یکی از تغییرات آشکار و قابل توجه در سال اول زندگی، رشد جسمانی بچه است . سال اول زندگی زمان بروز تغییرات متحیر کننده است که در آن نوزادان 25 سانتی‌متر از نظر طول رشد کرده و وزنشان نسبت به زمانِ تولد 3 برابر می‌شود.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز، پس از سال اول کودک دیگر به این سرعت رشد نمی‌کند و این امری طبیعی است .
در زیر نکات مهمی در رابطه با اینکه مقدار و سرعت رشد کودکتان چقدر باید باشد ذکر می گردد:
● فقط به افزایش وزن فکر نکنید:
در یک یا چند هفته اول بعد از تولد نوزاد، ۱۰درصد از وزن او کاهش می‌یابد. اما دوباره خیلی زود این وزن از دست رفته را باز می‌یابد. به همین دلیل پزشکان اطفال انتظار دارند وزن نوزاد تا ویزیت ۴ماهگی ۲برابر شود و تا اولین تولدشان این وزن را به سه برابر برسانند.
● جدول رشد شروع خوبی است:
پزشک کودکتان رشد او را در جدول قد و وزن بررسی می‌کند. در هر بار معاینه منحنی رشد او باید به سمت بالا بوده و در یک بار ویزیت جهش ناگهانی نداشته باشد (برای مثال از صدک ۱۰به صدک ۵۰).
● ژن‌ها نیز نقش دارند:
در حالی که صدک‌های قد و وزن معمولاً در یک حوزه قرار دارند، ژنتیک نقش بزرگی ایفا می‌کند. اگر پدرش یا شما قد بلندی داشته باشید، تعجبی ندارد که قد نوزادتان در صدک نودم و وزن او در صدک پنجاهم باشد.
● وزن هنگام تولد نوزاد بستگی به عوامل مختلفی دارد از جمله:
۱- طول مدت حاملگی : هر چه نوزاد نزدیک تر به پایان نه ماهگی متولد شود وزن بیشتری دارد. بیشترین وزن گیری نوزاد در ۳ ماه آخر حاملگی است.
۲- اندازه جثه والدین: اگر والدین به طور غیر معمول جثه ریز یا درشت داشته باشند، نوزاد هم ممکن است بزرگ تر یا کوچک تر از حد معمول متولد شود.
۳- عوارض در حین حاملگی : اگر فشار خون مادر بالا بوده و یا بیماری های دیگری در طول حاملگی داشته باشد، نوزاد ممکن است وزن تولد کم تر از معمول داشته باشد و بر عکس چنانچه مادر در طول بارداری مبتلا به بیماری قند (دیابت) باشد نوزاد او ممکن است درشتتر از نوزادان دیگر متولد شود.
۴- تغذیه در طول حاملگی : اگر جنینی در داخل رحم به دلیل تغذیه ناکافی مادر یا بیماری های مادر در حین حاملگی تغذیه مناسبی نداشته باشد، با وزن کمتر از حالت طبیعی متولد خواهد شد.
۵- استعمال دخانیات یا مصرف الکل و یا سایر داروهای غیر مجاز در طول مدت حاملگی توسط مادر: چنانچه مادر در طول مدت حاملگی به مصرف هر یک از این مواد ذکر شده معتاد باشد، نوزاد به هنگام تولد وزن کمتر از معمول خواهد داشت.
برخی از نوزادان که جثه درشت تر یا کوچک تر از حد معمول دارند ممکن است در سازگاری و انطباق با زندگی خارج رحمی دچار مشکلات فراوان شوند. برای اینکه پزشک متخصص نوزادان متوجه شود که وزن تولد نوزاد کمتر یا بیش تر از حد طبیعی است، از منحنی رشد استفاده می کند و با استفاده از منحنی رشد پایش رشد کودک را کنترل می نماید
در هنگام ترخیص از بیمارستان به مادر کارت پایش رشد را تحویل می دهند. در این کارت، اندازه وزن، قد و دور سر نوزاد در منحنی رشد علامت گذاری شده است. شما هر بار که نوزاد را نزد پزشک اطفال می برید باید کارت پایش را همراه داشته باشید تا پزشک در هر معاینه بالینی ، قد، وزن و دور سر کودک را اندازه گیری کرده و در کارت منحنی رشد ترسیم نماید.
● پایش رشد کودک
توزین منظم کودک، رسم منحنی رشد و اقدامات به موقع و لازم جهت بهبود وضعیت رشد کودک را پایش رشد می گویند.
این اقدام آسان ترین شیوه پی بردن به چگونگی رشد و در حقیقت ارزیابی سلامت کودک است. سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که وزن کودکان تا سن ۳۶ ماهگی هر ماه اندازهگیری و میزان رشد آنان ارزیابی شود. در کشور ما معمولا کودکان را در سال اول زندگی هر ۲ ماه یک بار، در سال دوم زندگی هر دو ماه یک بار در سال سوم هر سه ماه یک بار وزن می کنند.
