جزئیاتی پیرامون زایمان در آب

زایمان در آب، موضوعی است که خانم های باردار درباره آن سوالات زیادی دارند. این روش در واقع به دنیا آوردن نوزاد در وان یا یک استخر آب گرم است. در کشورهای غربی این روش خیلی طرفدار پیدا کرده است و در بیمارستان های زیادی انجام می شود اما در کشور ما ، بیمارستان های معدودی این نوع زایمان را انجام می دهند.

وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است

http://maktoobshop.com

هیچ چیزی مانند تولد فرزند، خنده را روی لب‌های پدر و مادر نمی نشاند. اما فکر زایمان کمی ترسناک است. هر چند بر خلاف قدیم که تنها روش زایمان طبیعی یا سزارین بود این روزها روش های دیگری وجود دارد که علاوه بر تجربه یک زایمان فوق العاده و کم هزینه، مادر درد کمتری احساس می کند. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر درباره زایمان در آب با دکتر مینا موحد متخصص زنان و زایمان گفت وگو کرده ایم که در ادامه می آید.

زایمان در آب، موضوعی است که خانم های باردار درباره آن سوالات زیادی دارند. این روش در واقع به دنیا آوردن نوزاد در وان یا یک استخر آب گرم است. در کشورهای غربی این روش خیلی طرفدار پیدا کرده است و در بیمارستان های زیادی انجام می شود اما در کشور ما ، بیمارستان های معدودی این نوع زایمان را انجام می دهند. این زایمان مزایای خود را دارد و قبل از هر گونه تصمیم گیری باید وضعیت جسمی زن باردار کنترل شود. به عنوان مثال، فرد مبتلا به دیابت، فشار خون، بیماری قلبی و… ممکن است نتواند به طور طبیعی در آب زایمان کند. پس از بررسی کامل وضعیت جسمی زائو، پزشک می تواند این نوع زایمان را به بیمار پیشنهاد کند. وی ادامه داد: در اتاق زایمان یک وان با طول یک و ۲۰ یا یک و ۵۰ با ارتفاع حدود ۷۵ سانتی متر با آب گرم حدود ۳۷ تا ۳۸ درجه پر می شود.هنگام قرار گرفتن بیمار در آب، نظر وی را درباره دمای آب می پرسند تا به خواسته او دمای آب تنظیم شود. همانند زایمان طبیعی به زن باردار آموزش زایمان در آب داده می شود. این کار یا از طریق شرکت در کلاس یا اطلاع رسانی پزشک به زوجین، انجام می شود تا آمادگی کامل پیدا کنند. این متخصص زایمان ادامه داد: برخی از خانم ها ترجیح می دهند، با شروع دردهای زایمانی وارد آب شوند زیرا آب یک حالت بی وزنی ایجاد می کند و درد را کاهش می دهد. به طور کلی احساس درد در حالت زایمان فیزیولوژیکی طبیعی و در محیط خشک، فقط به لگن وارد می   شود. درحالی که در آب این درد به تمام قسمت های بدن پراکنده می شود و در نتیجه زائو درد کمتری را تجربه می کند. مزایای دیگر این روش این است که هنگامی که زائو، نوزاد را به دنیا می آورد به داروی کمتری نیاز دارد زیرا استروئید موجود این داروها برعکس عمل می کند اما در زایمان در آب این گونه نخواهد بود. وی افزود: از طرفی میزان برش هایی که برای خروج جنین انجام می دهیم در زایمان در آب کمتر است زیرا تمام عضلات لگن برای خروج جنین فشار وارد می کند و خروج جنین به آب راحت تر انجام می شود. از آن جا که در این روش زایمان بچه در آب به دنیا می آید، این ایراد وجود دارد که آب زیادی وارد ریه نوزاد می شود اما در صورت حضور کادر مجرب، آب وارد دهان نوزاد نمی شود. انتقادی که گروه اطفال و نوزادان وارد می کند این است که چه لزومی دارد که ما سلامت نوزاد را به خطر بیندازیم. اما اکثر آمارهای کشورهای اروپایی ، استرالیا و آمریکا نشان می دهد که هیچ گونه خطری برای نوزاد وجود ندارد، به شرطی که مادر باردار مناسب انتخاب شده باشد. انتقاد دیگری که به این روش وارد شده، موضوع عفونت هاست اما اگر دقت شود و همه وسایل ضروری در دسترس باشد هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد. اگر در صورت آلودگی آب با خون یا مدفوع نوزاد یا مادر ، بلافاصله آب تعویض شود و برای هر بار یا مرحله استخر ضدعفونی شود، مشکل عفونت وجود ندارد. پزشکان سایر کشورها معتقدند که اگر زایمان با همراهی همسر بیمار باشد، می تواند یک زایمان بسیار خاطره انگیز و آرامش بخش باشد.

