چگونه فرزندان بلند قد می شوند؟

آرزوی همه والدین داشتن فرزندان بلند قداست واین موضوع به عنوان یک ارزش تلقی می گردد در آثار بجای مانده از تاریخ تمدن بشری نیز بلند قدی و کشیدگی قامت به عنوان یک سنبل بوده است.

راستی آیا بلند قد ترین مردم دنیا را می شناسید . بلند قد ترین مردم در کشور هلند برای مردان و زنان به ترتیب با ۱۸۲.۵ و ۱۷۰.۵ سانتیمتر، دانمارک با ۱۸۱.۵و ۱۶۹ سانتیمتر ، سوئیس با ۱۸۰.۵ و ۱۶۷.۲سانتیمتر ، آلمان با ۱۸۰.۲و ۱۶۸.۲ سانتیمتر ، نروژبا ۱۸۰و ۱۶۷.۶ سانتیمتر ، و کوتاهترین مردم به ترتیب مرد و زن در کشور فلیپین با ۱۶۵و ۱۵۴.۱سانتیمتر ، ژاپن با ۱۶۵.۶و ۱۵۳ سانتیمتر،هند با ۱۶۷.۶و ۱۵۵سانتیمتر و چین با ۱۶۹.۷ و ۱۵۸.۶ سانتیمتر قد می باشند . 

ایرانیان نیز به ترتیب با ۱۷۸.۷و ۱۶۵.۹ سانتیمتر قد رتبه نسبتا خوبی را در میان ملل دارند .

.جثه بدن هر شخصی در نتیجه تعامل و تداخل عوامل داخلی و محیطی در طول دوران رشد وی شکل خواهد گرفت . 

عوامل داخلی شامل فاکتورهای ژنتیکی است که فرد از والدین خود دریافت می کند وتقریبا قابل دستکاری نیستند . عوامل محیطی نیز موثراند که می توان به آب و هوا ، موقعیت جغرافیائی ، تغذیه ، بیماریها ، ویتامنها و املاح و.... اشاره نمود که می توان با کنترل آنها شرایط را به نفع رشد قد فراهم کرد . 

در خصوص عوامل داخلی در صورتیکه نقص گیرندهای پیام های عصبی قابل ترمیم باشند این امکان وجود دارد که با تحریک و تجویز هورمونها و اصلاح گیرندها عوامل ژنتیکی را تغییر داد . 

هرگاه عوامل محیطی مد نظر هستند باید شرایط یا بهتر بگویم مصالح ساختمانی را فراهم کنیم تا رشد قدی امکان یابد. این مصالح عبارتنداز ویتامین D و املاحی مثل کلسیم ، فسفر ، منیزیم ، روی و فلوئور همچنین آهن ویتامین C و دیگر ریز مغذی ها و مواد پروتئینی .

در تحقیقات بعمل آمده مشخص شده که مرمان شرقی کوتاه قد که به دلایلی آمریکا و جزایر هاوائی را برای سکونت انتخاب کرده اند دارای شرایط قدی بهتری نسبت به هموطنان شرقی خود دارند که در موطن خودهستد و این نتیجه حاصل شده که آب و هوا و تغییرات رفتاری در غذا خوردن آنها نیز موثر بوده است چرا که در این مناطق مردمان از پروتئین بیشتری در سبد غذائی خود بهره می برند . در یک دیدگاه جامع به نقش هورمونها و جایگاه ترشح آنها خواهیم پرداخت و درخاتمه راهکارهای مناسب را بری هرچه بهتر شدن شرایط بیان خواهیم کرد . 

● ابتدا طرح چند سوال :

▪ رشد استخوانی در نتیجه چه عواملی است: 

رشد استخوانی در سنین رشد در استخوانهای دراز بدن مثل استخوان ران و ساق پا در مناطقی بنام اپی فیز که هنوز استخوانی نشده واز جنس غضروف است ادامه پیدا می کند این بخش مولد با تکثیر سلولی موجب افزایش قد استخوانها می شود ، هورمون رشد تکثیر سلولی در مناطق غضروفی را تحریک و موجب افزایش استخوان سازی دراین مناطق خواهد شد که عموما تا سن ۲۰ سالگی هنوز امکان افزایش قد وجود دارد . اما دانشمندان معتقد هستند بهترین شرایط رشد برای دختران تا حدود ۱۴ سالگی و برای پسران تا سن ۱۶ سالگی ادامه دارد . و پس از آن صفحات رشد بسته خواهند شد و این بخش غضروفی کاملا شکل استخوانی به خود می گیرند . با برسی تصاویر رادیوگرافی مچ دست توسط پزشکان متخصص می توان بسته شدن صفحات استخوانی را کنترل کرد.

