وبلاگ زیر جهت دریافت مقالات علمی و افزایش اگاهی شما عزیزان ایجاد شده است
درد از همان ابتدای خلقت با بشر بوده است و انسان ها همیشه سعی داشته اند به طرق گوناگون با آن مبارزه کنند. یکی از شدیدترین این دردها، درد زایمان است ؛ این روزها با زیاد شدن سزارین به رغم همه عوارضی که به دنبال دارد، اغلب خانمها تنها برای رهایی از درد زایمان ، این روش را به صورت انتخابی جایگزین زایمان طبیعی می کنند.
اما انتخاب سومی نیز وجود دارد: زایمان طبیعی آن هم بدون درد. در اغلب کشورهای پیشرفته امریکایی و اروپایی بیش از ۳دهه است که به دلیل خطر بی هوشی ، جراحی و عوارض عمل سزارین ، روش زایمان بدون درد متداول شده است.
در واقع پزشکان و متخصصان معتقدند با تکنیک های جدید و بدون عوارضی که برای انجام زایمان بدون درد در اختیار است ، دیگر هیچ خانم بارداری نباید هنگام زایمان درد شدید آن را متحمل شود. این روش همچنین از افزایش تعداد سزارین هایی که به دلیل ترس از درد زایمان انجام می شوند به تعداد چشمگیری کاسته است. در کشور ما نیز در سالهای اخیر، این روش در برخی از مراکز به عنوان یکی از شیوه های نوین زایمان به کار می رود. ب
ه گفته دکتر مریم مکانیک متخصص زنان و زایمان و مدیر گروه بخش زنان بیمارستان شهید فیاض بخش ، به دلیل افزایش میزان سزارین های غیرضروری و انتخابی و عوارض ناشی از آن ، وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی با صدور بخشنامه ای انجام روش زایمان بدون درد را در کلیه مراکز درمانی و زایشگاه های دولتی و دانشگاهی ترویج کرده است. به عبارت دیگر استفاده از این شیوه زایمان یکی از روشهایی است که در آینده ای نه چندان دور در کشور ما نیز جایگزین مناسبی برای پیشگیری از عوارض ناشی از سزارین ها و دردهای زایمان طبیعی خواهد بود. با شناخت کامل ، این روش به طور قطع انتخاب اول زنان برای زایمان به شمار می رود.
● نگرانی که نباید وجود داشته باشد
نگرش اغلب افراد نسبت به زایمان بدون درد یک نگرش توام با ترس و دلهره یا به تصور برخی ترس از فلج شدن به دلیل تزریق در مایع نخاعی است. دکتر مکانیک در این زمینه می گوید: در چارچوب بی هوشی میزان دارویی که در زایمان بی درد استفاده می کنیم ، بسیار کمتر از میزان دارویی است که برای سزارین به کار می رود و احتمال ایجاد عوارض وابسته به بی هوشی ، در سزارین خیلی بیشتر از زایمان بدون درد است.
او تصریح می کند که اگر این روش کاملا کنترل شده باشد و توسط افراد با تجربه انجام شود، هیچ خطری برای بیمار نخواهد داشت ؛ ضمن آن که برای جنین نیز کاملا بی خطر است.
دکتر سیاوش سلیمانپور متخصص بیهوشی نیز انجام این روش را به دلیل کاستن از عوارض روی مادر و نوزاد و همچنین هزینه های کمتر آن به بانوان باردار توصیه می کند. این در حالی است که بیماران به دلیل نا آشنا بودن با این روش ظریف و بدون خطر، هنوز از انجام آن وحشت دارند.
● انتخاب با شماست
به طور کلی سزارین که در واقع درمانی برای زایمان های مشکل و خطرآفرین محسوب می شود، امروزه به علل مختلف در جوامع گوناگون و بویژه در شهرها رواج زیادی یافته است. دوره درد و ناتوانی طولانی مدت مادران ، عوارض داروهای بیهوشی در نوزادان این مادران و نیز امکان پارگی رحم در زایمان های بعدی از معایب سزارین به شمار می آیند.
از سوی دیگر پزشکان معتقدند سزارین تنها در موارد عدم امکان انجام زایمان طبیعی یا مواردی که سلامت و زندگی مادر، جنین و یا هر دوی آنها در خطر است ، به عنوان روش زایمان نجات بخش است. سزارین عوارضی دارد که زایمان طبیعی ندارد. از آن جمله عفونت لگنی پس از سزارین تقریبا ۳۰ برابر بیش از زایمان طبیعی است و شخصی که یک بار سزارین شده باشد، به احتمال زیاد دیگر قادر به زایمان طبیعی نخواهد بود و باید عمل جراحی مجددی را متحمل شود.