در روش زایمان به صورت کانگورویی که هم به صورت طبیعی و هم در آب انجام می شود، نوزاد بلافاصله روی پوست مادر قرار می گیرد؛این روش نیز خیلی طرفدار دارد و آمار سزارین را پایین می آورد. در سزارین مصرف مسکن ها زمان شیردهی را به تاخیر می اندازد. این در حالی است که با روش زایمان در آب مادر اعتماد به نفس پیدا می کند. به سرعت از جا بلند می شود و شیردهی را آغاز می کند. به همین دلیل است که باید روش زایمان در آب در کشور ترویج شود. این روش علاوه بر فوایدی که دارد، کم هزینه نیز است. وی افزود: در صورت داشتن اضافه وزن، لازم است مادر برای این نوع زایمان وزن خود را پایین بیاورد. زیرا عوارض چاقی مانند فشار خون، دیابت و… زایمان در آب را ناممکن می کند. بنابراین در تمامی دوران بارداری باید وزن زائو کنترل شود. همچنین در روز قبل از زایمان باید روده ها تخلیه شود. کیسه آب مادر نیز نباید پاره شده باشد در غیر این صورت زایمان در آب انجام نمی گیرد.

زمان ورود به آب

مادر در دو مرحله می‌تواند در آب قرار گیرد. دبیر انجمن علمی مامایی در این باره می‌گوید: زایمان دارای ۳ مرحله است. مادر در مرحله اول (هنگام فاز فعال زایمان) و مرحله دوم زایمان می‌تواند از بی‌دردی آب استفاده کند.

در واقع مادر تحت نظر پزشک زمانی که دهانه رحم به اندازه چهار تا پنج سانتی متر باز شده است (مرحله فعال زایمان)وارد آب می‌شود و هنگام خروج جنین، از آب خارج می‌شود (لازم به ذکر است ورود به آب، قبل از این زمان به‌دلیل اثرات تسکین‌دهنده زیاد آب، ممکن است منجر به تاخیر مراحل بعدی زایمان شود).

در این روش خروج جنین در آب انجام می‌شود. آنچه از گفته‌های این کارشناسان برمی‌آید این است که در هر شرایطی باید قطع بند ناف جنین و مرحله سوم زایمان در خارج از آب صورت گیرد و درصورت نیاز به برش زایمانی برای خروج راحت‌تر جنین این کار نیز باید در خارج از آب انجام شود. امکان کنترل قلب جنین تا هنگام زایمان در آب وجود دارد.
تحت هر شرایطی مرحله سوم زایمان که خروج جفت است حتما باید در خارج از آب صورت گیرد.

دمای آب

دمای آب به‌طور متوسط ۳۶ تا ۵/۳۷ درجه است که در مرحله اول زایمان می‌تواند تا ۴۰درجه هم رسانده شود. از آنجایی که این تغییرات دمایی می‌تواند باعث کاهش آب بدن مادر شود، در جبران آن می‌توان از نوشیدنی‌های مناسب استفاده کرد. اما در هر صورت در همین جا قابل ذکر است که این تغییر دمایی که به هنگام خروج از آب صورت می‌گیرد برای برخی از مادران خوشایند نیست یا حتی می‌تواند باعث تب و لرز آنها شود.

زایمان در آب برای همه مادران مناسب نیست

براساس گفته‌های دکتر تقی‌زاده در موارد زیر نباید زایمان در آب صورت گیرد: 
دوقلویی، جداشدگی زودرس جفت، زایمان زودرس، بیماری‌های زمینه‌ای مادر( مانند بیماری قند، فشارخون و برخی بیماری‌های پوستی)، وزن جنین بیشتر از ۴ کیلوگرم، پارگی زودرس کیسه آمنیون، عفونت، وضعیت‌های غیرطبیعی جنین و عدم‌دسترسی به امکانات احیای نوزاد.

