وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
آمار نشان می دهد که ایران رتبه دوم سزارین در دنیا و نخست را در منطقه دارد. پیش از ایران برزیل بیشترین آمار سزارین در دنیا را دارد. اما چرا در ایران سزارین بالاست؟
زهرا تالانی: تا همین دو دهه پیش، آمار زایمان طبیعی در ایران بسیار بیشتر از سزارین بود. اما الان در اطرافیانتان شاید تعداد کسانی که حاضر باشند زایمان طبیعی داشته باشند به تعداد انگشتان دست هم نرسد. این در حالی است که 50 هزار مامای تربیت شده در سطح کشور و حتی دورافتاده‌ترین مناطق با کمترین هزینه نسبت به سزارین آماده ارائه خدمات زایمان هستند.
در همین زمینه میزگردی را با حضور رئیس انجمن علمی مامایی کشور و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و افسانه محمد زاده متخصص زنان و زایمان و مسئول کلینیک زنان پژوهشگاه ابن سینا برگزار کردیم. این دو نفر معتقد بودند باید امکانات زایمان طبیعی فیزولوژیک را در بیمارستان ها فراهم کرد. چه اینکه زایمان طبیعی به شیوه چند دهه پیش، به دلیل مشکلاتش، همه مادران جوان را فراری می دهد.
مشروح این میزگرد را که در پژوهشگاه ابن سینا برگزار شد، می خوانید:
آخرین آماری که از سوی سازمان بهداشت جهانی منتشر شده نشان می دهد که ایران رتبه اول سزارین در منطقه و رتبه دوم جهانی را دارد. چرا در کشور ما اینقدر آمار سزارین بالا رفته است؟
محمدزاده: این مشکل جهانی است و حتی در آمریکا هم وجود دارد. الان در آمریکا نرخ سزارین 26 درصد است، اما انتظار آن است که به 15 درصد برسد.بنابراین حتی کشورهای توسعه یافته هم این مشکل را دارند.بخشی به تغییر زندگی خانم ها بر می گردد، چون در سنین بالا ازدواج می کنند و بچه دار می شوند. ما امروز یک پدیده ای داریم که دختران بالای 35 سال ازدواج می کنند و بچه دار می شوند.برای همین در این گروه تمایل به سزارین بالاست .گاهی هم به خاطر این است که کودک در معرض خطر قرار دارد چون الان میزان سونوگرافی بالا رفته و این خطرات بیشتر مشخص می شود. در گذشته زائو با درد زایمان به مراکز بیمارستانی مراجعه می کرد اما الان مشکلات کودک و مادر بهتر تشخیص داده می شود و ناگزیر به این کار هستیم. اما برخی مادران هم چون زایمان اولشان را سزارین کردند ناگزیرند که زایمان های بعدی را هم سزارین کنند.البته در آمریکا یا انگلستان خانم هایی که یک بار سزارین شدند اگر برای زایمان دوم مشکل تنگی لگن نداشته باشند تشویق می شوند که زایمان طبیعی داشته باشند. اما این امکانات زیادی می خواهد و باید شرایط آن در کشور مهیا باشد. اصلا یکی از برنامه های آمریکا این است که تعداد سزارین زایمان دوم را کم کند.