به همه اینها باید هزینه های سنگین سزارین را نیز اضافه کرد. متخصصان زنان و زایمان معتقدند، خطر زایمان سزارین بسیار بیش از زایمان طبیعی است و از این رو سزارین نباید اولین انتخاب باشد، مگر به تشخیص پزشک متخصص. هم اکنون در کشورهای پیشرفته نیز روز به روز از میزان سزارین ها کاسته و روش زایمان طبیعی با شیوه زایمان بدون درد جایگزین آن شده است.
● روش های متداول
روشهای متفاوتی چون روشهای غیر دارویی و دارویی برای کاهش درد زایمان در یک زایمان طبیعی به کار می روند.
متداول ترین روش غیردارویی یا روش لاماز عبارت است از آماده سازی روانی بیمار حداقل از ۶ هفته قبل از زایمان. در این روش با آموزش صحیح نحوه تنفس و تمرکز زیاد، احساس درد کاهش می یابد و یا مهار می شود. اساس آن بر این واقعیت است که اضطراب و ناآشنایی با مراحل زایمان ، درد را تشدید می کند و از این رو حمایت روانی از بیمار، درد را کاهش خواهد داد.
روشهای دارویی نیز شامل استفاده از داروهای هوشبری تزریقی ، گازهای هوشبری و بی حسی اپیدورال است که در بی حسی اپیدورال بی حسی تقریبا کامل ایجاد می شود و روی جنین نیز اثر نامطلوبی نخواهد داشت که البته انجام این روش نیاز به تجربه و مهارت دارد.
● شیوه زایمان بدون درد
در این روش متخصصان بیهوشی در مرحله پایین آوردن و خروج جنین از رحم و در آغاز مرحله فعال زایمان ، شروع به انجام مراحل بی دردی بیمار می کنند که این بی دردی می تواند به روشهای مختلف روان درمانی و هیپنوتیزم با روشهای غیرتهاجمی مثل استفاده از ترکیب گازهای بیهوشی با میزان کم یا تزریق داروهای مسکن انجام شود که بسته به شرایط مرکزدرمانی و نیز تجربه و علاقه افرادی که این کار را انجام می دهند و یا انتخاب بیمار، روشهای مختلفی برای ایجاد بی دردی انتخاب می شود.
دکتر مکانیک می افزاید: زایمان بدون درد کاملا علمی و یک کار تیمی است که باید مدتها قبل از زایمان در این ارتباط با بیمار کار شده باشد، تا بیمار از لحاظ انجام زایمان آمادگی کامل را داشته باشد. از این رو در این تیم پزشکی متخصصان زنان و زایمان ، متخصصان بیهوشی و نیز روان پزشکان باید حضور داشته باشند.
همگان می‌دانند که شروع زایمان با انقباضات رحمی و دردناشی از آن است. در واقع ”درد“ پیامی است که اعلام می‌کند زایمان در حال شروع شدن است. مسلماً پس از آنکه این پیام دریافت شد دیگر ضرورتی به تحمل و ادامه آن نیست! به‌نظر می‌رسد تحیمل درد زایمان به خانمها صرفاً به‌دلیل طبیعی بودن این درد، تفکری بسیار ظالمانه است. شخصاً فکر می‌کنم اگر آقایان این درد را قبلاً تجربه می‌کردند قرن‌ها قبل این مشکل حل شده بود، چرا که به دلایل متعدد این آقایان هستند که در خصوص کلیه برنامه‌های زندگی مشترک تصمیم‌گیری نهائی را به‌عهده دارند!
از جمله حقوق مادران و فرزندان در کنار سایر رنج‌ها، مشقت‌ها، شب بیداری‌ها، دلسوزی‌ها و تلاش شبانه‌روزی برای تربیت و تغذیه با شیره جان، تحمل درد زایمان است. درد زایمان به‌حدی شدید است که درد سنگ‌کلیه در مردها را به آن تشبیه کرده‌اند! البته این تشبیه از آن جهت به‌کار می‌رود که ذهن مردم نسبت به این درد روشن‌تر شود. تمامی مکاتب فکری، چه آسمانی چه بشری، مدعی‌اند که آمده‌اند تا برطرف‌کننده آلام و دردهای بشر باشند. گوئی نقطه غائی و بهشت موعود در زندگی بشر زمانی است که دردهای روحی، جسمی او برطرف شده باشند. در همین راستا، دانش پزشکی برای کنترل دردهای جسمی قدم‌های بزرگی برداشته است. امروزه دیگر از بیمار انتظار تحمل درد نمی‌رود، ولی از دانش پزشکی انتظار می‌رود درد را به هر طریق ممکن و با کمترین عوارض تسکین دهد.