تحقیقات

زایمان در آب به‌رغم قدمت طولانی، هنوز نتوانسته بیش از ۴ تا ۵ درصد جمعیت جهان را به‌خود اختصاص دهد چرا که در مورد فواید و عوارض آن بحث‌های زیادی وجود دارد. عفونت از جمله عوارض مطرح شده است که هنوز به اثبات نرسیده است. طبق تحقیقات ارائه شده در کارگاه زایمان درآب یک مورد پنومونی (عفونت ریه) نوزاد دیده شده که البته در این مورد زایمان در وان منزل بدون حضور ماما و در وانی با دمای تنظیم نشده آب و بدون پمپ تخلیه صورت گرفته بود.

این در حالی است که از ضروریات استفاده از این شیوه حضور مستمر ماما و وجود وان یا حوضچه آبی با پمپ تخلیه است تا درصورت ایجاد هرگونه خونریزی یا آلودگی، آب با پمپ تخلیه شود. از طرفی آب سرد می‌تواند جنین را در معرض عفونت ریه قرار دهد. علاوه بر این، دو مورد آمبولی نوزاد دیده شده است که باز هم در این موارد نمی‌توان قضاوت درستی کرد چرا که در این موردها بند ناف دور گردن پیچیده شده بود و قطع بندناف داخل آب صورت گرفته بود در حالی که باید در خارج از آب اقدام به این کار کرد.

ب) نکات عملی مهم در انجام این روش:

۱- تنظیم دقیق درجه حرارت آب : با آن که در بعضی بررسی ها درجه حرارت بین ۳۶ تا ۵/۳۷ درجه سانتی گراد توصیه شده است اما در یک مطالعه بر تنظیم درجه حرارت توسط خود مادر و به هر میزانی که خودش احساس رضایت می کند تأکید شده است. با این حال در صورتی که درجه حررات آب از ۵/۳۷ درجه تجاوز کند بیمار بایستی از آب خارج گردد.

۲- مانیتور کردن ضربان قلب جنین با استفاده از داپلر ضد آب.

۳- شروع لیبر فعال ( انقباضات منظم و خوب، دیلاتاسیون دهانه رحم و نزول سر جنین )

۴- علائم حیاتی مادر و ضربان قلب جنین باید در محدودة طبیعی باشد.

۵- وضعیت هیدراتاسیون بیمار باید مطلوب باشد و جهت ادرار کردن باید به او اجازه داد به فواصل منظم وان آب را ترک نماید.

۶- نظافت وان و ضد عفونی کردن آن بر اساس پروتکل های کنترل عفونت. آب موجود در وان باید کاملاً تمیز و شفاف باشد. مدفوع و لخته های خون را باید سریعاً از وان خارج کرد . در صورت آلودگی شدید آب و یا ماندن آب بمدت چندین ساعت باید آب وان را تعویض نمود .

۷- نوزاد بایستی کاملاً زیر آب متولد شود و تا خارج شدن سر از آب هیچگونه تماسی با هوا نداشته باشد زیرا تماس با هوا و تغییر درجه حرارت باعث تحریک تنفس شده و در نتیجه احتمال آسپیراسیون را بالا می برد .

۸- باید مراقب افت دمای نوزاد بود.

۹- توصیه به ترک وان جهت مرحله سوم زایمان : جفت را بایستی در خارج از وان جدا نمود تا ارزیابی دقیقی از میزان خونریزی مادر به عمل آید .

۱۰- استفاده از آب ایزوتونیک: جهت کاهش خطر بروز آسفیکسی توصیه می شود مقداری نمک به آب اضافه شود تا محیطی ایزوتونیک ایجاد شود.

