قرنهاست که از آدامس برای تمیز کردن دهان و یا خوشبو کردن تنفس استفاده شده است. محققی بنام Jacobsen در مقاله ای که با همکارانش در سال 2004 به چاپ رسید به نکاتی در این باره اشاره کرده اند. اولین روش آدامس سازی در سال 1869 (135 سال پیش) ابداع شد و 59 سال بعد یعنی از سال 1928 آدامس هایی تولید شد که مواد دارویی به آنها اضافه می شد تا هنگام جویدن مصرف کننده آنها را دریافت کند. در سال 1999 (بیش از ده سال پیش) طی یک بررسی علمی، Imfeld اعلام داشت که امروزه حدود 560 هزار تن آدامس که معادل 374 میلیارد قطعه آدامس است با قیمتی معادل 5 میلیارد دلار آمریکا، در سراسر دنیا در هر سال بفروش می رسد. اگر برای جویدن هر قطعه آدامس فقط نیم ساعت وقت صرف شود، این مقدار آدامس مدت 187 میلیارد ساعت وقت مردم دنیا را به جویدن خود اختصاص می دهند. دیگر محققینی مثل Masumoto و همکاران در همان سال 1999 بیان کردند که جویدن آدامس های شیرین تا حدودی موجب ایجاد حالت آرامش روحی در افراد مصرف کننده می شود.
امروزه اغلب از شیرین کننده های مصنوعی از قبیل ساخارین، آسپارتام، آس سولفام کا و سیکلامات جهت طعم دار کردن آدامس ها استفاده می شود. مطالعاتی از قبیل مطالعه Leclercq و همکارانش در سال 1999 در ایتالیا نشان داد که مقدار موجود چنین شیرین کننده هایی در موادی از قبیل برخی مواد شیرین از جمله نوشابه های رژیمی و آدامسها آنقدر نیست که از حد مجاز بیشتر شود و بنابراین خطری مصرف کنندگان را تهدید نمی کند.
در سال 1991 (حدود 1۷ سال پیش)، تشکیلات دارویی (فارماکوپه) اروپا طرح استفاده از آدامسی را داد که به کمک آن بیماری های دهانی و یا بیماریهای سایر نقاط بدن بکمک موادی که از راه دهان و یا سیستم گوارشی جذب می شوند قابل درمان هستند. با جای دادن مواد دارویی در ترکیبات محلول در آب و یا در ترکیبات محلول در چربی، می توان این داروها را خیلی سریع (در عرض 15-10 دقیقه) پس از شروع جویدن آدامس، و یا به کندی (در طی ساعتها) به بدن فرد رساند. از این داروها می توان فلوراید (برای درمان و کاهش پوسیدگی های دندانی)، کلرهگزیدین (که یک ضد عفونی کننده موضعی است)، نیکوتین (برای کاهش کشیدن سیگار با دریافت نیکوتین سیگار از طریق جویدن آدامس)، آسپیرین (ضد درد و التهاب)، دیمن هیدرینات (برای بیماریهای روانی-هیجانی)، دیفن هیدرامین (داروی ضد حساسیت)، نیترات میکونازول (درمانگر بیماری قارچی کاندیدیاز یعنی همان برفک دهانی)، آنتی اسیدها (در تسکین و درمان ناراحتی معده)، و کافئین (بعنوان کاهش دهنده خواب) را نام برد. فنتول که یک ماده شیمیایی افزودنی است و بعضا به آدامس ها زده می شود با تاثیر بر پرزهای چشایی و سلولهای بویایی احساس خنکی خوشایندی را در مصرف کننده ایجاد کرده و از تشنگی فرد می کاهد. حتی استفاده از آدامس بجای بزاق مصنوعی در درمان خشکی دهان ناشی از برخی سرطانها در مطالعه Davies در سال 2000 موفقیت آمیز بوده و بیشتر مورد اقبال بیماران قرار گرفته است. جویدن آدامس بویژه برای کودکان بعنوان روشی برای دریافت داروها بیشتر مورد توجه است.
