تهیه قهوه با فیلتر پارچه‌ای

برای تهیه قهوه دمی یا آن‌چه به قهوه فرانسه در ایران معروف است٬ دُرد قهوه باید به‌طریقی از نوشیدنی قهوه جدا شود. در روش‌های فیلتری چکه‌ای – چه در متدها و ابزار دستی مانند کمکس و V60 و چه قهوه‌سازهای اتوماتیک – معمولا از فیلترهای کاغذیاستفاده می‌شود. نیز در روش‌هایی مثل فرنچ‌ پرس یا قهوه‌ساز ناپلی٬ وظیفه‌ی جدا کردن تفاله‌ی قهوه برعهده‌ی یک توری یا صافی فلزی است. اما جز این‌ها٬ از فیلترهای پارچه‌ای نیز می‌شود برای صاف کردن قهوه استفاده کرد. این صافی پارچه‌ای قهوه در زبان انگلیسی به دلیل تشابه ظاهری آن با جوراب به Socks Coffee Filter معروف است.

فیلتر پارچه‌ای قهوه از جنس کتان

صافی قهوه جورابی در بین طرفداران محیط‌زیست هم محبوبیت زیادی دارد از آن جهت که چندبار مصرف است و نسبت به فیلترهای کاغذی٬ با طبیعت مهربان‌تر.

در جنوب شرق آسیا – کشورهایی مانند اندونزی و مالزی – از این فیلترهای پارچه‌ای برای تهیه قهوه و چای استفاده می‌کنند. با این تفاوت که در تهیه‌ی قهوه روش خیساندن یا Steeping را به‌کار می‌گیرند؛ به آن معنی که بعد از آن‌که چای خشک (معمولا چای کله‌مورچه‌ای) یا قهوه‌ی آسیاب‌شده را درون جوراب ریختند٬ می‌گذارند همین‌طور در آب بماند. این روش٬ قهوه و چای بسیار غلیظی به‌دست خواهد داد و در مورد قهوه٬ آن‌چه حاصل می‌شود حاوی کافئین بسیار بالایی است. معمولا در زمان سرو٬ اندکی از این عصاره‌ی غلیظ را با آب داغ ترکیب می‌کنند و دست ِ مشتری می‌دهند.

باریستایی در آچه اندونزی (JP/Hotli Simanjuntak)

در کشورهای آمریکای جنوبی نیز فیلتر پارچه‌ای قهوه مورد استفاده قرار می‌گیرد٬ اما برخلاف اهالی جنوب شرق آسیا٬ آمریکایی‌ها قهوه را صاف می‌کنند. استفاده از فیلتر پارچه‌ای قهوه از قهوه‌خانه‌های محلی کشورهای خاستگاه قهوه حالا به کافه‌های مدرن و کافی‌شاپ‌های موج سوم هم کشیده است.

اصولی مشابه دیگر روش‌های Pour Over

برای تهیه‌ی قهوه با این روش٬ فیلتر پارچه‌ای را بر دهانه‌ی ظرف یا ماگ بلندی قرار می‌دهند (این ظرف می‌تواند کمکس دهانه‌باریک یا قوری‌های هاریو باشد)٬ قهوه‌ای آسیاب‌شده با درجه‌ی متوسط رو به بالا را درون فیلتر می‌ریزند و مانند دیگر روش‌های drip روی آن –  به‌صورت دایره‌وار و به آرامی – آب ِ نزدیک به نقطه‌ی جوش می‌گیرند. یادتان باشد که آب نباید یک‌هو روی قهوه خالی شود؛ میزان درگیر بودن آب و قهوه در روش‌های Pour Over بسیار اهمیت دارد و از همین جهت است که برای آب‌ریزی از قوری‌هایی با دهانه‌ی بلند و باریکاستفاده می‌کنند تا کنترل کافی روی جریان آب داشته باشند. به ازای هر یک فنجان٬ یک قاشق غذاخوری سرپُر قهوه‌ی آسیاب‌شده استفاده می‌شود.

نمونه‌ای از فیلترهای پارچه‌ای دسته‌دار در سایت آمازون با قیمت ۱۵ دلار عرضه شده است.

قوری هاریو با فیلتر پارچه‌ای (Liz Clayton)

نیز ببینید ~ چطور در خانه فیلتر پارچه‌ای قهوه درست کنیم؟

این فیلترهای پارچه‌ای معمولا از جنس کتان یا فلانل درست می‌شوند. اگر ظرف‌های گران‌قیمت مخصوص در اختیار ندارید٬ می‌توانید از لیوان‌های بلند دهانه باریک هم استفاده کنید.

با کتری‌های معمولی هم می‌شود آب روی قهوه گرفت٬ به شرطی که جریان آب بسیار آرام و کنترل‌شده باشد.

بعد از استفاده٬‌ فیلتر پارچه‌ای را باید با آب ِ خالی شست. قهوه‌های نخستین کمی طعم کتان می‌دهند٬ اما بعد از چندین بار استفاده٬ روغن و طعم قهوه به خورد پارچه می‌رود و دیگر از طعم نامطبوع پارچه خبری نخواهد بود.

