با توجه به اینکه شرط لازم برای دستیابی به توانمندیهای ذهنی وجسمی کودکان، مراقبت تغدیه ای از آنان است ومراقبت تغدیه ای درکودکان به ارتقای شاخص های رشد، دریافت غذای سالم ومغذی وایجاد باورها وعادت صحیح غذایی درکودکی و بزرگسالی منجر می شود؛ لذا این جزوه با هدف آشنایی بیشتر شما والدین عزیز با نیازهای تغذیه ای کودک دلبندتان در هنگام سلامتی او تنظیم شده است.
آنچه مسلم است، تغذیه کودک در دوران بیماری به دلیل تغییر شرایط ونیازهای کودک با دوران سلامتی او متفاوت بوده وبا راهنمایی متخصصین تغذیه و پزشک تعیین می گردد.
همانگونه که می دانید در سالهای ابتدایی زندگی افزایش وزن وقد، دو تغییر اساسی در رشد وتکامل کودکان به حساب می آیند.
دراین دوران استخوان ها رشد طولی پیدا می کند وبر حجم ماهیچه ها افزوده می شود، به طوری که کودک تقریباً روزانه 6 گرم افزایش وزن خواهد داشت. این افزایش وزن از طریق استفاده از غذاهایی تأمین خواهد شد که بتواند پاسخگوی نیاز کودک به انرژی، پروتئین، قندها، چربی ها، ویتامینها ومواد معدنی باشد.
چگونه از کافی بودن تغذیه کودکتان اطمینان حاصل می نمایید؟
هرم راهنمایی غذایی
با استفاده از هرم راهنمایی غذایی می توانید از کافی بودن تغذیه کودکتان اطمینان حاصل نمایید.
هرم راهنمایی غذایی، الگوی مناسبی است که شما را با هر یک از گروههای غذایی و جانشین های آن آشنا می سازد.
گروههای اصلی غذایی به 5 دسته تقسیم می شوند که عبارتند از:
1.گروه نان وغلات: تأمین کننده انرژی کودک است وسهم بیشتری از غذای کودک را تشکیل می دهد.
2.گروه سبزی ها: تأمین کننده ویتامینها ومواد معدنی است.
3.گروه میوه ها: تأمین کننده ویتامینها ومواد معدنی و مواد ضد سرطان است.
4.گروه شیر ولبنیات: تأمین کننده کلسیم، فسفر و پروتئین است.
5.گروه گوشت وحبوبات ومغزها: تأمین کننده پروتئین، روی و آهن مورد نیاز کودک است.
در رأس هرم غذایی، چربی ها وقندها قرار دارند که سهم بسیار کمی از برنامه غذایی را به خود اختصاص می دهند؛ درعین حال روغن های مایع گیاهی به علت حجم کم وتولید انرژی زیاد در کودکان مبتلا به کم وزنی به عنوان منبع مهم تأمین انرژی، قابل توجه هستند.
رعایت تنوع، تعادل وتناسب از اصول صحیح تغذیه است که برای دستیابی به آن می توان روزانه از کلیه گروههای غذایی وجانشین های آن استفاده نمود.
گروه های غذایی وهریک از جانشین های آن، عبارتند از:
1 _ گروه نان وغلات:
این گروه شامل: «نان، ماکارونی، کیک وبیسکوئیت(بهتر است نوع سبوس دار آن ها مصرف شود)، برنج، گندم، جو» می باشد.
هر واحد این گروه عبارتند از: یک کف دست(بدون انگشت) انواع نان سبوس دار یا 4 قاشق غذاخوری برنج پخته یا 1/2 لیوان (غلات، ماکارونی ورشته فرنگی پخته) یا یک لیوان غلات بو داده شده مانند برنجک یا گندمک و.....، یا سبزی های نشاسته ای مانند(1/2 لیوان باقالا یا 1/2 لیوان ذرت یا 1/2 لیوان نخود سبزیا 1/2 لیوان ذرت یا یک بلال متوسط یا یک لیوان کدو تنبل یا یک عدد سیب زمینی کوچک (90 گرم) یا 25- 16 خلال سیب زمینی یا یک برش کوچک از انواع کیک یا 4- 2 عدد بیسکویت) می باشد.