دو محقق بنامهای Jacobson و Brownell در مقاله سال 2000 خود تصریح کردند که تولید برخی مواد از جمله انواع شیرینی، بیسکویت و کیک ها و انواع آدامس که امروزه بعنوان تنقلات (و البته گاها تنقلات نامناسب) مورد استفاده قرار می گیرند، بقدری در دنیا افزایش یافته که حتی افزودن مقدار جزئی مالیات روی آنها قادر است منبع عظیم مالی را در اختیار مالیات گیران قرار دهد.
نکات منفی که در مطالعات علمی به آنها اشاره شده اند:
برخی مطالعات (از جمله مطالعه Selton-Suty و همکاران در سال 2004) این شک را مطرح کرده اند که استفاده از برخی خمیر دندان ها و برخی آدامس ها بیش از خرابی دندانها موجب انتقال و حفظ باکتری هایی می شوند که عفونت ایجاد شده توسط آن باکتری ها در بدن، نهایتا موجب ایجاد و یا تشدید بیماریهای قلبی می شوند.
محققین دیگری (Choragudi و همکاران در سال 2003) اعلام کردند که جویدن آدامس حاوی نیکوتین در یک مرد 39 ساله بمدت 7 ماه، موجب فیبریلاسیون (کارکرد نامناسب و کشنده) قلبی در او گردید. ضمنا Lin و همکارانش در سال 2002 اعلام کردند که جویدن برخی آدامس ها موجب افت فشار خون مینیمم و افزایش ضربان قلب در بیماران قلبی شده احتمال خطر را در آنان افزایش می دهد.
مطالعه Zagorecka و همکارانش در سال 2003 نیز اعلام داشت که گاها جویدن آدامس های شیرین شده با برخی شیرین کننده ها موجب بروز واکنش های آلرژیک در برخی افراد می گردد. ضمنا محققین دیگری مثل Dapoigny و همکارانش هم در همان سال (2003) اعلام کرده بودند که جویدن آدامس در بعضی افراد حساس و مستعد، موجب تحریک دستگاه گوارش می شود. بعلاوه مطالعه Westra و همکارانش در سال 1998 موید بالا رفتن احتمال خطر سرطان زبان در کسانی بود که آدامس های با طعم دارچین زیاد جویده بودند.
همچنین برخی از محققین از جمله Kamimori و همکارانش در مقاله سال 2002 خود بیان داشته اند که مصرف آدامس های حاوی کافئین (ماده تسکین دهنده موجود در قهوه) ممکنست بقدری بر خواب افراد اثر کند که موجب بی خوابی آنان شود. ضمنا Favier و همکارانش در سال 1996 متوجه شدند که جویدن آدامس حاوی کولاها توان ورزشی را زیاد نمی کند. مقاله چاپ شده توسط Russel و همکاران در سال 1998 حتی اذعان کرده که استفاده از آدامس موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای گوارشی می گردد.
برخی دیگر از مطالعات (از جمله مطالعه Hansen و همکاران در سال 2004) معتقدند که افرادی که تعداد قابل توجهی از دندانهایشان را با آمالگام (ترکیبی از فلز جیوه) پرکرده اند و زیاد هم آدامس می جوند، در واقع مقداری جیوه (که سمی است و خوردن مقدار زیادش موجب مسمومیت می شود)، را هم می خورند، گرچه این مطلب توسط برخی دیگر از محققین (از جمله Mackert و Berglund در مقاله سال 1997) تایید نگردیده و آنها معتقدند مقدار جیوه ای که از طریق جویدن آدامس در افراد دارای دندانهای پرشده متعدد وارد بدن آنها می شود بسیار جزئی بوده و بی خطر است.