شاید شما خواننده گرامی اطلاع نداشته باشید که کنترل درد چه در اعمال جراحی و پس از آن و چه در بیماری‌های مزمن به‌عهده متخصص بیهوشی است. امروزه ”درمانگاه‌های درد“ در نقاط مختلف دنیا و نیز در کشور ما راه‌اندازی شده و متخصصان بیهوشی با به‌کارگیری جدیدترین روش‌ها و با کمترین عارضه دردهای حاد و مزمن را تسکین می‌دهند. حتی کار به‌جائی رسیده که دردآورترین پدیده فیزیولوژیک یعنی ”زایمان“ نیز ”بی‌درد“ اجراء می‌شود و این مهم به‌عهده متخصصان بیهوشی است. بسیاری از خانم‌هائی که تقاضای جراحی سزارین برای به‌دنیا آوردن فرزند خود دارند یکی از دلایل مهم ایشان ترس از درد زایمان است و معتقد هستند که چرا باید درد زایمان را با وجود روشی مثل سزارین که بدون درد است تحمل کنند. قابل توجه این خانمها و همفکران ایشان که ”زایمان بی‌درد“ هم وجود دارد. یعنی می‌توان زایمان کرد ولی درد نکشید. اگر می‌خواهید با این مقوله بیشتر آشنا شوید توجه شما را به این مصاحبه جلب می‌نمائیم.
زایمان بدون درد
همگان می‌دانند که شروع زایمان با انقباضات رحمی و دردناشی از آن است. در واقع ”درد“ پیامی است که اعلام می‌کند زایمان در حال شروع شدن است. مسلماً پس از آنکه این پیام دریافت شد دیگر ضرورتی به تحمل و ادامه آن نیست! به‌نظر می‌رسد تحیمل درد زایمان به خانمها صرفاً به‌دلیل طبیعی بودن این درد، تفکری بسیار ظالمانه است. شخصاً فکر می‌کنم اگر آقایان این درد را قبلاً تجربه می‌کردند قرن‌ها قبل این مشکل حل شده بود، چرا که به دلایل متعدد این آقایان هستند که در خصوص کلیه برنامه‌های زندگی مشترک تصمیم‌گیری نهائی را به‌عهده دارند!
● می‌گوئید درد زایمان بسیار شدید است و شاید شدیدترین درد؛ آیا می‌توانید برای روشن شدن موضوع آن‌را با سایر دردها مقایسه کنید؟
به نکته خوبی اشاره کردید. شدت درد زایمان بسیار بالا است. اگر ما به بیشترین درد غیرقابل تصور نمره ۵۰ بدهیم، درد زایمان در خانم‌های زایمان اول ۳۸ و در زایمان‌های دیگر ۳۲ است! جالب این است که در این تقسیم‌بندی، درد قطع انگشتان ۴۲ و درد شکستگی استخوان‌ها ۱۹ است.
● مراحل مختلف زایمان
زایمان را به سه مرحله اساسی تقسیم می‌کنند. مرحله اول با شروع انقباضات رحمی شروع می‌شود که با درد همراه است. در این مرحله انقباضات رحمی سبب چرخش جنین و حرکت آن به سمت پائین یعنی کانال زایمان می‌شود. همچنین با انقباضات رحمی، و نزول جنین گردن رحم باز شده و نهایتاً به قطر حدود ۱۰cm می‌رسد. در اینجا مرحله اول پایان می‌پذیرد. البته خود این مرحله از نظر کلاسیک شامل دو بخش به اسامی فاز تأخیری و فاز فعال است که توضیح آن در این مقوله نمی‌گنجد. پس از باز شدن کامل گردن رحم، مرحله دوم آغاز می‌شود که جنین در کانال زایمانی به سمت پائین آمده و با ادامه انقباضات رحمی نهایتاً خارج می‌شود، خروج جنین پایان مرحله دوم زایمانی است. مرحله سوم نیز که مرحله پایانی است از خروج جنین تا خروج جفت را شامل می‌شود.