فوائد زایمان در آب برای مادر ونوزاد

۱- تسکین درد :

 زایمان در آب نوعی هیدروتراپی محسوب می شود . تحقیقات به عمل آمده نشان می دهد که هیدروتراپی نقش مؤثر و غیر قابل انکاری در کنترل درد و بخصوص درد پشت و کمر دارد .( شکایتی که در زنان باردار بسیار شایع است ) . غوطه وری کامل در آب باعث کاهش درد از طریق تحریک پاسخ های فیزیولوژیک می گردد . در تحقیقات انجام شده مشخص گردید که غوطه وری در آب از نظر آماری باعث کاهش قابل ملاحظه احساس درد توسط مادر و کم شدن نیاز به انجام بی حسی اپیدورال می گردد. شواهدی دال بر مخاطره انگیز بودن این مزیت برای نوزادان و برای لیبرهای طولانی یافت نشد.

۲- سالم ماندن پرینه / کم شدن موارد اپیزیوتومی:

آب درون وان فرآیند تاجی شدن سر نوزاد (Crowning) را کند کرده و باعث حمایت بیشتر پرینه و کم شدن احتمال پارگی آن و کمتر شدن نیاز به اپیزیوتومی می گردد .

۳- کم شدن مداخلات پزشکی درفرآیند زایمان به دلایل ذیل :

* بی وزنی ایجاد شده در آب باعث فشار یکسان به سطح بدن شده و مصرف انرژی توسط مادر را کم می کند.

* شل شدن بدن در آب باعث کم شدن احساس درد، کم شدن اضطراب، کاهش سطح آدرنالین و در نتیجه ترشح آندوژن اکسی توسین می گردد.

* دیلاتاسیون ( گشاد شدن ) عروقی حاصله در آب باعث کاهش فشار خون مادر و افزایش ضربان قلب و در نتیجه افزایش اکسیژن رسانی به رحم و جنین می شود .

۴- از بین رفتن انقباضات کاذب رحمی

۵- تحرک آسان تر مادر و کنترل کردن بهتر خودش

۶- پایین آمدن فشار خون

۷- احساس آرامش بیشتر در مادر

۸- کم شدن احساس درد و در نتیجه عدم نیاز به مسکن ها و سایر مداخلات پزشکی

۹- کم شدن میزان سزارین

۱۰- کاهش میزان تروما به نوزاد

۱۱- خونرسانی بیشتر به نوزاد به دلیل جریان خون بهتر مادر

مخاطرات و نگرانی ها

نگرانی های مربوط به زایمان در آب را بایستی بر اساس شواهد حاصله از تحقیقات انجام شده، شناخت آناتومی بدن، آگاهی از فرآیند زایمان و مدیریت و پایش مناسب فرآیند تولد ارزیابی نمود . در یک مطالعه گسترده در انگلستان ( ۱۹۹۶- ۱۹۹۴ ) زایمان در آب نه تنها باعث افزایش مرگ و میر پری ناتال نگردید بلکه باعث کاهش آن نیز شد ( ۲/۱ در ۱۰۰۰ مورد زایمان در آب در مقایسه با ۴ در ۱۰۰۰ مورد زایمان معمولی ). علاوه بر این از میان ۰۰۰/۱۵۰ تولد ثبت شده دنیا به روش زایمان در آب در بین سال های ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۹ هیچگونه گزارش معتبری از مرگ نوزادان به علت آسپیراسیون آب یافت نشد . بین متخصصین زنان و زایمان از یک طرف و متخصصین اطفال از طرف دیگر در مورد این روش زایمان اختلاف نظر وجود دارد . از منظر متخصصین اطفال این روش فواید چندانی برای نوزاد در برندارد در حالیکه تحقیقات انجام شده نشان دهنده فواید غیر قابل انکاری برای مادران می باشد . منطق متخصصین اطفال بر اساس یک اصل کلی در علم پزشکی که می گوید “برای بیمار کاری انجام دهید که خطر کمتری داشته باشد” استوار است. با این حال هر دو گروه پزشکان اطفال و زنان بر این نقطه اتفاق نظر دارند که این روش بایستی با مراقبت دقیق پرسنل مجرب و ذیصلاح انجام شود و مادر را باید از خطرات احتمالی آن آگاه ساخت تا در صورت بروز هر مشکلی در حین زایمان آمادگی خروج از آب و زایمان روی تخت را داشته باشد . 

