مراحل رشد کلامی کودکان

وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است

http://maktoobshop.com/

یکی از پیچیده ترین مراحل رشد کودک، تسلط او بر زبان است. کودک از طریق سخن گفتن می تواند با جهان پیرامون خود ارتباط برقرار کند. زبان به کودک این امکان را می دهد تا نیازها و خواسته هایش را بیان کند و احساس ها و هیجان های درونی خود را با والدین و مراقبینش در میان گذارد. از آن جائی که سخن گفتن رفتاری است که کودک را از ”خودمحوری“ به اجتماعی شدن سوق می دهد، هرگونه مشکلی در این زمینه می هٔواند کودک را از فرآیند رشد، بالندگی و زندگی جمعی باز دارد.

توانائی سخن گفتن مهارتی است که باید آموخته شود رشد گفتاری کودک به تکامل اندام های گویائی و محرک های محیطی او بستگی دارد. در طول شش ماههٔ اول زندگی، کودک تنها قادر است صداهای نامفهومی از دهان تولید کند. به طور معمول آمادگی برای تقلید کلمات در پایان یک سالگی آغاز می شود.

گویائی و شنوائی دو حس کاملاً مرتبط به هم هستند. کودک ابتدا سعی می کند با گوش دادن به صداها، آنها را تقلید کند، و سپس به تکرار واژه ها و ایجاد زمزمه های نامفهومی می پردازد. به تدریج کودک به مرحلهٔ درک کلام پا می گذارد و می تواند دستورها و خواسته های والدینش را اجرا کند. در این مرحله است که کودک خردسال یاد می گیرد برای رسیدن به نیازهایش چگونه صحبت کند. اگر پدر و مادر او را تشویق به حرف زدن نکنند و با کمترین اشارهٔ او خواستهٔ او را برآورده سازند، کودک هم یاد می گیرد که بدون زحمت صحبت کردن، می تواند به خواسته اش برسد، در نتیجه تلاش هم در جهت زبان آموزی نخواهد کرد. یادگیری زبان به این دلیل اهمیت دارد.

۱) زبان وسیله ای برای ارتباط برقرار کردن و دوست شدن است.

۲) زبان وسیله ای برای سازگاری با محیط است.

۳) زبان وسیله ای برای تفکر و درک بهتر است.

۴) زبان وسیله ای برای پرورش سایر مهارت های ذهنی است.

۵) زبان وسیله ای برای تحصیل علم و گسترش تجربه هاست.

یک ماهگی

گویائی و شنوائی

در یک ماهگی، طفل با صداهای ناگهانی وحشت زده می شود و به اصطلاح از جا می پرد. در این حالت او خود را سفت و محکم نگه می دارد و لرزش خفیفی به اندام های او دست می هد. چشمک می زند و به بالا نگاه می کند، دست و پای خود را می کشد و کف دست و انگشت های خود را باز می کند و در نهایت نیز گریه را سر خواهد داد.

اگر زنگوله ای را ملایم و آهسته به صدا در آورید، ساکت و آرام می شود و تمام توجه خود را به سمت صدا متمرکز می کند. با این وجود هنوز قادر به یافتن موقعیت درست محل زنگوله نیست. هنگامی که نوزاد در حال گریه است، با شنیدن صدای گفت وگوی افراد و یا صدائی مثل جارو برقی ساکت می شود. فقط باید توجه داشت هنگامی که طفل درحال شیر خوردن است، محیط عاری از صداهای بلند و وحشت آور باشد تا او بتواند با آرامش به شیر خوردن خود ادامه دهد. در غیر این صورت او با چندین با شنیدن صداهای بلند در هنگام شیر خوردن اشتهایش را از دست می دهد و میل گرسنگی اش علی رغم این که سیر نشده باشد، فروکش خواهد کرد.