*مقدار مصرف روزانه توصیه شده از این گروه برای کودکان:
(3- 2 ) سال ، 3 واحد
(6 - 4) سال ، 3 واحد
2 _ گروه سبزی ها:
این گروه شامل : «انواع سبزی های خام و پخته» می باشد.
*اندازه هر واحد این گروه بنابر گروه سنی کودکان:
(3 - 2) ، (3 -2) قاشق غذاخوری سبزی های پخته شده یا یک تکه کوچک سبزی خام (مانند سبزی خوردن، خیار، گوجه، هویج، کاهو و...)
(6 -4) ،(4 -3) قاشق غذاخوری سبزی های پخته شده یا یک تکه کوچک سبزی خام (مانند سبزی خوردن، خیار، گوجه، هویج، کاهو و...)
*مقدار مصرف روزانه توصیه شده از این گروه برای کودکان:
(3 - 2) سال ، (3-2) واحد
(6- 4) سال ، ( 3- 2) واحد
با توجه به توضیحات ذکر شده مثلا اگر کودک شما درگروه سنی (3-2) سال می باشد، روزانه بایستی حداقل 2 واحد سبزی مصرف نماید که هر واحد آن برابر است با (3 -2) قاشق غذا خوری سبزی پخته یا یک تکه سبزی خام، در نتیجه کودک (3 -2) ساله شما بایستی روزانه حداقل ( 6-4) قاشق غذاخوری سبزی پخته یا 2 تکه سبزی خام دریافت نماید.
3 _ گروه میوه ها:
این گروه شامل: «انواع میوه های فصل» می باشد.
اندازه هر واحد آن برای کودکان ( 6- 2) سال عبارتند از : 1عدد میوه کوچک یا 1/4 لیوان آب میوه یا یک برش کوچک از صیفی ها (مانند هندوانه، خربزه، گرمک و...) یا 1 قاشق غذاخوری توت خشک یا 1 قاشق غذاخوری کشمش یا 1 عدد انجیر خشک یا 5/ 1 عدد خرما یا 4 نیمه برگه خشک سیب یا زرد آلو ویا...
*مقدار مصرف روزانه توصیه شده از این گروه برای کودکان:
(3 -2) سال ، (2 - 5/ 1) واحد
(6 -4) سال ، (2- 5/1) واحد
با توجه به توضیحات ذکر شده مثلا اگر کودک شما درگروه سنی (6 -4) سال می باشد، روزانه بایستی حداقل 5/1 واحد میوه مصرف نماید، که یک واحد این مقدار می تواند از هر میوه دانه ای مانند یک عدد سیب یا پرتقال کوچک و 5/0 واحد باقیمانده آن با استفاده از مثلا نصف قاشق غذاخوری توت خشک یا کشمش تأمین گردد.
4 _ گروه گوشت وحبوبات ومغزهای گیاهی:
این گروه شامل : «انواع گوشت قرمز، گوشت پرندگان، ماهی، تخم مرغ، انواع حبوبات وانواع مغزهای گیاهی (بادام، گردو، پسته) می باشد.
هر واحد این گروه برای کودکان ( 6- 2) سال برابر است با : ( 5-4) قاشق غذا خوری حبوبات یا یک قوطی کبریت از هر نوع گوشت بدون چربی ( 30گرم) یا 1 عدد تخم مرغ کامل یا 2 عدد سفیده تخم مرغ یا 2 عدد گردوی کامل یا 6 عدد بادام یا پسته یا آجیل مخلوط.
*مقدار مصرف روزانه توصیه شده از این گروه برای کودکان:
(3-2) سال، 2 واحد
(6 -4) سال، 2 واحد
5- گروه شیر ولبنیات:
این گروه شامل: «انواع شیر، ماست، دوغ، پنیر(بهتر است انواع کم چرب آن ها مصرف شود)، کشک وبستنی» می باشد.
هر واحد این گروه برای کودکان(6-2) سال برابر است با : (3/4 - 1/2) لیوان شیر کم چرب یا (3/4-1/2)لیوان ماست کم چرب یا (5/1 - 1) لیوان دوغ یا 5/1 قاشق غذاخوری کشک یا یک قوطی کبریت پنیر.