علاوه بر ضررهایی که عده ای از محققین برای جویدن آدامس ذکر می کنند، مواردی از پریدن آدامس به ریه افراد و خطرات عدیده آن ذکر شده است. بعنوان مثال Njau در سال 2004 مرد 24 ساله ای را ذکر می کند که در اثر این اتفاق جان سپرد؛ به همین ترتیب Reiterer و همکارانش در سال 2003 عفونت شدید ریه در اثر پریدن آدامس به ریه یک کودک 8 ساله را گزارش نمودند. همچنین Keppler و همکارانش در سال 2003 در یک مقاله علمی اعلام کردند که جویدن آدامس برای کسانی که قرار است بیهوشی قبل جراحی داشته باشند بسیار خطرناک است و همین کار باعث مسدود شدن ریه 2 نفر گردیده بود. مشابه همین نظریه توسط Masumoto و همکارانش در سال 1998 ارائه شده بود که اعلام کرده بودند افرادی که قرار است جراحی لوزه داشته باشند باید از جویدن آدامس در روز جراحی خودداری کنند و Soreide و همکاران هم در سال 1995 با تایید این مطلب اعلام داشته بودند که جویدن آدامس قبل جراحی گوارشی با افزایش ترشحات گوارشی احتمال خطر را می افزاید.
نکات مثبت که در مطالعات علمی مورد توجه قرار گرفته اند:
برای جویدن آدامس مزایای چندی در مطالعات علمی ذکر شده که از آن جمله می توان به بهبود حافظه عملی و افزایش توان به یادآوی کوتاه مدت و بلند مدت (مطالعه Tucha و همکاران در سال 2004) اشاره کرد. البته مطالعه دیگری که توسط ویلکینسون و همکارانش در سال 2002 انجام شده بود چنین نتیجه ای را بطور کامل تایید نکرده بود.
نکته قابل توجه دیگر این که برخی محققین (از جمله Kubota و همکاران در سال 2003 و همچنین Takada و Kiyamoto در سال 2004) اعلام داشته اند که جویدن آدامس بخش جلوی شبکه کورتکس مغزی را فعالتر کرده و موجب پردازش بهتر اطلاعات مغز انسان می شود. ضمنا دیگر محققین (از جمله Kawabe و همکارانش بنا بر مقاله شان در سال 2003) معتقدند که نه تنها عضلات دهانی، بلکه فعالیت عضله زبان نیز هنگام جویدن آدامس افزایش می یابد و به دفع مواد سمی گروهی از عضلات بدن کمک می کند.
نتایج بعضی دیگر از تحقیقات (از جمله مطالعه Schonfeld و همکارانش در سال 1997 و بررسی Smoak و Koufman در سال 2001) نشانگر تاثیر مثبت جویدن آدامس در کاهش موارد ریفلاکس حلق و مری در بیماران مبتلا به ریفلاکس بوده است. ضمنا Avidan و همکارانش در مقاله علمی خود که در سال 2001 منتشر شد اعلام کردند که جویدن آدامس در حین پیاده روی از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری می کند.
نتیجه بسیار جالب مقاله Lewkowski و همکارانش در سال 2003 بیانگر این مطلب بود که جویدن آدامس درد ناشی از آمپول زدن و واکسن زدن را در دخترها کاهش داد؛ گرچه این اتفاق در پسرها نیفتاد.
به کمک آدامس برخی از نمک های ضروری بدن را نیز ممکن است به بدن افراد رساند (این مطلب را مطالعه Neyraud و همکاران در سال 2003 تایید کرده است)؛ گرچه در برخی مطالعات (از جمله مطالعه Zaidi و همکاران در سال 2000) مقدار نمک دریافتی به این روش را قابل ملاحظه نمی دانند.