● تاریخچه زایمان بی‌درد
تلاش برای کاهش درد زایمانی به زمان‌های بسیار دور در ملل و فرهنگ‌های کهن مثل مصر، چین و یونان باز می‌گردد. اقدامات زایمان بدون درد مدرن مربوط به آقای جیمز سمیسون پزشک اسکاتلندی است که در سال ۱۸۴۷ در دو مورد زایمان با استفاده از اترومکروفورم موفق شد درد زایمان را کاهش دهد. سپس در سال ۱۸۵۳، از کلروفرم برای بی‌درد کردن زایمان هشتم ملکه ویکتوریا استفاده کرد. در زایمان بی‌درد از روشهای متنوعی استفاده می‌شود، مثل بی‌حسی از ناحیه کمری یا نخاعی، بیهوشی با گازهای استنشاقی، استفاده از مخدرها، تکنیک‌های تنفسی، ریلکس کردن (relaxtion) به روش ”لاماز“ (Loamaze) و... البته آنچه در اینجا بیشتر مورد توجه است تکنیک بی‌حسی از ناحیه کمری است. استفاده از این روش اولین بار حدود ۵۵ سال قبل در کشور آمریکا و انگلستان آغاز شد.
● یک‌خانم باردار چه شرایط اولیه‌ای باید داشته باشد تا بتواند کاندیدای مناسبی برای زایمان بی‌درد باشد؟
برای اقدام به زایمان بی‌درد باید حتماً در فاز فعال مرحله اول زایمانی باشد، به‌طور‌ی‌که در خانمی که اولین زایمانش است، گردن رحم حدود ۵ سانتی‌متر و در خانم‌دیگر، حدود ۴ سانتی‌متر باز شده باشد. علاوه بر آن، منعی برای زایمان طبیعی (مثل عدم تناسب اندازه سر نوزاد با اندازه‌های لگن مادر، قرارگیری غیرطبیعی جنین از جمله تولد از طریق پا، دست، شانه یا...) و همچنین منعی برای به‌کارگیری روشهای بی‌حسی از ناحیه کمر وجود نداشته باشد؛ از جمله اختلالات انعقاد خون و عفونت در محل تزریق.
● روش اجراء آن چگونه است؟
همان‌طور که ذکر شد روشهای مختلفی برای زایمان بی‌درد وجود دارد، اما آنچه در اینجا به آن اشاره می‌شود استفاده از روش بی‌حسی از ناحیه کمر است. در این روش ابتدا بیمار باید آماده شود. در این مرحله توضیحات لازم در خصوص مراحل زایمان و نیز تکنیک بی‌حسی به خانم باردار داده می‌شود. پس از اخذ رضایت از خانم باردار و همسرش ابتدا ۵۰۰ـ۴۰۰ سانتی‌مترمکعب سرم نمکی یا سرم رینگر از طریق ورید به وی داده می‌شود. سپس در حالت نشسته یا خوابیده، به پهلو یک لوله باریک به نام کاتتراپی‌دورال را از ناحیه کمر وارد اطراف نخاع می‌کنند. این لوله باریک وارد نخاع نمی‌شود، بلکه نوک آن وارد چربی اطراف نخاع می‌شود و به این ترتیب با تزریق داروی بی‌حسی اعصابی که از نخاع خارج شده و از این ناحیه عبور می‌کنند، بی‌حس می‌شوند. درست مانند کاری که دندانپزشک با تزریق داروی بی‌حسی در ناحیه دهان انجام می‌دهد.
در این روش این لوله در پشت بیمار قرار دارد و وی می‌تواند در حین پیشرفت مراحل زایمانی راه برود.
● آیا در این روش احتمال صدمه به نخاع وجود دارد؟
کاتتراپی‌دورال وارد نخاع می‌شود و تنها در چربی دور نخاع قرار می‌گیرد. در ضمن، از نظر آناتومی نخاع در مهره اول و دوم کمری پایان می‌یابد و محل ورود این کاتتر در حدود مهره‌های سوم، چهارم و پنجم کمری است. لذا احتمال صدمه به نخاع کاملاً منتفی است.