*مقدار مصرف روزانه توصیه شده از این گروه برای کودکان:
(3-2) سال ← (5-4) واحد
(6-4) سال← (4-3) واحد
توجه:
با وجود اینکه بستنی درگروه شیر ولبنیات قرار می گیرد، ولی با توجه به مقدر زیاد چربی اشباع وشکر آن، بهتر است جانشین مواد غذایی موجود در گروه شیر و لبنیات نشود ودرصورت تمایل کودکان، حداکثر (3-2) بار در هفته مصرف می شود.
راهنمای برنامه غذایی کودکان (6-2)سال
*در نظر گرفتن مقادیر فوق در تغذیه کودک الزامی است و حداکثر نیاز او بر اساس وضعیت رشدش تعیین می شود.
چگونه یک برنامه غدایی مناسب برای کودک تنظیم کنیم؟
به گونه ای برنامه ریزی کنیم که کودک ما روزانه از 5 وعده غذایی (شامل سه وعده اصلی ودومیان وعده) مقوی ومغذی استفاده نماید.
صبحانه یکی از وعده های غذایی اصلی می باشد:
*خوردن صبحانه یکی از مهمترین عادات غذایی است که در ابتدای کودکی شکل می گیرد.
*قسمت مهمی از انرژی کودک از صبحانه تأمین می شود.
*دادن شام در ابتدای شب به کودک وخوابیدن او در ساعت معینی از شب می تواند به تحریک اشتهای او برای خوردن صبحانه کمک کند.
*مهم بودن صرف صبحانه برای اعضای خانواده می تواند تشویق کننده کودک برای خوردن صبحانه باشد.
*گذاشتن وقت کافی برای خوردن صبحانه (30- 20 دقیقه) از اهمیت زیادی برخوردار است.
میان وعده ها از جمله مهمترین وعده های غذایی کودک می باشند:
*یک سوم انرژی روزانه کودکان باید از میان وعده ها (صبح وبعد از ظهر) تأمین شود.
*انتخاب مواد غذایی مغذی وپرانرژی می تواند پاسخگوی بخشی از تغذیه طبیعی کودکان باشد
*مصرف مواد غذایی در فاصله هر چهار تا شش ساعت برای نگهداشتن غلظت قند خون کودک درحد طبیعی ضروری است.
*چون کودک درحال رشد است نیاز به پروتین دارد که می توانیم آن را از منابع پروتئین حیوانی (گوشت، تخم مرغ، ماهی، جگر، لبنیات) واز منابع پروتین گیاهی(حبوبات) تأمین نماییم.
*برای فراهم نمودن املاح وویتامینهای مورد نیاز کودک، استفاده از سالاد وسبزی ها به همراه غذا ومیوه با آب میوه طبیعی (به خصوص مرکبات) بعد از غذا توصیه می شود.
*استفاده از نمک ید دار تصفیه شده درتهیه غذا بهترین وسیله برای پیشگیری از اختلالات مربوط به کمبود ید است.
*آنچه مسلم است مصرف موادی چون چیپس، پفک وسایر تنقلات کم ارزش نمی تواند نیازهای غذایی کودک را تأمین کند، زیرا این مواد ارزش غذایی ندارند وعلاوه براین نمک، انواع چربی های مضر، مواد افزودنی مانند رنگ ها ونگهدارنده های موجود در آنها موجب ابتلا به انواع بیماری ها خواهند شد.
علاوه بر صبحانه، نهار وشام نیز دو وعده اصلی غذایی می باشد:
با توجه به نقش مواد نشاسته ای درتأمین انرژی، مواد غذایی مانند نان سبوس دار، سیب زمینی، برنج وماکارونی سبوس دار به مقدار مناسب در برنامه غذایی روزانه کودک گنجانده شود.