توجه:

کودکانی که دارای اختلالات شنوائی هستند نیز می توانند صداهائی از دهان خود تولید کنند، اما اگر نقص شنوائی آنها جدی باشد، در برابر صداهای ناگهانی هیچ عکس العملی از خود نشان نمی دهند. هم چنین، باید توجه داشت، کودکانی که دارای اختلالات بینائی نیز هستند، چشمان خود را به طرفین و یا به سمت منبع صدا برمی گردانند. بنابراین هرگونه پاسخ دهی به محرکات بینائی و شنوائی باید همیشه مورد توجه قرار گیرد.

سه ماهگی

در سه ماهگی، طفل هنوز با صداهای بلند پریشان و مضطرب می شود. او با شنیدن این گونه صداها محکم چشمک می زند و چشم خود را به سمت بالا می چرخاند. در نهایت نیز گریه می کند و قصد دور شدن از منبع صدا را دارد. کودک سه ماهه هنگام شنیدن صدای نزدیکان خود ابتدا لبخند می زند و سپس در صدد لمس و گرفتن آنها بر می آید.

البته این امر در صورتی رخ می دهند که کودک از قبل در حال گریه نباشد. شما می توانید هنگامی که با کودک تنها هستید، با صدائی ملایم و آهسته با او صحبت کنید. او تنها وقتی ناراحت و آزرده باشد، گریه را سر می دهد. در این موقع می توانید با حرکات آرام جغجغه و یا زنگوله ای کوچک او را ساکت کنید.

کودک سه ماهه قادر است چشم و سپس سر خود را به سمت صداهای آشنا برگرداند و با ”لبخند اجتماعی“ خود در صدد ایجاد ارتباط با آن فرد برآید. هنگامی که بطری شیر را جلوی او تکان می دهید، دهان خود را به حالت مکیدن در می آورد و آب دهانش را جمع می کند. کودک هیجان و علاقهٔ خود را به هنگام شنیدن صدای افراد و یا صدای پای آنها از طریق دست و پا زدن نشان می دهد. حتی زمانی که لباس او را برای شستشو و یا حمام کردن از تیش در می آورید، او به وجد می آید.

ِ▪ توجه: کودکان دارای نقص شنوائی نیز با مشاهدهٔ مادر، مربی و یا پرستار خود شور و علاقهٔ خود را نشان می دهند. چنان چه کودک تا سه ماهگی هیچ عکس العملی به صداهای اطرافیانش نشان ندهد، نیاز به مشاورهٔ پزشکی دارد.

شش ماهگی

در شش ماهگی، کودک به سمت صداهای آشنائی که در اطراف خود می شنود، فوری برمی گردد. اکنون صداهائی که حتی در معرض دید او هم نباشد، نظر او را جلب می کند. اگر والدین، مربیان و یا نزدیکان کودک با یکدیگر با آرامی صحبت کنند، او نیز با آواهای یک و یا دو سیلابی شروع به پاسخ گوئی می کند. آواهائی مثل، ”ب ب“ یا ”آ آ“. همین طور اگر با کودک بازی کنید، تبسم می کند، می خندد و از شادی جیغ می زند. یا اگر به نوعی ناراحت شود، فریاد می زند. آنها واکنش های متفاوتی به افراد محیط خود نشان می دهند و این خود دلیلی بر شناخت کودک از آشنایان و اعضاء خانواده است.

نه ماهگی

در نه ماهگی، کودک مشتاقانه متوجه صداهائی می شود که به طور روزانه و مرتب می شنود. به خصوص صدای گفت وگوی پدر و مادر و یا مربیانش نظر او را به خوبی جلب می کند. او چنان به این صحبت ها توجه می کند که گوئی می فهمد که چه می گویند. صداهای بلند توجه کودک را راحت تر به خود جلب می کند و او را به دقت کردن وا می دارد.