خداکرمی: بررسی ما نشان می دهد که از سال 60 تاکنون سزارین از 14 درصد در یک مرکز دولتی به 78 درصد رسیده است. در بیمارستان های خصوصی تقریبا 100 درصد زایمان ها سزارین است. این درحالی است که مستندات مبتنی بر شواهد علمی و متخصصین زنان و مامایی عمل سزارین انتخابی را به شدت نهی کرده و معتقدند تنها در مواردی که جان مادر یا نوزاد در خطر است باید برای سزارین اقدام کرد زیرا عوارض متعددی با سزارین انتخابی در بیمار و نوزادش به وجود می‌آید. در زایمان فیزیولوژیک با آماده کردن مادر باردار در دوران بارداری با حمایت مداوم مامایی و انجام تمرینات عضلانی، تنفسی، آرام‌سازی و استفاده از روش‌های غیردارویی کاهش درد همچون ماساژدرمانی، آروماتراپی (استفاده از عطرها و روایح در درمان بیماری‌ها) و تکنیک‌های تنفسی می‌توان درد زایمان را کنترل کرده و بر آن مسلط شد. در کشورهای غربی به خصوص کشورهای اروپایی مانند هلند، اتریش و انگلستان از این روش استفاده می‌شود، مادرانی که تجربه استفاده از این تکنیک‌ها را دارند عمدتا رضایت بسیار زیادی از زایمان طبیعی دارند و نوزادان آنها نسبت به نوزادان سزارینی آرام‌تر بوده و بی‌قراری کم‌تری دارند.
به نظر شما چرا مادران تمایل به سزارین دارند درحالیکه همیشه گفته می شود که سزارین برای مادر و کودک خطرناک است؟
محمدزاده: الان خانم ها نگران هستند که در حین زایمان طبیعی دچار افتادگی مثانه یا آسیب کف لگن شوند. در تمام علم پزشکی موضوع انتخاب آگاهانه و آزادانه خیلی مهم است. بیمار را اجبار به کاری نمی کنیم حتی به بیماری که مبتلا به سرطان است راه های درمان گفته می شود و او خودش باید انتخاب کند. عده ای اعتقاد دارند خانمی که قصد زایمان دارد باید در روند تصمیم گیری زایمان دخالت کند و اگر دوست دارد سزارین کند این امکان به او داده شود. البته این همگانی نیست و همه اعتقاد ندارند، اما کم کم جا باز می کند تا در روند درمان به طور آگاهانه و آزادانه شرکت می کند.
متاسفانه ما همیشه یک تضادهایی را در کشورمان داریم مثلا یک بنز آخرین مدل می خریم اما هنوز آگاهی نداریم که چطور در ماشین بنز سوار شویم و استفاده کنیم. یعنی به نظر من مشکل فرهنگی است.ما می خواهیم سزارین را کم کنیم اما انتظار داریم الان هم مادران به شیوه مادران 50 سال پیش زایمان طبیعی داشته باشند. اغلب دختران جوان تحصیلکرده هستند و نمی توان این توقع را داشت. الان در کشورهایی که زایمان طبیعی دارند امکانات فراوانی برای این کار دارند، مثل زایمان طبیعی بی درد یا اینکه شوهر همراه خانم در کلاس آموزشی شرکت می کند و در طول زایمان که زن درد می کشد همراه اوست.امکاناتی که در کشورهای پیشرفته در اختیار زوج ها می گذارند ما نداریم. الان چند بیمارستان داریم که کلاس های آموزشی برای مادران داشته باشد یا ورزش دوران بارداری را آموزش دهد؟ نوع زایمان و اینکه چطور موقع زایمان تنفس کند را به طور علمی آموزش نمی دهیم.پس چطور توقع داریم که خانم ها به دنبال زایمان طبیعی باشند.
خدا کرمی: منظور از انتخاب آگاهانه و آزادانه این است که پزشک متخصص تمام مزایا و معایب هر دو زایمان را به مریض توضیح دهد. در دوران بارداری مادر را توانمند کند تا انتخاب کند.الان در اروپا مادران کمی تمایل به سزارین دارند،در کشور هلند حتی بی دردی را هم نمی خواهند و می دانند که درد زایمان دشمن آنها نیست. زایمان هلندی معروف است و حتی 40 درصد مادران در خانه زایمان می کنند.یعنی اعتقاد دارند همانطور که غذا خوردن در خانه بهتر است زایمان هم در خانه بهتر است.الان زنان ما از حقوق دوران بارداری آگاهی ندارند. از حقوق زنان باردار و خانواده آنان است که با اطلاع کامل از مزایا و معایب هر روش درمانی در روند تصمیم‌گیری درمان و مراقبت خود نقش فعال داشته باشند. در واقع زنان باردار باید از تمام اطلاعات مرتبط با تغییرات فیزیولوژیکی و تغییرات 9 ماهه فیزیکی خود آگاهی یابند. از جمله دیگر مواردی که باید زنان باردار نسبت به آن آگاهی پیدا کنند، مضرات و مزایای هر روش تولد و هر آنچه که در پروسه تولد پیش می آید است تا در زمینه روند مراقبت بارداری و زایمان توانمند شده و خود مانع مداخلات غیرضروری نظیر تولد زودهنگام و سزارین شوند.