قهوه دمی با فیلتر پارچه‌ای در کافه‌ای در جوهور باروی مالزی

در کافه‌ای مهجور در جوهور باروی مالزی سال‌ها پیش به فنجانی قهوه دعوت شدیم.

باریستا پیش از شروع به کار کمی آب گرم روی فیلتر می‌گیرد تا هم آن را گرم کند و هم ظرف نگه‌دارنده‌ی قهوه را.

قهوه‌ی آسیاب‌شده با درجه‌ای متوسط رو به بالا

مانند دیگر روش‌های pour over ٬ پیش از آغاز قهوه‌گیری٬ معمولا چیزی حدود ۳۰ میلی‌لیتر آب به‌صورت دایره‌وار روی تمام سطح قهوه می‌گیرند و به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه صبر می‌کنند تا قهوه به اصطلاح شکوفه کند و هوای میان ریزدانه‌های قهوه خارج شود. این مرحله را Preinfuse (پیش‌انگیختن؟) می‌خوانند.

حرکت دایره‌وار و آرام جریان آب بر روی قهوه

در انگلیسی به این فیلترهای پارچه‌ای Cotton Filter و Cloth Filter هم گفته می‌شود.

قهوه‌ای ملایم و سبک؛ درست‌شده از دانه‌ی تک‌خاستگاه (Single Origin) سولاوسی اندونزی که از نظر طعمی تفاوت چندانی با دیگر قهوه‌های درست‌شده با روش‌های drip نداشت.

فیلتر پارچه‌ای کمکس

فیلترهای پارچه‌ای دیگری هم هستند که با نمونه‌های بالا از نظر جنس و ظاهر متفاوت‌اند. یکی از این نمونه‌ها٬ فیلتر پارچه‌ای کمکس است که برخلاف مدل‌های بالا دسته‌ای ندارد و بر دهانه‌ی کمکس سوار می‌شود. لینک آمازون

قهوه روی گاز

قوری‌ای که در تصویر می‌بینید، اسمش هست «موکا اکسپرس». دستگاه را آلفونسو بیالتّی در سال ۱۹۳۳ اختراع کرد و آن‌طور که می‌گویند از آن پس جزء جدایی‌ناپذیر هر آشپزخانه‌ی ایتالیایی شد.

به نظر من تاثیر این قوری در اقتصاد و روابط قدرت در آشپزی، شبیه تاثیر گرامافون در اقتصاد موسیقی بوده است. همانطور که گرامافون انحصار اجرا را از تالارهای موسیقی و اپرا گرفت، موکا اکسپرسِ بیالتی هم انحصار قهوه‌ی عالی را از قهوه‌خانه‌هایی که از دستگاه‌های گرانقیمت اسپرسوساز استفاده می‌کرده‌اند، خارج کرد و حالا هر کسی با هزینه‌ی اندک می‌توانست و می‌تواند قهوه‌ی باکیفیت – نه قهوه‌ی آبکی‌ای که در ایران به قهوه فرانسه معروف است و با دستگاه‌های قهوه‌چکان خانگی درست می‌شود – بخورد. البته، بیالتی هم بابتِ اختراعش پولدار شد و دم و دستگاهی به هم زد و بعد از مرگش در سال ۱۹۷۰ بازماندگانش، راهش را ادامه دادند و هنوز که هنوز است از صدقه‌ی سر بابا آلفونسو – که از تجربه‌اش در کارخانه‌های آلومینیوم‌سازی فرانسوی بهترین استفاده را کرده بود – روزی می‌خورند.

بیالتی بعد از «موکا اکسپرس» مدل‌های دیگری از قوری را با طرح‌های دیگر ساخت. امّا هیچکدام هیچوقت نتوانست محبوبیّت شکلِ اصیل و اوّلیه‌ی دستگاه را پیدا کند. درباره‌ی شکل چندضلعی قوری هم افسانه‌سرایی می‌شود و می‌گویند که همین چندضلعی بودن دستگاه خیلی در طعم نوشیدنی مهم است.

نیز ببینید ~ قهوه ساز بیالتی : میراثی ایتالیایی برای قهوه نوش های سراسر دنیا

شکل بانمک و ابتدایی دستگاه بعدها در زمینه‌ی طرّاحی صنعتی الهام‌بخش طرّاحان دیگر شد. سازوکار قوری کمابیش ساده‌ست: قهوه با بخار آب تحتِ فشار دم می‌کشد. هرچند باید بگویم و لابد می‌دانید که قهوه‌ای که این قوری می‌سازد، دقیقاً اسپرسو نیست. هرچند که می‌گویند آن کف و چربی معروف روی اسپرسو را هم می‌توان با همین قوری ساخت و بعضی‌ها ترفندهای خاص خودشان را برای این منظور دارند. امّا به هر شکل، با در نظر گرفتن حداقل‌ها هم حتّا این قوری برای اکثریّتی که دستگاه اسپرسوساز ندارند، جایگزین بسیار خوبی‌ست. قوری از آلومینیوم ساخته شده و در مجموع واقعاً ارزان‌قیمت است. کار کردن با قوری هم بسیار ساده و ابتدایی‌ست. امّا چند نکته هست که نتیجه‌ی کار را بهبود می‌دهد. قصدم از نوشتن این متن، یادآوری همین نکات است:

اوّل اینکه قهوه‌ای که می‌خرید، باید ریز آسیاب شده باشد؛ امّا نه به ریزی قهوه‌ی اسپرسو. ضمن اینکه بهتر است که از دانه‌های قهوه‌ای استفاده کنید که به مدّت نسبتاً طولانی‌تری بو داده شده باشند (اصطلاحاً دارک‌رُست؛ بوداده‌ی کامل و ترجیحاً نه دوبرابر کامل).

دوّم اینکه اگر برای بارِ نخست است که از قوری استفاده می‌کنید، باید دستِ کم یکبار قهوه‌ای را که درست می‌کنید بریزید دور. دلیلش هم این است که بارهای اوّل – خصوصاً دفعه‌ی اوّل – قهوه‌تان مزّه‌ی فلز می‌دهد.

سوّم اینکه به همین دلیلی که در بالا گفتم به هیچ‌وجه نباید قوری را با مایع ظرفشویی بشویید. آب داغ کفایت می‌کند. علّت هم این است که به مرور زمان چربی قهوه به دیواره‌ی فلزی می‌چسبد و در نتیجه یک لایه‌ی محافظ طبیعی تشکیل می‌دهد. این لایه را لازم داریم و نمی‌خواهیم با ندانَم‌کاری و به بهانه‌ی بهداشت از دستش بدهیم و مجبور شویم یک بار دیگر برای چاه ظرفشویی قهوه درست کنیم.

چهارم اینکه دستگاه در گونه‌های یک تا دوازده استکانی عرضه می‌شود. امّا هرقدر قوری‌تان کوچک‌تر باشد (ترجیحا سه استکانی؛ چون یک استکانیش واقعاً کم است)، قهوه‌تان بهتر از کار در‌می‌آید.

پنجم اینکه برای درست کردن قهوه، مخزن آب را تا دریچه‌ی اطمینان از آبِ سرد پُر کنید. صافی قیفی را جا بزنید. اگر آب زیاد ریخته‌اید یا می‌خواهید مطمئن شوید آب سرریز ندارد، می‌توانید چند بار صافی قیفی را در بیاورید تا اگر آب اضافه‌ای در مخزن هست خالی شود و چکّه کند در ظرفشویی. حالا قهوه‌ی آسیاب‌شده را داخل صافی بریزید. برخلافِ اسپرسو (و همین‌طور توتون پیپ!) نباید قهوه را بکوبید و فشرده کنید (بقول خارجیها: تمپش نکنید). امّا ترفند دیگری که می‌توانید پیاده کنید این است که وسط توده‌ی قهوه را بالا بیاورید و تپّه‌اش کنید. این‌طوری قهوه‌ی قوی‌تری دم می‌کنید.  حالا مخزن بالایی را محکم به مخزن آب پیچ کنید. از اینجای کار به بعد دو نظریه وجود دارد. نظریّه‌ای که من بیشتر هوادارش هستم می‌گوید که قوری را بگذارید روی شعله‌ی کم تا قهوه آماده شود. امّا نظریّه‌ی رقیب – که طرفداران خاص خودش را دارد – معتقد است که شعله باید زیاد باشد. به نظر من می‌ارزد که ده دقیقه صبر کنید و قهوه‌تان خوش‌طعم‌تر باشد. عجله که نداریم. به‌هرحال، در یک‌لحظه‌ی معجزه‌آسا متوجّه خواهید شد که مخزن بالایی دارد از قهوه پُر می‌شود. مهم است که به موقع متوجّه بشوید. از سه حس مختلف بویایی، بینایی و شنوایی هم می‌توانید بفهمید که قهوه دارد آماده می‌شود. اوّلی و بهترینش این‌که معمولاً قبل از اینکه قهوه بالا بیاید، بویش را می‌شنوید. نشانه‌ها را جدّی بگیرید. به هرحال، همین که مخزن پر شد (قهوه تمام شد و خواست به کف بنشیند) زیر گاز را خاموش کنید و قهوه‌تان را بریزید و بخورید. دوّم اینکه غیر از بو، بُخار هم نشانه‌ی خوبی‌ست. همین که بُخارِ حسابی دیدید، در قوری را بردارید ببینید اوضاع از چه قرار است. اگر بو و بُخار را متوجّه نشدید، صدا را که متوجّه می‌شوید؟ همین که اوّلین قُل را شنیدید، گاز را ببندید. نگذارید به قُل‌قُل برسد. همان یک قُل اوّل کفایت می‌کند.

ششم اینکه قهوه‌تان را بریزید و بنوشید و لذّت ببرید. کاری هم به کار قوری نداشته باشید که خیلی داغ است. سرد که شد به همان روش که گفتم تمیزش کنید.