● آیا می‌توانید در خصوص عوارض احتمالی آن نیز توضیح دهید؟
در صورتی‌که بیمار اختلال انعقادخون نداشته باشد و شرایط استریل نیز رعایت شود، عارضه بالقوه سوراخ شدن پرده اطراف نخاع است (پرده سخت شامه). توضیح آنکه نخاع در یک محیط مایع شناور است و این مایع توسط یک پرده نسبتاً ضخیم به نام سخت شامه احاطه شده است. احتمال سوراخ شدن و صدمه به این پرده حدود سه درصد است که در این صورت با وجود مایعی که ذکر شد و این‌که محل ورود سوزن در ناحیه‌ای از کمر است که نخاع در آنجا وجود ندارد، احتمال صدمه به نخاع صفر است. البته با سوراخ شدن پرده سخت شامه، احتمال بروز سردرد وجود دارد که خوشبختانه با اقدامات پیشگیرانه و حفاظتی قابل حل است.
در خصوص کمردرد احتمالی نیز باید گفت که در یک زایمان طبیعی نیز حتی بدون به‌کار بردن هیچ تکنیکی احتمال کمردرد ۱۸ـ۱۰ درصد است و با اجراء این تکنیک این میزان افزایش پیدا نم‌کند. کمردرد پس از زایمان علت‌های دیگری دارد. از جمله افزایش وزن حین حاملگی، سابقه کمردرد قبلی، سن پائین، فشرده شدن اعصاب بین سر نوزاد و لگن مادر. برای پیشگیری از بروز این کمردرد بهتر است به هنگام جابه‌جا کردن بیماران دقت بیشتری به‌عمل آورد.
● آیا این روش در مقایسه با زایمان طبیعی یا سزارین می‌تواند خطر یا عارضه‌ای برای جنین داشته باشد؟
مطالعات وسیعی در این زمینه انجام شده است. تنها در تعداد بسیار کمی از آنها افزایش زمان مرحله دوم زایمان به میزان ۴۰ـ۲۰ دقیقه گزارش شده است که البته به میزان ۴۰ـ۲۰ دقیقه گزارش شده است که البته زمان بسیار طولانی هم به‌نظر نمی‌رسد. این در حالی است که در روش سزارین خطرات عمده‌ای مادر را تهدید می‌کند، از جمله خطر استفراغ در حین بیهوشی و بازگشت محتویات معده به مجاری هوائی و ریه که می‌تواند باعث خفگی، عفونت و عوارض جبران‌ناپذیری شود.
زایمان بی‌درد چه برتری‌هائی در مقایسه با زایمان طبیعی دارد؟
با بروز درد یک‌سری موادشیمیائی در بدن آزاد می‌شود. این مواد تأثیرات منفی و مخرب بر روند انقباضات دارد. با حذف این عوامل می‌توان انقباضات هماهنگ‌تر و موثرتری داشت. در واقع، ظاهراً می‌توان مرحله اول زایمانی را تسریع کرد. علاوه بر این، حذف درد یا فراهم کردن شرایط روحی بسیار مناسب‌تر، مادر را در فرآیندهای بعد از زایمان در رابطه با نوزاد آماده‌تر می‌سازد.
● این روش در مقایسه با جراحی سزارین چه مزایائی دارد؟
یکی از مزایای زایمان بی‌درد کاهش تقاضا برای انجام سزارین‌های غیرضروری است. در حال حاضر، درصد قابل توجهی از خانمها برای فرار از درد زایمان از پزشک خود تقاضای ختم حاملگی با روش سزارین را دارند. علاوه بر این، در حاملگی‌های پرخطر مثل مادر مبتلا به بیماری‌های قلبی و مسمومیت و فشارخون حاملگی، می‌توان با حذف درد تأثیرات منفی زایمان روی سیستم قلب و عروق مادر را کاهش داد. در حالی‌که این روش ایمن‌تر و کم‌خطرتر از سزارین است، متخصصان جراحی زنان و زایمان تمایل به سزارین دارند.
● نقش متخصص بیهوشی دقیقاً چیست؟
متخصص بیهوشی موظف است با توضیحات جامع و کافی و متناسب با فرهنگ بیمار، وی را از فرآیند زایمان و نیز روش زایمان بی‌درد آگاه سازد. پس از آنکه زایمان آغاز شد و متخصص زنان و زایمان آغاز روند زایمان را تأیید کرد، متخصص بیهوشی تکنیک تعبیه کاتتراپی‌دورال را در ناحیه کمر به اجراء درآورده و تزریق داروی بی‌حسی را انجام می‌دهد و تا انتهای زایمان موظف به پیگیری وضع بیمار است.
این روش نیاز به تزریقات مکرر دارد و لازم است متخصص بیهوشی ۲۰ـ۱۰ دقیقه پس از هر تزریق علائم حیاتی بیمار مثل ضربان قلب، فشارخون و تنفس بیمار را دقیقاً تحت‌نظر داشته باشد.