● اهمیت پایش رشد
پایش رشد بهترین وسیله برای پی بردن به کفایت تغذیه کودک و بهترین راه اطمینان یافتن از سلامت و رشد مطلوب اوست . هر انحرافی در وضعیت رشد کودک ایجاد شود چون خیلی زود تشخیص داده می شود می توان آن را سریعتر اصلاح و از تداوم آن جلوگیری نمود.
● کارت پایش رشد
برای پایش رشد باید از کارت پایش رشد استفاده کرد که در حقیقت آینه سلامت کودک و اساس مراقبت از رشد اوست . کارت پایش رشد دارای حداقل سه خط منحنی به عنوان مرجع و خطوط افقی و عمودی است که خطوط افقی مربوط به سن کودک و بر حسب ماه و خطوط عمودی مربوط به وزن کودک و بر حسب کیلوگرم است.
در هر مراجعه اول کودک به دقت وزن می شود سپس سن دقیق او به ماه به روی خط افقی و وزن او بر روی محور عمودی تعیین میگردد، آنگاه از تلاقی خط عمودی که از نقطه سن کودک به بالا می رود با خط افقی که از نقطه وزن او به داخل منحنی می رود نقطه ای به دست می آید که در کارت پایش رشد ثبت می شود. ضمن مراجعات مکرر در زمانهایی که قبلاً به آنها اشاره شد و اتصال این نقاط بر روی کارت،منحنی رشد کودک ترسیم می شود.
همزمان با اندازه گیری وزن و رسم منحنی لازم است قد و دور سر کودک نیز اندازه گیری و روی منحنی مربوطه علامت گذاری و منحنی آن دو نیز رسم شود.
● رشد طبیعی
منحنی رشد طبیعی باید پیوسته موازی یکی از خطوط کارت پایش رشد و در ادامه منحنی خود کودک پیش رفته و در فاصله منحنی پایین و منحنی بالای کارت پایش رشد قرار گیرد. قابل ذکر است که منحنی همیشه کاملاً صاف و یکنواخت نیست و ممکن است با نواسانات جزیی همراه باشد.
● انحراف از رشد طبیعی
انحراف از رشد طبیعی شامل موارد زیر است:
۱- رشد کند یا عدم افزایش مناسب وزن در مدت زمان مشخص : افزایش وزن این کودکان کندتر از حالت طبیعی است، یعنی با اینکه مسیر منحنی رشد کودک بالارونده است اما شیب آن ملایم تر از منحنی مرجع است، علامت هشدار دهنده ای است که نیاز به مراقبت ویژه دارد.
۲- توقف یا ایست رشد، در این کودکان برای مدتی وزن افزایش پیدا نمی کند که نیاز به بررسی و مراقبت ویژه و پیگیری زود به زود دارد.
۳- مسیر منحنی رشد کودک پایین رونده است. نمایان گر کاهش رشد که ممکن است ناگهانی یا تدریجی باشد و پیگیری و اقدام فوری را می طلبد.
۴- اضافه وزن بیش از اندازه: رشد کودک از روند رشد طبیعی بیشتر است. این پدیده به علت تغذیه بیش از حد به وجود می آید و اگر تداوم داشته باشد باید مورد بررسی قرار گیرد.
● مراحل تکامل طبیعی کودک
ابتدای تولد: بیشتر اوقات خوابیده است می تواند شیر بخورد با هر چیز ناراحت کننده ای گریه می کند.
شش هفتگی: اشیا؛ را نگاه می کند. وقتی با او صحبت می کنیم شروع به تبسم می کند. روی شکم می خوابد. وقتی او را از حالت خوابیده می نشانیم، گردن خود را نمی تواند راست بگیرد (گردن نمی گیرد)
سه ماهگی:خود به خود می خندد. چیز متحرک را با چشم دنبال می کند. گردن می گیرد. وقتی چیزی در دست او می گذارید آنرا می گیرد.
شش ماهگی:با کمک می نشیند. چیزی را از دست به دست دیگر می دهد.
هفت ماهگی :
اکثرکودکان :
* بدون کمک می نشیند.
* با حرکتی جارویی شکل خود را بطرف اشیا می کشد.
* اصوات را تقلید می کند.
و نیمی از کودکان :
* سیلاب هارا کنارهم می گذارد و صداهایی شبیه یک لغت می سازد.
* آغاز خزیدن یا خود را به جلو کشیدن.
و تعداد کمی از کودکان :
* با گرفتن دست به چیزی می تواند بایستد.
* دست را به حالت خداحافظی تکان می دهد.
* اشیا را به هم می کوبد.
هشت ماهگی :
اکثرکودکان :
* به هر دو والد دادا و ماما خطاب می کند (اختصاصی نیست).
