکی از عواملی است که امروزه بعنوان زمینه ساز چاقی کودکان و بزرگسالان مطرح است. البته نقش کمی فعالیت نیز در این زمینه بخوبی بررسی و شناخته شده است. از سوی دیگر بعد از داشتن یک اشتهای خوب در ١٢ ماه اول زندگی، تعدادی از کودکان ٣-١ ساله شروع به کم مصرف کردن مواد غذایی می کنند که این موضوع می تواند موجب نگرانی والدین شده ویا حتی آنها را عصبانی نماید. کودکان شوق و ذوق کمتری برای خوردن دارند و غذاهای موردمصرف خانواده بویژه سبزی ها را نمی خورند.

بعضی از نوجوانان و بویژه دختران نوجوان ممکن است رژیم بگیرند که به احتمال زیاد با دریافت انرژی به مقدار کمتر از حد لازم، مقدار آهن و سایر مواد مغذی مورد نیاز آنها به اندازه کافی تامین نخواهد شد و بدنشان لطمه خواهد دید. تعداد کمی از آنها در اثر این رژیم ها دچار بی اشتهایی عصبی و یا گاها دچار پرخوری عصبی می گردند که با طولانی تر شدن زمان این حالات، پیش آگهی بیماری بدتر شده و احتمال موفقیت درمان کاهش می یابد. به درمقابل، عموما پسران نوجوان نگران این هستند که به اندازه کافی قد بلند نشده و یاعضلات آنها به حد کافی بزرگ نشده است. کنترل شدید اشتها بمنظور کاهش  وزن در کودکان بدون اینکه یک مشاوره دقیق تغذیه ای برای این منظور در کار باشد، می تواند بسیار خطرناک بوده به سوء تغذیه و کوتاهی قد فرد در آینده بیانجامد. داروهای افزایش دهنده اشتهای کودکان و برخی مکمل های غذایی که مورد استفاده بعضی نوجوانان نیز گاها با ایجاد عوارض جانبی در فرد همراه هستند و برخی اوقات نیز با تاثیر شدید بر اشتها، وی را به پرخوری و ایجاد آمادگی جهت چاقی دوران های بعدی زندگی سوق می دهند.

در پایان ضمن یادآوری می شود که هر یک از کودکان و نوجوانان لازمست رژیم غذایی خاص خود را داشته باشند که چنین رژیمی با توجه به ویژگی های فردی طراحی می شود. خاطر نشان می سازد که مراجعه به تبلیغات نادرست و الگوبرداری از روش تغذیه دیگران می تواند خسارت آور باشد و بهترین توصیه همانا رعایت اعتدال و تناسب تغذیه ای و پیروی از رژیم غذایی طراحی شده توسط متخصص تغذیه خواهد بود تا رشد و نمو مناسبی را برای کودکان تضمین نماید.

مطالب پیشنهادی:

عوامل مؤثر بر قاچاق کالا

مصرف کالاهای خارجی و قاچاق و تاثیر آن بر اشتغال و تولید

راهکارهای اجرایی جهت اصلاح الگوی مصرف در بیمارستانها

راهکارهای پیشگیری از پیامد های سیل

دسترسی به تمامی این مطالب در سایت

http://maktoobshop.com