در نه ماهگی او می تواند با صدای بلند و واضح، واژه های دو سیلابی مثل ”بابا“، ”ماما“ و ... را بگوید. این نحوهٔ ادای کلمه ها، برای او حکم تمرین صحبت کردن را دارد. یکی از دلیل هائی که کودک از غان و غون کردن به ”حرف زدن“ می رسد آن است که پدر و مادر یا نزدیکان او در برابر آواهائی که کودک از دهانش خارج می کند و شبیه کلمات با مفهوم است، با خندهٔ خود و تکرار آن آوا به کودک پاداش می دهند. از طرف دیگر، کودک قصد دارد با والدین و نزدیکان خود ارتباط برقرار کند. در این مرحلهٔ سنی کودک مفهوم ”نه“ و ”خداحافظی“ را می داند. او سعی می کند با تقلید از بزرگ ترها صداهای مشابهی از دهان خارج کند. بدین ترتیب کلمات در آواسازی های کودک مشخص می شوند و به تدریج می آموزد که طبق قواعد دستور زبان سخن بگوید، زیرا هنگامی که جملات درستی را می گوید، تقویت می شود و کم کم با حرف زدن با بزرگ ترها هماهنگ می شود. در نه ماهگی کودک در جهت درست صداهائی که می شنود، می چرخد.

توجه:

کودکانی که دارای اختلالات شنوائی هستند به طور معمول تا این مرحله پیش می آیند، اما چون قادر به شنیدن اصوات و کلمات نیستند، در همین مرحله می مانند و پیشرفت نمی کنند. بیشتر کودکان از حدود ۹ـ ۸ ماهگی شروع به تکلم و تکرار واژه های دو سیلابی می کنند.

۱۲ماهگی (یک سالگی)

کودکان یک ساله، اسم خودشان را می شناسند و هنگام شنیدن نام خود زود بر می گردند. آنها با صدای بلند و با ادای واژه های دو سیلابی درصدد صحبت کردن و ایجاد ارتباط با دیگران بر می آیند. آنها در این سن مفاهیم زیادی را در مورد جهان پیرامون خود یاد گرفته اند، ولی به دلیل عدم رشد اندام های گویائی هنوز قادر به تکلم نیستند.

به عبارت دیگر، اگر یک کودک یک ساله بتواند به طور متوسط ۱۰کلمه بگوید، قادر است ۵۰کلمه را بفهمد. از ۱۵ـ ۱۴ ماهگی به بعد کودک می تواند هر ماه ۲۰ واژهٔ جدید را بیان کند. سطح درک کودک چنان ارتباطی با بلوغ جسمانی اندام های گویائی کودک ندارد. کودکی که کم حرف می زند، ممکن است به مراتب از کودکی که کلمه های زیادی را می گوید و جمله های پیچیده ای می سازد، بیشتر بفهمد. اگر از کودک در خواستی کنید، با انجام آن کار، نشان می دهد که منظور شما را درک کرده است. برای مثال، وقتی به کودک بگوئید: ”موهایت را شانه بزن“، او با انجام این کار نشان می دهد که منظور شما را کاملاً فهمیده است.

توجه:

اگر کودکی تا یک سالگی نتواند با استفاده از زبان، به اسباب بازی های مورد علاقه اش هیچ اشاره ای بکند، نیاز به مشاورهٔ پزشکی دارد.

۱۵ماهگی

بیشتر کودکان در ۱۵ماهگی، صداهائی شبیه کلمات از حنجرهٔ خود خارج می سازند. آنها می توانند چند کلمهٔ قابل تشخیص (اغلب ۶ـ۱ واژه) را به ترتیب بگویند. نکتهٔ قابل ذکر آن است که در این سن کودکان لغات و مفاهیم زیادی را فرا گرفته اند و می فهمند، اما هنوز قادر به بیان آنها نیستند. کودک خواسته ها و نیازهای خود را با اشارهٔ دست و گفتن لغات ساده به اطرافیانش می فهماند. وقتی از او بخواهید با شنیدن اسم اشیاء و یا افراد به آنها اشاره کند، او به راحتی این کار را انجام می دهد. در مقابل خواسته های ساده ای مثل، ”بیا شام بخوریم“، ”دست بزن“ و یا ”توپ را به من بده“، از خود عکس العمل مناسب نشان می دهد.