خطرات بالقوه زایمان در آب

۱- آسپیراسیون آب توسط نوزاد :

اولین تنفس نوزاد با کنار رفتن آب از روی سطح صورت آغاز می گردد. با اولین تنفس جریان خون جنین به جریان خون نوزادی تبدیل می گردد و با بسته شدن شانت های درون قلب گردش خون ریوی ایجاد و در اثر فشار ایجاد شده در ریه ها آب از آلوئول ها و فضاهای ریوی خارج شده و بستری مناسب برای تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن در ریه ها ایجاد می شود. این فرآیند در عرض چند دقیقه اتفاق می افتد و در طی این مدت نوزاد اکسیژن مورد نیاز خود را از طریق بند ناف دریافت می کند. به علت آنکه تا زمان خروج نوزاد از آب و تماس با هوا هیچگونه تحریکی برای تنفس نوزاد وجود ندارد، بنابراین آسپیراسیون نوزاد در زیر آب امری غیر متحمل می نماید و در واقع تهدیدی برای نوزاد محسوب نمی گردد.

۲- عفونت :

بالا رفتن شانس عفونت یکی دیگر از علل مخالفت منتقدان این روش است. در مطالعه ای در کشور کانادا هیچ گونه شواهدی دال بر عفونت مادر و نوزاد در زنان مبتلا به ( PROM ) پیدا نشد. با این حال پس از هر بار زایمان در آب، وان و یا استخرمخصوص بایستی بدقت تمیز و ضدعفونی گردد تا از انتقال باکتری از نوزاد به نوزاد یا مادر به مادر جلوگیری گردد. باکتری پسودومونا عامل پاتوژن شایعی در محیط های آبی است اما با این حال نوزادانی که به آن مبتلا شده اند بدون درمان بهبود یافتند.

۳- کند شدن جریان لیبر:

به علت ماهیت شل کنندگی آب فرآیند لیبر غالباً با کم شدن شدت انقباضات در آب و در نتیجه کندی آن همراه است. در پروتکل های وضع شده در بعضی بیمارستانها، زنان پس از رسیدن به دیلاتاسیون ۵ سانتی متر وارد آب می شوند.

۴- هیپرترمی مادر و در نتیجه هیپوکسی جنین

۵- هیپوترمی نوزاد

۶- مشکل بودن تخمین میزان خونریزی مادر در آب

۷- خطر آمبولی آب برای مادر ( از نظر تئوریک )

کنتراندیکاسیون های انجام متد زایمان در آب

۱- عفونت اخیر واژن، دستگاه ادراری و عفونت پوست

۲- عدم ثبات علائم حیاتی مادر و نوزاد قبل از فرو رفتن در آب گرم

۳- تب بالای ۴/۱۰۰ درجه فارنهایت

۴- آمنیونیت

۵- دیسترس جنینی

۶- پره ماچوریتی نوزاد

۷- خونریزی شدید واژینال

۸- مکونیوم غلیظ

۹- نمای غیر طبیعی جنین

۱۰- سابقه قبلی ماکروزومی

۱۱- دیستوشی: کنتراندیکاسیون داشتن زایمان در آب در موارد دیستوشی مورد اتفاق نظر همه محققین نمی باشد اما به نظر میرسد که شلی ایجاد شده در آب میتواند کمک موثری در مدیریت دیستوشی شانه داشته باشد.

۱۲- PROM بالای ۲۴ ساعت

۱۳- ضایعات پوستی هرپس، عفونت HIV و هپاتیت B وC مادر

۱۴- چاقی

۱۵- لیبر زودرس

۱۶- پرسنل کم تجربه و فاقد اعتماد به نفس کافی

 زایمان در آب یکی از روشهای جانشینی متقاضی خانم‌های زائو است که هیچ خطری را متوجه مادر و یا جنین نمی‌سازد و می‌تواند به عنوان یک روش اصلی و مفید برای زنان کشورمان مد نظر قرار گیرد.
موارد فوق در مقاله‌ای تحت عنوان “مزایا و کاربرد زایمان در آب” در نخستین کنگره سراسری انجمن متخصصین زنان، مامایی و نازایی شاخه خراسان که به تازگی در مشهد برگزار شد، توسط مژده قاسمی از دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ارائه گردید.
وی در این کنگره اظهار داشت: درد زایمان یکی از شدیدترین دردهایی است که بشر در طول سالیان عمر خود تجربه نموده و زایمان در آب یکی از راههای رسیدن به زایمان بی‌درد است.
وی بیان کرد: این روش سالهاست که در کشورهای پیشرفته دنیا اعم از آلمان، آمریکا، استرالیا، کانادا و فرانسه در حال انجام است ولی هنوز در ایران به طور کامل شناخته نشده است.
قاسمی افزود: روش زایمان درآب نیاز به تداخلات مامایی را کاهش داده و برای مادر و بچه کم خطرتر است.
وی با اشاره به‌اینکه زایمان در آب به دو صورت تعریف می‌شود، افزود: روش اول “سیر لیبر در آب”(خانم باردار در هنگام دردهای فعال زایمانی وارد آب شده و تحمل درد برایش آسان‌تر می‌شود) و روش دوم “زایمان درآب” است.