بنابراین به نظر شما الان امکانات زایمان طبیعی در بیمارستان های ما وجود ندارد و برای همین مادران می ترسند؟
خدا کرمی :بله قبول دارم تعداد بیمارستان هایی که خدمات زایمان طبیعی را ارائه می کنند کم هستند، اما وزارت بهداست از سال 80 در کارگروهی که من هم عضو آن هستم دستورالعمل زایمان طبیعی و فیزولوژیک را آماده کرد و به مراکز درمانی و دانشگاه ها ابلاغ کرد. اما باید دید که چند درصد پزشکان طبق این دستورالعمل حرکت می کنند و بیمار را پیش می برند؟ در حالیکه مثلا عروس ملکه انگلستان زایمان طبیعی دارد و ماما هم این کار را انجام می دهد. بعد مادران ما هم این حق را می خواهند اما همانطور که شما گفتید تعداد بیمارستان هایی که می توانند به این مادران خدمات بدهد کم هستند. البته بررسی من نشان می دهد که الان مادرانی که آگاهی ندارند و از طبقه پایین هستند به دنبال زایمان سزارین می روند. مادری که آگاهی دارد سزارین نمی خواهد اما محقق نمی شود و ما امکانات نداریم.
خداکرمی، رئیس انجمن علمی مامایی کشور
البته بسیاری از پزشکان برای سزارین تبلیغ می کنند و حتی اگر مادری قصد زایمان طبیعی داشته باشد پزشک او این اجازه را نمی دهد.
محمدزاده: این فرهنگ سازی باید در سطح کلان انجام شود. ما این بحث را فردی نمی کنیم. پزشک، بیمار و سیستم سلامت ما در ان زمینه مشکل دارد .اگر آموزش دوران رزیدنتی مناسب باشد و زایمان آکادمی و درست باشد مشکلی پیش نمی آید. ما الان دیگر تکنیک زایمان مشکل را در اتاق عمل فراموش کردیم و رها شده است.الان در کدام بیمارستان زایمان بدودن درد به طور آکادمی آموزش داده می شود؟ الان شیوه زایمان طبیعی در کشور ما قدیمی است و نطام سلامت آموزشی نمی دهد.