* آغاز خزیدن.
* اشیا را از یک دست به دست دیگر می دهد.
و نیمی از کودکان :
* با گرفتن دست به چیزی می تواند بایستد.
* بخوبی می خزد.
* به اشیا اشاره می کند.
و تعداد کمی از کودکان :
* خود را برای ایستادن به حالت کشیده در می آورد، دور خانه می گردد.
* اشیا را با شست دست و انگشتان بر می دارد (حالت نیشگونی).
* در خواست های خود را با ژست مخصوص نشان می دهد.
نه ماهگی :
نه ماهگی:به خوبی می نشیند. می خزد و تلاش می کند که بایستد و ماما و بابا میگوید. با دست بای بای می کند. بطری شیر خود را می تواند با دست بگیرد و نگه دارد.
اکثرکودکان :
* سیلابل ها را کنار هم می گذارد و صدا های شبیه یک لغت می سازد.
* با گرفتن دست به چیزی می تواند بایستد.
و نیمی از کودکان :
* برای برداشتن اشیا از حرکت شست در مقابل انگشتان استفاده می کند (حرکت نیشگونی).
* با گرفتن دست به مبل ها دور اتاق می گردد.
* اشیا را بهم می کوبد.
و تعداد کمی از کودکان :
* به والد اختصاصی به طور صحیح دادا و ماما خطاب می کند.
ده ماهگی :
اکثرکودکان :
* دست را به حالت خداحافظی تکان می دهد.
* اشیا را با حرکت نیشگونی بر می دارد.
* بخوبی می خزددور خانه می گردد.
و نیمی از کودکان :
* به والد اختصاصی به طور صحیح دادا و ماما خطاب می کند.
* به نام خود جواب می دهد و مفهوم کلمه نه را می فهمد.
* درخواست های خود را با ژست مخصوص نشان می دهد.
و تعداد کمی :
* با فنجان می نوشد.
* برای چند ثانیه بدون کمک می ایستد.
* می تواند اشیا را درون یک ظرف بریزد.
یازده ماهگی :
اکثرکودکان :
* به والد اختصاصی به طور صحیح دادا و ماما خطاب می کند.
* برای چند ثانیه می تواند بدون کمک بایستد.
و نیمی از کودکان :
* حرکات دیگران را تقلید می کند.
* می تواند اشیا را درون یک ظرف بریزد.
* دستورات ساده را می فهمد.
و تعداد کمی از کودکان :
* بافنجان می نوشد.
* به غیر از دادا و ماما یک کلمه دیگر می گوید.
* در حالت ایستاده خم می شود.
دوازده ماه یا یک سالگی :
وقتی دست او را می گیرید راه می رود. چند کلمه می گوید. کمک می کند تا به او لباس بپوشانید.
و اکثرکودکان :
* حرکات دیگران را تقلید می کند.
* اصواتی شبیه لغت از دهان خارج می کند.
* درخواست های خود را با ژست مخصوص نشان می دهد.
و نیمی از کودکان :
* به غیر از دادا و ماما یک کلمه دیگر می گوید.
* چند قدم بر می دارد
* دستورات ساده را می فهمد و به آن ها پاسخ می دهد.
و تعداد کمی از کودکان :
* با مداد رنگی خط می کشد.
* بخوبی راه می رود.
* به غیر از دادا و ماما 2 کلمه دیگر هم می گوید.
هجده ماهگی: خوب راه می رود. از پله ها بالا می رود. کتاب را به صورت چند برگی چند برگ ورق می زند (البته پاره هم می کند.) می تواند حدود 10 کلمه را بگوید تا اندازه ای خودش غذا می خورد.
دو سالگی: خوب می دود به تنهایی از پله ها بالا و پایین می رود. کتاب را یک برگ یک برگ ورق می زند. لباسهای ساده را خودش می پوشد و جملات دو یا سه کلمه ای می سازد. نیاز به دستشوئی را می گوید.
سه سالگی: سه چرخه سوار می شود. خودش لباس می پوشد ولی دکمه ها را نمی تواند ببندد. تا 10 شماره می شمارد کلمات جمع را می تواند بکار برد. سئوال می کند. خودش غذا می خورد.
چهار سالگی: با پاهای متناوب از پله ها بالا و پایین می رود (قبلا“ یک پا یک پا این کار را می کرده است.) یک توپ را می تواند بالا بیندازد روی یک پا می ایستد (لی لی می کند.) یک رنگ را حد اقل می شناسد. دست و صورت خود را خودش می شوید. برای شستشو در دستشوئی کمک می گیرد.
پنج سالگی: از شکل یک مثلث می تواند کپی کند و آنرا رسم کند. توپ را می گیرد و پرت می کند، چهار رنگ را می شناسد. بدون کمک لباسهایش را می پوشد و درمی آورد.