استفاده از آدامس بنابر نظر Kimbrough و همکارانش (2002) موجب کاهش احتمال خون ریزی لثه و تشکیل پلاکهای دندانی می شود. جویدن آدامسی که حاوی گزیلیتول ویا سوربیتول (انواعی از قندها که دارای بنیانهای الکلی شیمیایی با جذب کند بوده و از آنها برای ساخت مربای دیابتی ها استفاده می شود) باشد، نه تنها به رشد باکتریها کمک نکرده و باعث افزایش پوسیدگی دندانها نمی شود، بلکه به کاهش پوسیدگی نیز کمک می کند. مطالعه Juric و همکارانش در سال 2003 نشان داد که جویدن آدامس حاوی گزیلیتول و فلوراید از رشد باکتری های بیماریزایی از خانواده لاکتوباسیل و استرپتوکوک جلوگیری می کند که اثر این آدامس ها حتی از محلولهای کلرهگزیدین و آمین فلوراید هم بهتر بود؛ گرچه استفاده از مسواک و خمیردندان تاثیر بهتری در جلوگیری از پوسیدگی دندان داشت. مطالعه Alanen و همکارانش در سال 2000 نیز تایید کننده این مطلب بود که گزیلیتول به اندازه داروهایی از گروه Sealants در پیشگیری از پوسیدگی دندان موثر است. نظیر چنین مطالعاتی (از قبیل مطالعه Kovari و همکاران در سال 2003 و همینطور مطالعه Takahashi و همکارانش در سال 2003) تایید کننده این مطلب بوده که استفاده از اینگونه آدامس ها در مراکز نگهداری کودکان برای جلوگیری از پوسیدگی دندان مناسب است. قند دیگری بنام تاگاتوز (Tagatose) نیز توسط مرکز غذا و داروی آمریکا (FDA) بعنوان بی ضرر در تولید آدامس ها مورد استفاده قرار گرفته که در مطالعه Levin در سال 2002 بعنوان کاهش دهنده پوسیدگی دندان معرفی شده است.
نظیر چنین مطالعاتی حتی بر روی سالمندان هم انجام شده و بنا بر نظر Simons و همکارانش در سال 2002، جویدن آدامس در سالمندان ساکن خانه های سالمندان موجب بهبود سلامت دهان و دندان آنها می شود. البته در سال 2003 محققینی (Lingstrom و همکارانش) اذعان کردند که مطالعاتی که بر روی آدامس های حاوی گزیلیتول و سوربیتول انجام شده از نظر علمی قابل انتقاد بوده است و همچنین مطالعه Makinen و همکارانش در سال 1998 هم نتیجه متفاوتی را در برداشت بگونه ای که نمایانگر تاثیر نامطلوب استفاده از قندهای چند الکلی در شیرین کردن آدامس ها، بر افزایش پوسیدگی دندان بود.
دو مطالعه که اولی در سال 2000 توسط Uhari و همکارانش و دومی توسط Tapiainen و همکارانش در سال 2002 انجام شد نتیجه بسیار جالبی را بدست داد که بیانگر اثر گزیلیتول در جلوگیری از اوتیت میانی (گوش درد) افرادی است که بدفعات از آدامس های حاوی این ماده جویده باشند.
آنگونه که Wigmore و Bugyra در مقاله سال 2003 خود ذکر کرده اند، پس از خوردن یا نوشیدن موادی که بوی خاصی را در دهان بجای می گذارند، جویدن آدامس می تواند سرعت رفع این بوها را افزایش دهد. حتی مطالعه Waler در سال 1997 پا را از این هم فراتر گذاشته بود و اعلام می داشت که جویدن آدامس به اندازه استفاده از داروی سولفات روی در کاستن اجزای فرار حاوی سولفورها در دهان هم موثرتر است.
خلاصه:
با توجه به آنچه ذکر شد، بنظر میرسد در کل جویدن آدامس های بدون قند بصورت متناوب (و نه دائمی) می تواند اثرات مفیدی را به همراه داشته باشد؛ گرچه جویدن طولانی مدت و یا عادت شدن جویدن آدامس قابلیت تایید قطعی ندارد. ضمنا لازم به دقت است که جویدن آدامس بر روی دریافت معمول غذایی فرد تاثیر نامطلوب نداشته باشد و در عین حال با کاهش حس تشنگی بطور کاذب، بر دریافت مایعات تاثیر نامناسب بر جای نگذارد.