خدا کرمی: اتفاقی که در کشور ما افتاده این است که گروه مادران تحصیلکرده تمایل به زایمان طبیعی دارند اما تمام تیم درمان بر روی سزارین تبلیغ دارند.پزشکان درد و عوارضی مثل افتادن مثانه را مطرح می کنند و خوب طبیعی است که مادر ترجیح می دهد که سزارین شود و از زایمان طبیعی وحشت می کند.البته پزشکان هم تقصیری ندارند از یک طرف با مسائل قانونی سختی مواجه هستند و مسائل تعرفه و بیمه هم است.بنابراین ضعف اصلی نظام سلامت ماست.یعنی در کنار این دستورالعمل از ماما و متخصص حمایت نمی شود.من چند وقت پیش به یک متخصص زنان و زایمان گفتم شما به جای اینکه 4 سال به یک رزیدنت،آموزش بدهید در عرض یک سال و نیم سزارین را یاد بدهید چون اغلب متخصصان به این سمت پیش می روند.هم پردرآمدتر است وهم راحتتر باید تخصص ها را ریز کرد و کسی که به این نوع زایمان علاقه دارد همان را آموزش ببیند.الان با استعدادترین محصلان ما به سمت پزشکی می روند اما پزشک متخصص استرس ناشی از درآمد و شغل دارد . برای همین ساده ترین راه درآمد را انتخاب می کند وبه دنبال سزارین می رود.مادران هم آگاهی و آموزش لازم را ندارد .از طرفی هم دو هم متخصص و هم ماما مادررا به این کار تشویق می کنند.متخصص به خاطر تعرفه و ماما به خاطر مسائل و مشکلات قانونی که وجود دارد می ترسد.وقتی زایمان طبیعی را مطرح می کنیم باید ماما هم وارد این سیستم شود. الان در کشور انگلستان 85 درصد زایمان ها را ماما انجام می دهد.در یک مطالعه ای که من در یک بیمارستان انگلستان نجام دادم متوجه شدم ،87 درصد زایمان طبیعی توسط ماما انجام می شود.
یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که تعرفه ماما خیلی ناچیز است و سهم ناچیزی دریافت می کنند.برای همین تمایلی به انجام کار ندارند؟
خدا کرمی: بله تعرفه ناچیز است. مهمترین نقش و مقصر این روند خود نظام سلامت یعنی وزارت بهداشت است.یعنی طرح خودکفایی بیمارستان ها این مشکل را ایجاد کرد.تعرفه یک ماما 5k است، برای یک متخصص 15k برای زایمان طبیعی و 19k برای سزارین.اما در دنیا یک دستورالعملی تهیه شد ،مثلا در آمریکا اگر زایمان 3 هزار دلار است برای بیمه تفاوتی ندارد که چه کسی این زایمان را انجام می هد.
محمدزاده: اگر قرار است زایمان طبیعی ارزش گذاری شود تفاوتی نمی کند ماما در اتاق زایمان باشد یا متخصص.اما نکته ای که ما متخصصان مشکل داریم این است که ماما یک زایمان طبیعی را انجام می دهد اما اگر زایمان مشکل پیدا کرد و پروسه طولانی شد متخصص زنان دخالت می کند،اما اگر مشکلی پیش آمد پزشک دچار مشکل می شود.چرا باید پزشکی مسئول باشد که اصلا اطلاعی نداشته و در مرحله بحران وارد عمل شده است.
بنابراین اینجا مشکل قانونی در پزشکی قانونی وجود دارد و باید این قانون هم اصلاح شود؟
خدا کرمی: نه الان هر دو هم ماما و هم پزشک متخصص گرفتار می شوند. اما پزشک برای همین تربیت می شود که زایمان های خطرناک را انجام دهد.سیستم ارجاع یعنی همین که زایمان تا زمانیکه پروسه قانونی خود را طی می کند ماما باشد اما اگر مشکلی داشت متخصص دست به کار شود.پزشکی قانونی باید بداند که طبق استاندارد عمل کند و زایمان ممکن است خطراتی داشته باشد.الان اگر ماما هم در پرونده چیزی نوشته باشد گرفتار می شود و جریمه می شود اما درآمد آن خیلی کم است.
محمدزاده: پزشک قانونی هم باید در قوانین خود تجدید نظر کند.در زمان طرح من ، در اتاق زایمان برای زائو مشکل پیش امد و یکی از همکاران من را صدا کردند،اما کتف نوزاد شکست و به پزشکی قانونی شکایت کردند.پزشک قانونی دیه تعیین کرد.ماما و متخصص هر دو این دیه را دادند اما یک موج سزارین در بیمارستان شروع شد، چون نه ماما دیگر اعتماد به نفس داشت و نه متخصص ها این ریسک را می کردند که به ماماها اجازه بدهند.