اولین وعده غذایی درروز صبحانه است:
صبحانه سالم ومغذی که می توانیم برای کودکانمان فراهم نماییم می تواند شامل موارد زیر باشد:
1. نان و پنیر وخیار وگوجه
2.نان وپنیر
3. نان وپنیروگردو
4.نان و تخم مرغ
5.نان و پنیر وخرما
6.نان وحلیم و عدس به همراه کمی روغن مایع گیاه
7.نان وماست چکیده
8.نان و پنیر ومربا وشیر
9.نان وحلواشکری
10.شیر- خرما یا شیر- موز
دومین وعده غذایی در روز میان وعده صبح است:
مواد زیر مثال هایی از میان وعده هایی است که می توانیم ساعت ( 5/10- 10) صبح به کودک بدهیم:
1.شیر و بیسکویت (سبوس دار)
2.انواع تنقلات سنتی مثل نخودچی، کشمش، خرما وانواع خشکبار
3.میوه وبیسکویت (سبوس دار)
4.خوراک لوبیا یا عدسی
5.بستنی پاستوریزه
6.غلات بو داده شده (کم نمک- کم روغن و ترجیحا تهیه شده درخانه)
سومین وعده غذایی درشبانه روز نهار است:
موارد زیر مثالهایی از مواردی است که می توانیم به عنوان نهار به کودک بدهیم:
1.عدس یا ماش یا لوبیا ریزه با پلو وکشمش
2.سبزی پلو با ماهیچه یا مرغ یا ماهی
3.انواع خورشت و پلو
4.استامبولی پلو با گوشت چرخ کرده یا سویا
5.گوشت کوبیده به همراه حبوبات (گوشت وعدس، گوشت ولوبیا، گوشت ونخود)
6.بریان مرغ یا گوشت (گوشت گوسفند یا مرغ را آب پز کرده سپس آن را چرخ کنیم وبا کمی روغن مایع گیاهی، حرارت ملایم می دهیم)
7.ماهی های کوچک (کیلکا) اگر به طور کامل پخته ودم و سر و استخوان آنها جدا شود، منبع خوبی برای تغذیه کودک هستند.
8.تاس کباب
9.انواع پلوهای مخلوط مانند لوبیا پلو و کلم پلو
چهارمین وعده های غذایی در روز میان وعده عصر است:
موارد زیر مثالهایی از میان وعده هایی است که می توانیم در ساعت 5 الی 6 بعد از ظهر به کودک بدهیم:
1.شله زرد یا حلوا یا حریره بادام یا شیر برنج یا فرنی
2.بیسکویت سبوس دار و پنیر یا بیسکویت سبوس دار و شیر
3.انواع مغزهای گیاهی مثل گردو، فندق، بادام، پسته و...
4.میوه ( به صورت تازه یا کمپوت خانگی یا آب میوه خانگی)
5.سیب زمینی سرخ کرده خانگی (کم نمک – کم روغن)
6.سبزی هایی مانند هویج، کاهو، خیار، باقلا، شلغم یا لبو
پنجمین وعده غذایی درشبانه روز شام است:
موارد زیر مثالهایی از انواع شام هایی است که می توانیم برای کودک تهیه کنیم:
1.ماکارونی سبوس دار( با گوشت وسویا) وکمی سبزی (جعفری یا نخود سبز...)
2.سالاد الویه به همراه گوجه فرنگی یا سبزی
3.کوفته قلقلی وسیب زمینی وهویج
4.خوراک لوبیا
5.کتلت (با مرغ یا گوشت) یا کباب تابه ای به همراه گوجه فرنگی
6.کوکوی سیب زمینی یا کوکوی سبزی یا فلافل وگوجه فرنگی
7.اسنک گوشت چرخ کرده یا مرغ یا ماهی همراه با سبزی یا سالاد
8.ساندویچ مرغ همراه با سبزی یا سالاد
9.کله جوش یا اشکنه
10.انواع آش وسوپ
میان وعده قبل از خواب:
بهتر است قبل از خواب، نصف لیوان شیر و یا نیمی از یک عدد موز به کودک داده شود.
رفتارهای تغذیه ای خانواده با کودک
اگر بخواهیم درتغذیه کودک موفق باشیم وسلامت کودک را تأمین نماییم بهتر است هدفهای زیر را دردرمان تغذیه او دنبال کنیم:
1)نیازهای تغذیه ای کودک را بر آورده سازیم.
2)حس استقلال را درخوردن غذا برآورده نماییم.
3)واکنشهای مناسب ویکنواختی درمقابل رفتارهای کودک نشان دهیم.
4)ذائقه او را به انواع مواد غذایی عادت دهیم.
5)محیط سرشار از محبت وصمیمیت وبه دور از جنجال فراهم نماییم.
6)سفره غذا را در شرایط مناسبی که خاطره دلپذیری ایجاد کند آماده کنیم.
دراین بخش با بیان نکات مهم رفتاری درتغذیه کودک، راه های دستیابی به اهداف فوق را فرا می گیریم.