▪ آیا می توان ترشح هورمون رشد را افزایش داد:

عواملی اعم از خواب بخصوص ساعات اولیه خواب ، ورزش ، شوکهای عصبی، درد، سرما، عمل جراحی ، گرسنگی ، هیپوگلیسمی ، خوردن غذاهای پر پروتئین ، اسید آمینه آرژینین و هورمونهای جنسی ترشح هورمون رشد را تحت تاثیر خود دارند که درادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.

▪ هورمون رشد چیست : 

هورمون رشد که از هیپوفیز قدامی ترشح می شود با عملکردهای متفاوتی سبب رشد استخوانها خواهد شد . غلظت هورمون رشد یا سوماتوتروپین در بافت هیپوفیزی ۵ تا ۱۵ میلیگرم بر گرم یعنی بیشتر از غلظت سایر هورمونهای هیپوفیزی است . وزن ملوکولی این هورمون ۲۲ هزار دالتون است و همانند بیشتر هورمونهای هیپوفیزی ترشح هورمون رشد حالت یک جریان دائمی و یکنواخت را ندارد ، بلکه به صورت جریانات ضربانی انجام می پذیرد . میزان ترشح این هورمون تحت تاثیر تحریکات عصبی و خواب و بیداری می باشد . بطوریکه غلظت پلاسمائی این هورمون ممکن است در ظرف چند دقیقه ۱۰ برابر شود. 

بیشترین افزایش هورمون در پلاسما مدت کوتاهی پس از به خواب رفتن رخ می دهد . عوامل موثر در ترشح هورمون رشد از طریق تاثیر کوتاکولامینها بر روی هیپو تا لاموس موجب ترشح هورمون می گردند . اثرات کلیه عوامل با توجه به خاصیت فیزیولوژیک بسیار مهم هورمون رشد که همواره از مصرف گلوکز در بدن جلوگیری می کند .قابل توجیه است. 

زیرا به هنگام وقوع شوک عصبی ، هیپوگلیسمی ،گرسنگی و خواب ، هورمون رشد از یک سو با بکار انداختن واکنشهای لیپولیز مقدار بیشتری اسید های چرب آزاد را به سلول می رساند واز سوی دیگر ورود اسیدهای آمینه به داخل سلول را آ زاد می کند ، تا به این ترتیب از مصرف گلوکز جلوگیری نموده وآن را برای نیازهای سلولهای مغزی حفظ کند . 

غلظت گلوکز در سلولهای ترشح کننده هورمون آزاد کننده هورمون رشد در هسته هیپوتالاموس ، عامل اصلی در تنظیم هورمون رشد می باشد. تجربه نشان می دهد که ترکیبات مشابه گلوکز ( ۲- دزاکسی گلوکز ) که از عوامل مهار کننده واکنشهای گلیکولیز بوده و باعث افزایش غلظت گلوکز خون می شوند . ترشح هورمون رشد را نیز زیاد می کنند . در صورتی که قرار بود افزایش گلوکز در پلاسما موجب قطع ترشح هورمون شود . می توان نتیجه گرفت که عامل اصلی تنظیم ترشح هورمون ، سرعت و میزان متابولیسم گلوکز در داخل سلولهای ترشح کننده هورمون آزاد کننده رشد است و نه غلظت گلوکز در پلاسما ی خون . 

اثرمحرک آرژینین و یا غذاهای غنی از پروتوئین در ترشح هورمون رشد نیز خود مکانیسم تنظیم کننده ای است تا به این تریب ، اسیدهای آمینه در پلاسما به داخل سلولها انتقال یافته و در ساختمان پروتئینهاشرکت جویند و یا به اشکال دیگر ذخیره انرژی تبدیل شود . یکی از کارهای هورمون رشد ، شرکت در پروتئین سازی است. 

هورمون رشد در متابولیسم پروتئین ها باعث افزایش انتقال اسیدهای آمینه به داخل سلولهای عضلانی شده و مستقیما نیز دارای اثر فعال کننده سنتز پروتئینها است. اینگونه اثرات هورمون رشد با انسولین مشابهت دارد.