این مشکل در کشورهای دیگر چگونه است؟
خداکرمی: آنجا هم همین گونه است.پزشکی قانونی هم جریمه های سنگینی تهیه می کند اما یک دستورالعمل دارند که باید طبق آن عمل شود. باید تعرفه پزشک و ماما یکسان شود،زایمان طبیعی یک قیمت داشته باشد و اگر کسی مجوز زایمان طبیعی دارد همان تعرفه به او تعلق گیرد.بیمه گذاران نباید دهنده خدمت را بیمه کنند بلکه باید خدمت بیمه باشد.اگر خدمتی طبق قانون بیمه باشد دیگر تفاوتی نمی کند چه کسی آن را انجام داده است.مدیریت اتاق زایمان به ماما واگذار شود و سرپرست پزشک متخصص باشد و تیمی عمل کنند.اگر دستورالعمل کشور انگلستان را نگاه کنید امضای 4 نفر رئیس کالج مامایی،رئیس کالج متخصص و زنان، رئیس کالج نوزادان و رئیس کالج بیهوشی زیر آن است.پس این 4 نفر باید در مدیریت واحد سلامت مادر و نوزاد نقش داشته باشند،نه اینکه در زمان اجرا از آنها کمک بخواهند.بهترین روش هم این است که انجمن های علمی این 4 گروه با هم یک دستورالعمل را با توجه به فرهنگ،قوانین کشور و واقعیت ها تدوین کنند.
محمدزاده: در یک زایمان طبیعی احتمال خطر بیشتر است. همیشه می گویند کسی که بیشتر عمل می کند احتمال خطا بیشتر دارد،اما باید حمایت کرد.در یک اتاق بسته نمی توان این دستورالعمل را تهیه کرد.باید از تجربه سایر کشورها استفاده کرد،مشکلات و راهکارها را شناخت.
برخی از کارشناسان هم معتقدند که بخشی از دلیل افزایش زایمان به شیوه سزارین هم فرهنگی است.
محمد زاده: در گذشته از شیوه های روانی برای درد زایمان طبیعی استفاده می شد مثل اینکه اگر درد بکشی گناههای تو بخشیده می شود،یا در زمان درد هر آرزویی کنی برآورده می شود.اما الان بیمار آگاه شده و قدرت انتخاب دارد.بیمار من می پرسد که بعد از سزارین درد دارم،چقدر درد دارم.یعنی تحمل درد را ندارد.
خداکرمی: این فرهنگی است.در فرهنگ گذشته ما درد زایمان مقدس بود مانند کشور هلند.اما این تقدس را از بین بردیم در حالیکه می توانستیم آن را امروزی کنیم ،چون این حکمت خداست که تولد با درد باشد. به مادر بگوییم ما اینجا هستیم و تو اگر نتوانستی درد را تحمل کنی به تو کمک می کنیم.این نکته خوبی بود که خانم دکتراشاره کرد.ما سبک زندگی ایرانی را فراموش کردیم و به فرهنگ کشورهای غربی نگاه کردیم و و الان سبقت گرفتیم.