نکات مهم رفتاری درتغذیه کودک:
1.تهیه غذاهایی که در آنها از رنگ های سبز، زرد ونارنجی استفاده شده، برای کودکان جالب است، برای این کار می توانیم سبزی های برگ سبز، هویج، گوجه و.... به کار ببریم.
2.بهتر است از آب میوه ها یا شربت های خانگی درتغذیه کودک استفاده نماییم چون این نوشیدنی ها بدون مواد افزودنی می باشند.
3.به خاطر داشته باشیم ممکن است کودکمان نسبت به یک ماده غذایی بی علاقه باشد، بنابراین جانشین مناسبی برای همان ماده غذایی پیدا کنیم.
4.برای صرف غذا زمان کافی در نظر بگیریم واز شتاب وعجله درهنگام غذا خوردن کودک یا غذا دادن به کودک اجتناب کنیم.
5.خستگی، بی تحرکی وخواب ناکافی کودک مهم ترین عامل از بین بردن اشتهای اوست، بنابراین بهترین زمان برای صرف غذا، بعد از استراحت اوست.
6.کودک د رمحیط آرام بهتر غذا می خورد، بنابراین از بلند کردن صدای رادیو وتلویزیون، رفت وآمد زیاد، امر ونهی، به کار بردن روشهای تربیتی درهنگام غذا خوردن کودک پرهیز نماییم.
7.دادن غذای یکنواخت وتکراری سبب بیزاری کودک می شود، پس بهتر است تنوع را در برنامه غذایی کودک رعایت نماییم.
8.سعی کنیم با واکنش های مناسب درمقابل رفتارهای کودک، او را متوجه صحیح یا غلط بودن رفتارش بنماییم.
9.به خاطر داشته باشیم کودکان از رفتارهای تغذیه ای اطرافیان تقلید می کنند. بنابراین از اظهار بی علاقگی درمورد مصرف مواد غذایی که مورد علاقه ما نیست درمقابل کودک پرهیز نماییم
10.به خاطر داشته باشیم که بازی با غذا، ریخت و پاش آن، غذا خوردن با دست، بخشی از مراحل طبیعی تغذیه کودک 1 تا 3ساله (نوپا) است.
11.انتظار نداشته باشیم کودک نو پا درتمام مدت غذا خوردن نشسته باشد بلکه او فقط 5 تا 10 دقیقه حالت نشستن را تحمل کرده، و پس از ترک محل صرف غذا، مجدداً برمی گردد.
12.اشتهای کودک مانند خلق وخوی او متغیر است، بنابراین اگر یک روز کمتر از روزهای قبل غذا خورد، نگران نشویم
13.برای تحریک اشتهای کودک بهتر است به او اجازه دهیم تا اگر غذای بیشتری می خواهد به زبان بیاورد.
14.صحبت کردن با کودک خردسال درحین غذا خوردن باهمسالان، تشویق کننده خوبی برای غذا خوردن کودک است.
15.برای اینکه در دادن غذای جدید به کودک موفق باشیم. بهتر است غذای جدید را ابتدا فرد بزرگتر خانواده بخورد تا الگویی برای کودک باشد،همچنین اجازه دهیم کودک آن را بچشد، بو کند وحتی لمس نماید.
توصیه های زیر را در هنگام غذا دادن به کودک به خاطر بسپاریم :
1)استفاده از دوغ یا ماست همراه یا پس از غذا
2)سبزی خوردن یا سالاد همراه یا پس از غذا.
3)دادن میوه یا آب میوه خانگی پس از غذا (مصرف میوه تازه و طبیعی بر آب آن ارجحیت دارد(
4)جتناب کردن از مصرف نوشابه های گازدار یا رنگی
5)درصورتی که وزن کودک براساس منحنی رشد مطلوب نیست، قبلا از کشیدن غذا کمی روغن مایع گیاهی به آن اضافه کنیم.
منابع:
1-Lucus BL.Nutrition in childhood. In: Mahan LK,Escott- Stump S. Krause,s food & Nutrition therapy. 12th ed.USA.2008:PP:222-245.
2) بهبود رشد وتغذیه کودکان ویژه پزشکان، وزارت بهداشت درمان وآموزش پزشکی، 1380.
3) تغذیه درسال دوم زندگی، دکتر علیرضا مرندی وهمکاران، چاپ اول، 1381.
مطالب پیشنهادی
بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت
ویژگی های ظروف آشپزی و اثر آن در پخت غذا