۱۸ماهگی

کودک به هنگام بازی، با ایجاد صداهائی از حنجره، با خودش حرف می زند. او با زیر و بم کردن صداها، حالت های مختلف هیجانی به خود می گیرد. به سخنان افراد گوش می دهد و با عکس العمل مناسب به آنها پاسخ می دهد. او می تواند ۲۰ـ۶ کلمه را به زبان بیاورد. البته لازم به ذکر است که حدود گنجینه لغت ها و عبارت های او خیلی بیشتر از این مقدار است. کودک برای سخن گفتن نیاز به رشد و تکامل بخشی از دستگاه عصبی خود که مربوط به اندام های گویائی است، دارد. این امر از این پس رفته رفته حاصل می شود.

به طور کلی، اصول یادگیری تکلم عبارتند از:

۱) آمادگی بدنی: رشد و تکامل اعصاب و اندام های گویائی.

۲) آمادگی ذهنی: رشد و تکامل مغز و اعصاب مربوط به درک کلمات و سخن گفتن.

۳) الگوپذیری از گفتار دیگران: چگونگی تلفظ کودک به شیوهٔ صحبت کردن اطرافیان بستگی دارد.

۴) تمرین: امکان صحبت کردن کودک با اطرافیان.

۵) میزان انگیزش: تلاش کودک برای صحبت کردن و فهماندن خواستهٔ خود به اطرافیان.

۶) آموزش :داشتن سرمشق های خوب و کمک به کودک در تکرار صحیح کلمات.

کودکان به طور معمول، سعی می کنند کلمات آخر جمله را تکرار کنند و یا در صدد تقلید از زیر و بمی صدای افراد بر می آیند. آنها از این که برایشان شعر و ترانه های سادهٔ کودکانه بخوانید، لذت می برند و سعی می کنند با شما بخوانند و تکرار کنند. هنگامی که کودک خواهان چیزی باشد، با اشاره دست و یا گفتن یک کلمه، منظور خود را می فهماند. از دستورها و خواسته های سادهٔ شما اطاعت می کند، برای مثال، اگر از او بپرسید: ”کفشات کو؟“، با انگشت به آن اشاره می کند و یا بلند می شود و می رود و آن را می آورد. یا اگر از او بخواهید که، ”در را ببندد“، او با رفتن و بستن در خواستهٔ شما را انجام می دهد. مفهوم ”نکن“ و ”دست نزن“ را به خوبی می فهمد. می تواند با انگشت، به چشم، دست، بینی، عروسک و ... اشاره کند.

ِ▪ توجه: اگر کودک تا هیجده ماهگی نتواند حداقل ۵ کلمه بگوید، نیاز به مشاورهٔ پزشکی دارد.

۲سالگی

یک کودک ۲ساله قادر است تا ۵۰ واژه (یا بیشتر) را به وضوح بیان کند. این واژگان اغلب کلمه هائی هستند که برای کودک مهم می باشند. مثل افعال رایج آنها (بده، بیا) یا افراد نزدیکانشان (بابا، مامان) و ... . او می تواند جمله های دو کلمه ای و یا حتی چند کلمه ای بسازد و از طریق گوش دادن به حرف های اطرافیان خود درصدد ایجاد ارتباط با آنها برآید. به طور معمول هنگام بازی با خودش حرف می زند، هر چند که از نظر دیگران کلام او غیر قابل فهم باشد. گاهی کلماتی که او را به وجد می آورد، تکرار می کند.

کودکان هم چنین ممکن است جمله های یک کلمه ای و یا دو کلمه ای خود را با حرکت ها و یا آهنگ صدایشان همراه کنند تا بتوانند فکر و منظورشان را به دیگران بفهمانند. کودک مدام از والدین و مربیان خود اسم افراد و اشیاء را می پرسد. اگر برای او شعرهای کودکانه خوانده شود، بی نهایت لذت می برد و در صدد هم صدائی با آن بر می آید.