در روش دوم یعنی زایمان در آب، خانم باردار در آب می‌ماند و زایمان به طور کامل در آب انجام می‌شود بطوریکه نوزاد زیر آب متولد می‌شود.
وی افزود: مطالعات نشان می‌دهد که در روش زایمان درآب مشکلات تهدیدکننده زندگی یا سلامتی در زنان زائو یا نوزادان مشاهده نشده و همچنین در این روش کاهش خونریزی، نیاز به استفاده مسکن کمتر و تجربه زایمان نیز رضایت بخش تر است.
وی همچنین گفت: تحقیقات نشان می‌دهد، تفاوت آماری معنی‌داری از لحاظ رفتاری بین بچه‌های متولد شده در زایمان آب و خشکی وجود نداشته است.
وی افزود: تاثیر روش زایمان درآب در میزان نیاز و انجام اپیزیوتومی (برش) در یک مطالعه آینده‌نگر روی دو هزار زایمان نشان می‌دهد که نیاز به اپیزیوتومی در یک سوم موارد نسبت به زایمان در خشکی کاهش یافت.
وی خاطرنشان کرد: در مطالعه دیگر میزان اپیزیوتومی از ‪ ۸۰‬درصد در زایمانهای معمولی به ‪ ۱۵‬درصد در زایمان در آب رسید.

قاسمی در پایان گفت: دلیلی برای نگرانی متخصصین زایمان و نوزادان در انجام روش زایمان با آب وجود ندارد و این روش می‌تواند به عنوان یک روش مفید و اصلی در کشور پیاده شود.
نخستین کنگره سراسری انجمن متخصصین زنان، مامایی و نازایی شاخه خراسان با شرکت حدود ‪ ۴۰۰‬نفر از متخصصان زنان و ماماها از سراسر کشور.

بحث و نتیجه گیری

آمار سزارین نسبت به کل زایمان ها در کشورهای پیشرفته و به خصوص در کشورهای در حال توسعه سیر صعودی و نگران کننده ای یافته است به طوریکه نرخ آن در کشور آمریکا به بالای ۲۵ و در کشورمان به فراتر از ۳۵ درصد و حتی بالاتر رسیده است.این در حالی است که طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی این رقم باید بین ۱۰ تا ۱۵ درصد باشد. در اینجا به دنبال ریشه یابی این معضل نیستیم اما به نظر می رسد نادیده گرفتن نقش زایمان طبیعی در سلامت مادر و نوزاد می تواند در آینده ای نه چندان دور مشکلات بسیاری را فراروی نظام سلامت کشور قرار دهد. به همین سبب دانش پزشکی می بایست کنجکاوانه به دنبال روش های نوین در علم مامائی برای آسانتر کردن فرآیند زایمان باشد. امید است مسئولین و متولیان سلامت مردم در کشور عزیزمان با ترویج زایمان به روش های طبیعی، آگاه کردن مادران از خطرات سزارین، فراهم کردن امکانات مناسب و نو برای متدهای جایگزین، پر رنگ کردن نقش ماما و بها دادن به این قشرصبور و زحمتکش و… بتوانند گام مؤثری در کاهش نرخ سزارین و عوارض بلند مدت حاصل از آن بردارند. به امید آن روز.

منابع: روزنامه خراسان

مطالب پیشنهادی

بررسی اثرات کافئین بر بدن
عوارض شیرین کنندههای بدون کالری
فست فود زیر ذره بین کارشناسان حوزه سلامت