در متابولیسم کربوهیدارتها ، هورمون رشد اثری مخالف انسولین دارد ، افزایش گلوکز خون پس از تزریق هورمون رشد ، نتیجه دو نوع اثر است . یکی صرفه جویی در مصرف ان در بافتهای محیطی دیگری افزایش فعالیت واکنشهای نوسازی گلوکز در کبد. هورمون رشد در کبد با فعال کردن واکنشهای نوسازی از منشا اسید های آمینه ذخیره گلیکوژن را نیز افزایش می دهد.

در خصوص متابولیسم چربی ها هورمون رشد ظرف مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه باعث افزایش اسیدهای چرب آزاد در خون و افزایش اکسیداسیون اسیدهای چرب در کبد می گردد. 

همچنین هورمون رشد و فاکتور IGF-۱ باعث افزایش جذب ونگهداری یونهای کلسیم ، منیزیم و فسفاتها در بدن می گردند و این عمل آنها احتمالا در ارتباط با اثری است که در رشد استخوانهای طویل دارا هستند.

هورمون رشد افزایش رسوب پروتئین ها را تقریبا در تمام بافتهای بدن تحریک می کند . اما آشکارترین اثر آن افزایش رشد اسکلتی است. این تاثیر هورمون رشد از طریق افزایش رسوب پروتئین توسط سلولهای کندروسیتی واستئوژنیک است که موجب رشد استخوان می شود ، از طرفی دیگر این هورمون افزایش سرعت تکثیر سلولی این سلولها و تبدیل کندروسیت ها به سلول های مولد استخوان شرایط لازم برای رسوب اختصاصی استخوان جدید را فراهم می آورد. 

این هورمون بیشتر از طرق غیر مستقیم تاثیرات خود را برجای می گذارد . به طور خلاصه مشخص شده است که هورمون رشد باعث می شود کبد و تا حدودی بسیار کمتری سایر بافتها چندین پروتئین کوچک بنام سوماتومدینها را سنتز کنند که این ترکیبات به نوبه خود دارای اثر فوق العاده پر قدرت افزایش دادن تمام جنبه های رشد استخوان هستند با توجه به این که بسیاری از اثرات سوماتو مدینها بر رشد نظیر اثرات انسولین بر رشد هستند به آنها فاکتورهای رشد شبه انسولینی می گویند تاکنون در حدود چهار نوع سوماتومدین شناخته شده است که مهمترین آنها سوماتومدین C است غلظت این فاکتور از هورمون رشد تبعیت می کند با توجه به این که هورمون رشد از نیمه عمری کمتر از۲۰ دقیقه برخوردار است عملکرد سوماتومدین C که دارای نیمه عمری در حدود ۲۰ ساعت است ، برای دستیابی به رشدی مناسب بسیار حیاتی است . این طول عمر بیشتر ،از اتصال این ترکیب با پروتوئین خاصی در پلاسما حاصل می آید که این پروتئین نیز به نوبه خود تحت تاثیر هورمون رشد سنتز می شود. از دیگر عملکردهای هورمون رشد تسریع کپی برداری از DNA است که باعث سنتز پروتیئن های جدید خواهد شد . 

به همان اندازه که هورمون رشد ضروری است هورمون انسولین هم برای سنتز پروتئین ها لازم است وبهتر بگوییم که در تعامل این دو هورمون رشد صورت خواهد گرفت. که بنظرمی رسد این امر به خاطر عملکرد موازی این دو هورمون در انتقال اسید های امینه به داخل سلول باشد و با توجه به اینکه الزاما اسید های آمینه ای که توسط هورمون رشد و انسولین به داخل سلول انتقال می یابند با یکدیگر یکسان نیستند ، لزوم فراهمی این دو هورمون در کنار هم برای ورود طیفهای مختلف اسید آمینه به داخل سلول ضروری است. 

به همین دلیل به نظر می رسد مصرف همزمان اسید های آمینه و کربوهیدراتهای پیچیده بهترین شرایط را ایجاد خواهند کرد چرا که سطح هورمون انسولین در خون نوسان چندانی نداشته باشد و نسبتا ثابت باقی بماند تا تحریک ترشح هورمون رشد نیز بهتر انجام شود.