او می تواند اعضاء بدن خود را مثل، مو، دست، پا، بینی، چشم، دهان و ... را بشناسد و حتی نشان دهد. نام بیشتر وسائل خانگی را می داند و حتی آنها را از روی عکس می شناسد. خواسته های سادهٔ شما را مثل، ”برو ببین پستچی چی آورده است؟“ را می فهمد و اجرا می کند. مفاهیم سادهٔ روزمره را به خوبی آموخته و هنگام بازی با همسالان و یا عروسک هایش آنها را با خود تمرین و تکرار می کند.

۲/۵ سالگی

کودک در این سن حدود ۲۰۰ واژه و یا بیشتر را به وضوح بیان می کند، اما صحبت کردن او نشان می دهد که در جمله سازی و عبارت پردازی دارای اشکالات زیادی است. نام و نام خانوادگی خود را می داند. هنگام بازی با صدائی بلند و قابل فهم با خود حرف می زند و ماجراهای روزانه را تعریف می کند.صحبت های اطرافیان را تکرار می کند. پیوسته دربارهٔ همه چیز می پرسد و اغلب جمله های او با ”این چیه؟“ و یا ”این کیه؟“ آغاز می شود.

اکنون به کارگیری ضمیرهای ”من“ و ”تو“ اشتباه نمی کند. نوک زبانی صحبت کردن قدری در این سن رواج دارد. اکنون او قادر است چند بیت از شعرهای کودکانه را از حفظ بخواند. از این که برای او کتاب های داستانی تصویردارد بخوانید خیلی لذت می برد. عروسک هائی که دارای خانه و وسایل کوچک هستند، در همانندسازی با بزرگ سالان به او کمک می کند. این امر سبب می شود در ارتباط با اطرافیان خود هوشمندانه تر عمل کند.

توجه:

اگر یک کودک ۵/۲ ساله نتواند حداقل ۵۰ واژه را به زبان بیاورد، یا با دو کلمهٔ ساده، جمله ای کوتاه بسازد (مثل، آب بده)، نیاز به مشاورهٔ پزشکی دارد.

سه سالگی

کودک در این سن واضح و با زیر و بم کردن صدا حرف می زند. می تواند کلمات بلند و معنی داری را بگوید، اما هنوز در بیان درست و ترکیب بندی جمله ها اشکال دارد. نام و نام خانوادگی، جنسیت و در برخی موارد، سن خود را می داند و ضمیرهای شخصی و حرف های اضافه را به درستی به کار می برد، حتی قادر است اغلب حروف اضافه را نیز در جای مناسب خود استفاده کند. او هنوز هنگام بازی با خودش ـ به طور یک طرفه ـ حرف می زند.

اغلب کودکان ۳ساله شروع به گفتن جمله های سادهٔ چهار کلمه ای می کنند و می توانند حروف اضافه و ربط را هم در جمله های خود به کار برند. مثل، ”من مامان را صدا زدم، و او آمد.“

لازم به یادآوری است که این گونه حرف زدن موجب کسب اعتماد به نفس او حین صحبت کردن با دیگران می گردد. در مکالمه های ساده شرکت می کند و می تواند کارها و فعالیت های روزمرهٔ خود را بازگو کند.

او حتی می تواند تجربه های قبلی خود را نیز تا حدی به خاطر آورد و آنها را تعریف کند در این سن کودک دائم در حال پرسیدن است. جمله های او اغلب با ”چرا؟“، ”کجا؟“ و ”کی؟“ آغاز می شود. او مشتاقانه به داستان ها و ماجراهای مربوط به خودش گوش می دهد و از شنیدن مکرر آن خسته نمی شود. اکنون او می تواند چند بیت شعر کودکانه را از حفظ بارها بخواند و تکرار کند. از دیدن تلویزیون و به ویژه برنامه های مخصوص کودکان لذت می برد و سرگرم می شود.