به نظر شما نقش وزارت بهداشت در این فرهنگ سازی چیست؟
خداکرمی: در وزارت بهداشت باید سیستم ارجاع مادر و نوزاد را سامان بدهیم و این کاملا قابل تحقق است. ما در انجمن علمی مامایی حاضر به همکاری در این بحش هستیم،تا پروتکل ارجاع را در بخش سلامت مادر و نوزاد پیش ببریم.به خصوص الان سیاست کلان کشور مبنی بر افزایش کشور است که در مجلس راهکارها و مشوق هایی را هم در نظر گرفتند اما متاسفانه در تدوین این سیاست ها و مشوق ها از یک متخصص یا ماما استفاده نکردند.مادری که یک بار سزارین شده برای تولد نوزاده های بعدی باز هم باید بیهوش شود و این بیهو شی های زیاد خطرناک است اما اگر طبیعی باشد تا سه بار هم امکان زایمان دارد.بنابراین ما از نظام سلامت می خواهیم که زنان متخصص در این زمینه در کمیته ها باشند. دولتمردان نباید مردانه برای زنان تصمیم بگیرند و تصمیم های مربوط به خانواده و زندگی آنها مربوط به خود خانم ها است.متاسفانه نظام سلامت ما کاملا درمان محور است ،یعنی مدیران ما متخصص درمان هستند اما در سایر کشورها وزیر بهداشت تخصصی در بهداشت ندارد و ممکن است کارشناس سلامت باشد.نظام سلامت ما باید به سایر مدیران این حوزه هم بها بدهد.چرا باید در دانشگاه واحد بهداشت مادر و کودک را کارشناسی غیر از ماما تدریس کند؟باید در شیوه مدیریت سلامت بازنگری جدی شود و من از وزیر خواهش دارم یک کمیته ای برای تربیت مدیران در نظام سلامت تشکیل دهد و تنها از متخصصان استفاده نکند.صدا و سیما و رسانه ها هم در این زمینه باید کمک کنند.رزیدنت زنان را باید برای زایمان ها سخت و ناباروری تربیت کنند و در بهداشت مادران از ماما استفاده کنند.زایمان کار ماما است و 85 درصد زایمان ها را ماما می تواند انجام دهد. مدیریت درمان محور سبب شده که میزان مصرف دارو،عمل جراحی،سونوگرافی و ... بیشتر از استاندارد جهانی باشد.
محمدزاده:باید امکانات یک زایمان سالم و بی خطر را باید در اختیار مادران قرار دهیم و تعداد ماماها در اتاق زایمان کافی باشد،یعنی به ازای هر زائو یک ماما باشد نه اینکه دو ماما برای یک شیفت با 10 زائو باشد،تا یک زایمان سالم و بی خطر داشته باشیم .تجهیزات باید به روز باشند و قبل از شروع درد زایمان باشد.کلاس آموزشی باشد تا نقش فعال مادرو پدر آموزش داده شود.آموزش بعد زایمان هم مطرح است که نگرانی ها را برطرف کنند.آموزش و تشویق متخصصان و تعرفه مالی مهم است. پزشک نباید دغدغه مالی و شغلی داشته باشد چون بر کیفیت کار تاثیر می گذارد.با حقوق پایین باید دیه هم بدهند و برخوردها در پزشکی قانونی هم بد است و هیچ حمایتی نمی شوند، چون به هرحال امکان خطا وجود دارد .باید توجه داشت که اصلا امکان پیش بینی اینکه کدام جنین یازایمان در خطر است امکان ندارد.زائو هم باید اطمینان داشته باشد که امکانات مدرن را دارد.درد زایمان یک پروسه طولانی است که رو به افزایش دارد برای همین نیاز به امکانات و حضور همسر دارد.مدیران مشکلات را قصد دارند که دستوری حل کنند اما این امکان ندارد.
از طرفی کشور ما فرهنگ ناهمگون دارد.من دوران طرحم را در یکی از شهرهای محروم می گذراندم.آنجا به من گفته شد که بیشتر زایمان ها در خانه و طبیعی انجام می شود ،اگر زنگ زدیم که بیا یعنی وضعیت بیمار خیلی خطرناک است.یک روز دختر 18 ساله ای را آوردند که دو زایمان در خانه داشت و هر دو سقط شده بودند،حال او خیلی بد و تب داشت،من او بستری کردم تا آنتی بیوتیک مصرف کند و بهتر شود،اما هنوز 24 ساعت نگذشته بود که پدرش آمد و با اجازه خودش دختر بیمارش را برد چون اعتقاد داشت آل او را دیده است.پس نمی توان برای کل کشور یک برنامه ریزی کرد و باید منطقه ای عمل کرد.همین طورباید به استاندارها نزدیک شد تا بتوانیم زایمان طبیعی را گسترش بدهیم،یعنی نمی توان دستوری کاری کرد.