همچنین تحقیقات نشان داده اثر تحریکی اسید آمینه آرژینین در ترشح هورمون رشد مفید است . این اسید آمینه به عنوان یکی از پیش سازهای سنتز هورمون رشد در غده هیپوفیز به شمارمی رود و علاوه بر این ، این اسید آمینه در غده پانکراس نیز آزاد شدن هورمون انسولین را به دنبال دارد.نکته مورد توجه این است که مصرف بیش از حد منابع حاوی اسید آمینه لیزین با تاثیر گذاری بر متابولیسم پروتئین هائی که از طریق منابع غذائی وارد بدن می شوند ، از انتقال آرژنین جلوگیری بعمل می آورد ولی با این وجود تعادل این دو اسد آمینه در رژیم غذائی برای تحریک ترشح هورمون رشد ضروری است. 

● اما راه حل مناسب برای فراهم کردن شرایط محیطی کدامند :

▪ خواب کافی و منظم جهت افزایش ترشح هورمون رشد .

▪ بیشتر کردن دفعات غذائی از سه با ر در روز به پنج تا شش بار در روز تا در هر وعده مقدار کمتری غذا دریافت کنیم و از ترشح انسولین بیش از اندازه جلوگیری کنیم .

▪ مصرف غذاهای کربوهیراتی پیچیده بجای غذاهای کربوهیدراتی ساده که از ترشح سریع انسولین جلوگیری کنیم.

▪ انجام ورزش با برنامه ریزی در حدی که بدن به فعالیت واداشته شود و همان شرایط شک که لازمه ترشح هورمون رشداست در بدن ایجاد شود .

▪ برنامه ریزی برای مصرف غذا قبل از فعالیت های ورزشی حداقل یکی دوساعت و بلافاصله بعد از انجام تمرینات ورزشی . لازم به ذکر است فعالیت های ورزشی باید در حدی باشد تا ماهیچه ها به فعالیت واداشته شوند تا هیپوفیز شروع به ارسال پیام برای ترشح هورمون رشد نماید .

▪ دریافت مواد غذائی حاوی پروتئین با ارزش بیولوژیکی بالا همچنین دریافت متعادل املاح کلسیم ، فسفر، روی، منیزیم، فلئور و دیگر ریز مغذی ها که باید از طریق خورد غذاهای سرشار از این منابع بدست آید.

▪ از آنجائیکه بیشترین مقدار هورمون رشد در دو ساعت اولیه خواب ترشح می شود هرگز قبل از خواب غذای سنگین مصرف نکنیم که در این صورت ترشح انسولین هم کنترل شده باشد.

▪ مصرف منابع خوب آرژینین که می توان به شکلات تلخ اشاره کرد شکلات تلخ حاوی آرژینین و مقداری اسید آمینه لیزین است . جوی دوسر یکی از منابع غنی آرژنین به شمار می رود و در عوض شیر یکی از منابع خوب لیزین است ، ترکیب این دو ماده غذائی می تواند زمینه ساز مناسبی برای افزایش ترشح هورمون رشد باشد .مغزهای خوراکی نیز از منابع خوب آرژینین هستند از این میان بادم را می توان نام برد. همچنین بادام مقدار اسید های آمینه خوبی به بدن می رساند .

▪ از منابع خوب کلسیم می توان به شیرو ماست و فراوردهای آن سبزیجات برگ سبزشاره کرد ازمنابع خوب فسفر نیز به مواد غذائی پروتئینی ، تخم مرغ ، مغزها و ا ز منابع خوب ریز مغزی ها بطور مشخص می توان به جگر اشاره کرد که به مقدار بالا همه ریز مغذی ها را به بدن می رساند .

▪ کنترل قد و وزن کودک در سالهای اول زندگی و ترسیم نمودار رشد کودک توسط کارشناسان مجرب در مراکز بهداشت به ما کمک میکند که در صورت بروز مشکل با انجام تدابیر لازم مشکل پیگیری شود .

▪ در پایان ذکر این موضوع لازم است که در صورتی که والدین همه مراحل را رعایت می کنند نباید انتظاری فراتر از شرایط موجود داشته باشند و تنها با راهنمائی فرزند خود می توانند زندگی خوبی را برای وی به ارمغان آورند.

http://hrtoghiani.blogfa.com

حمید رضا طغیانی 

مطالب پیشنهادی:

رشد و تکامل کودک از نوزادی تا شش ماهگی 

صندلی استاندارد برای کودکان 

نقش تغذیه در رشد قد کودکان و نوجوانان 

رشد نوزاد:رشد شخصیت در دوره شیرخوارگی 

مراحل رشد نوزاد:رشد و تکامل کودک من