۴سالگی

گفت وگوی هوشمندانه و رعایت نکات دستور زبان از ویژگی های مهم این دوره از رشد کلامی کودک به حساب می آید. این طور به نظر می رسد که فقط در تلفظ چند حرف مثل ”ر“، ”ل“، ”ت“ و”پ“ اشکال دارد. او به خوبی می تواند با افراد دیگر ارتباط برقرار کند و دربارهٔ ماجراها و رویدادهای روزانهٔ خود به صحبت بپردازد.

نام و نام خانوادگی، سن، جنس و حتی آدرس منزل خود را می داند. هنوز هم کنجکاوانه به دنبال پرسش های خود مثل ”این کیه؟“، ”این چیه؟“، ”چرا؟“ و ... بر می آید. همین طور معنی لغت هائی را که نمی داند، می پرسد کودک با دقت به داستان هائی که برای او خوانده می شود، گوش می دهد و خود نیز در صدد گفتن داستان بر می آید. اما بیشتر وقت ها موضوع اصلی داستان را فراموش می کند. او قادر به شمردن اعداد از ۱ تا ۲۰ و یا بیشتر است و چند حرف الفبا را می تواند تشخیص دهد. از شنیدن لطیفه های خنده دار و یا لغت های نامتجانس خوشش می آید و سعی می کند آنها را تکرار کند. اگر با او تمرین شود، می تواند چند بیت شعر کودکانه را حفظ کند و از بر بخواند.

زبان و تأثیر محیط

کودکان زبان را از طریق ارتباط برقرار کردن با افراد (مادر، پدر و یا مربی) خود فرا می گیرند. گفتار ساده و کوتاه مادر در ۱۸ماهگی باعث رشد کلامی و تسلط کودک بر واژگان و جمله های او در سال های بعد می شود. هم چنین کودکانی که اطرافیانشان با آنها بیشتر صحبت می کنند از کودکانی که کمتر مخاطب قرار می گیرند، از گنجینهٔ لغت بیشتری برخوردارند. علاوه بر آن یکی دیگر از عوامل پیشرفت تکلم در کودکان، توانائی ارتباط برقرار کردن مؤثر با دیگران است. بیان کلمه ها و حروف مناسب در زمان و مکان مناسب به افراد و موضوع های مناسب، از جمله نکات مهم برقراری ارتباط مؤثر است. توانائی مکالمه، مهارت های گفتاری، شنیداری و اجتماعی کودک را تقویت می کند. از جمله رعایت نوبت صحبت کردن، دانش، علاقه، نیاز، عکس العمل های شنونده، ارتباط چشمی و .... .

۵سالگی

یک کودک پنج ساله روان و سلیس صحبت می کند رعایت قواعد دستور زبان را می کند و معمولاً با زیر و بم کردن مناسب صدایش می تواند احساس های خود را نیز بیان کند، اما هنوز در تلفظ برخی حروف مثل ”س“، یا ”ف“ اشکال دارد.

کودک مشتاقانه شعرهای ساده و کودکانه را حفظ می کند و می خواند. او دوست دارد که برای او قصه و داستان بخوانند و یا خودش داستان بگوید. با کودکان و دیگر هم سن وسالانش به اجرای نمایش نامه می پردازد. هنگام بازی با خودش حرف می زند و قصه می گوید. اسم کامل، سن، جنس، آدرس محل زندگی اش را می داند. معنی اشیاء و پدیده های عینی و ملموس را چون می بیند و به کار می برد، می فهمد و درک می کند. اما مرتب دربارهٔ واژه ها و مفهوم های انتزاعی مثل خوبی، عدالت، ظلم و ... می پرسد و گاهی آنها را نامناسب به کار می برد. او از لطیف گوئی و معماسازی لذت می برد.

ماندانا سلحشور

مطالب پیشنهادی

سرطان سینه و تمامی گفتنی های آن

نقش مردان در زمینه بهداشت باروری همسران
کاهش مرگ و میر زنان باردار با برنامه مادری ایمن
مادران شاغل و نگهداری کودکان

تمرینات ورزشی در دوران حاملگی و قبل از زایمان

حقایقی در باره ایدز و لزوم آموش جنسی