خانم خداکرمی،شما به مشکل تعرفه برای ماما و متخصص زنان اشاره کردید.برای حل این مشکل چه پیشنهادی دارید؟
خداکرمی: به نظر من باید اگر یک زایمان از سوی ماما به متخصص ارجاع داده می شود تعرفه چندین برابر داشته باشد، چون ماما استرس و خطراتی که دارد بیشتر است .در کشور استرالیا این چنین است و اگر ماما زایمانی را به متخصص ارجاع دهد 300 دلار بیشتر می گیرد.برای متخص بیهوشی هم اینگونه است چون بیهوشی زایمان پرخطر و ریسک بیشتری دارد.متخصص هم همین طور، اگر تعرفه زایمان خوبی داشته باشد به جای اینکه روزی چند سزارین انجام دهد تا پول بیشتری داشته باشد و خودش را خسته کند با یک زایمان می تواند همان درآمد را داشته باشد. پس باید تعرفه ها را بالا ببریم.بنابراین نظام بیمه و سلامت کشور در این زمینه خیلی مشکل دارد.
خانم دکتر، شما اغلب بیمارانی دارید که نازا هستند و با شیوه های غیر معمول مثل رحم جایگزین و شیوه های دیگر بچه دار می شوند.این نوزادان چگونه باید متولد شوند؟
محمدزاده: دقیقا یک موضوع دیگر این است که تکلیف نوادانی که به دنبال نازایی های چند ساله به دنیا می آیند چیست؟یعنی نوزادانی که با رحم جایگزین هستند یا با استفاده از سایر روش های ناباروری.آیا آنها را هم طبیعی به دنیا آورد یا اینکه باید سزارین شوند.مریض های من کسانی هستند که با شیوه های خاص باردار می شوند و باید در این دستورالعمل به این موضوع هم توجه شود. در بارداری های این گونه باید یک دستور العمل جداگانه داشت و حقوق جنین را هم باید در نظر گرفت.
محمدزاده،متخصص زنان و زایمان
مشکل دیگر این است که تولد هایی که به شیوه سزارین انجام می شوند معمولا زودتر انجام می شود. آیا این مشکلی برای جنین به وجود نمی آورد؟
خدا کرمی: از نظر علمی نباید در تاریخ زایمان دخالت کرد اما الان اینگونه نیست ،نوازد علائم تولد ندارد اما با برنامه مادر او را به دنیا می آوریم که از نظر حقوقی و پزشکی این را باید حل کرد.علم نشان داده در طول دوران زایمان با دردی که مادر دارد،هورمن هایی تشرح می شود که از طریق بند ناف وارد خون نوزاد می شود و این نوزادان سالم تر هستند.باید تحقیق کرد کودکانی که قبل از موعد مقرر به دنیا آمدند چه مشکلاتی دارند؟تحقیقات نشان داده که این نوزادان 50 درصد بیشتر چاقی،50 درصد بیشتر آسم و 20 درصد بیشتر دیابت را تجربه می کنند.ما عمدا نسل آینده را بیمار تحویل می دهیم و وزارت بهداشت باید نسبت به این موضوع حساس باشد.باید خیلی زودتر کارگروهی تشکیل شود و برنامه ای متناسب با شرایط کشور و جهان تنظیم کنیم که در 30 سال آینده به نقطه 15 سال پیش برسیم.چون سزارین تکراری الان زیاد است و نمی توان خیلی امیدوار بود.یک برنامه کوتاه مدت و بلند مدت نیاز داریم.
محمدزاده: باید برای جاگیزینی زایمان طبیعی یک زمان منطقی در نظر گرفت و دستوری برنامه ریزی نکرد،چون تغییر نگرش پزشک،جامعه و خانواده تدریجی است.باید اعتماد سازی شود،اول شرایط را فراهم کرد و بعد فرهنگ سازی کرد تا به نتیجه منطقی برسیم.