● با این اوصاف روش زایمان بی‌درد بسیار مطلوب و مفید است، اما به‌نظر می‌رسد در کشور ما چندان رواج نداشته باشد، در این‌باره آماری وجود دارد؟
در این مورد در کشور ما بررسی آماری صورت نگرفته است، اما در هر صورت بسیار ناامیدکننده است. در کشورهای پیشرفته حداقل از یکی از روشهای ذکر شده (داروهای تزریقی وریدی، گازهای استنشاقی، هیپنوتیزم، تکنیک لاماز، طب سوزنی و بی‌حسی از ناحیه کمری) برای بی‌درد کردن زایمان استفاده می‌شود.
در کشور ما حتی اگر به‌دلیلی امکان استفاده از تکنیک بی‌حسی از ناحیه کمر وجود نداشته باشد، می‌توان از سایر روش‌ها استفاده کرد. به‌نظر می‌رسد که نیاز به یک کار فرهنگی و تبلیغی گسترده از طریق رسانه‌های عمومی و نشریات باشد تا مردم هر چه بیشتر با این روش آشنا شوند. نکته آخر این است که باید برای این زایمان تعرفه‌های مناسبی در نظر گرفته شود که متأسفانه کمتر به آن بها داده می‌شود.
بارداری و زایمان از علت های اصلی مرگ و معلولیت زنان در سنین باروری در کشورهای در حال توسعه است. سالانه میلیون ها مادر و فرزند در زمان حاملگی و بارداری، حین زایمان و در اوایل کودکی از بین می روند و تعداد بیشتری از این گروه آسیب پذیر از سلامت ناکافی و تغذیه کم و نامناسب برخوردارند. در دنیا و بیشتر در کشورهای در حال توسعه در هر دقیقه یک زن از عوامل مربوط به بارداری و زایمان جان می سپارد. به طوری که حداقل هر سال بالغ بر پانصد هزار زن در این رابطه فوت می کنند. در قبال هر زن که فوت می کند ۳۰ تا ۵۰ نفر از عوارض بارداری، عفونت و بیماری های ناشی از بارداری رنج می برند. هر ساله تقریباً ۳/۴ میلیون نوزاد تازه متولد شده در طول ماه های اول زندگی جان خود را از دست می دهند به علاوه ۴ میلیون نیز مرده به دنیا می آیند که بسیاری از این مرگ ها مربوط به عوارضی است که مادران آن ها را در طول بارداری و زایمان تجربه کرده اند.
در این میان ۶۰ درصد مرگ مادران به علت خطاهای پزشکی، مامایی و پرستاری است. متأسفانه روزانه ۱۶۰۰ زن باردار در حین زایمان یا پس از آن در اثر زایمان جان خود را از دست می دهند. ۶۰ تا ۸۰ درصد علت مرگ و میرها را خونریزی، سختی زایمان، فشار خون بالا و عوارض سقط جنین شامل می شود و ۷۸ درصد این مرگ و میرها در ۲۴ ساعت اول اتفاق می افتد.
دکتر مطلق، مدیرکل سلامت خانواده و جمعیت وزارت بهداشت در این باره می گوید: ۳۰ درصد این مرگ و میرها به علت خونریزی، ۱۴ درصد به علت فشار خون بالا، ۱۴ درصد به علت بیماری های قلب و عروق، ۱۳ درصد به علت عفونت و پس از آن به ترتیب خون ریزی دوران بارداری، عوارض سقط جنین و آمبولی ریه مهم ترین عامل مرگ و میر مادران است.
در کشور ما از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۴، ۲۵۸۵ مرگ مادر باردار و در سال ۱۳۸۴، ۲۹۵ مورد مرگ مادر گزارش شده که ۶/۸۷ درصد این مرگ و میرها در بیمارستان اتفاق افتاده و ۶۰ درصد آن ها به علت خطاهای پزشکی مامایی و پرستاری به وقوع پیوسته است.
اهمیت این مسأله زمانی آشکارتر می شود که بدانیم ۱۷ درصد مرگ مادران توسط افرادی اتفاق می افتد که هیچ دوره آموزشی ندیده اند و این امر کمبود و عدم توجه به آموزش دانشجویان و فارغ التحصیلان مامایی و مشخص نبودن جایگاه رشته مامایی را نشان می دهد.
شاید همین امر یکی از مهم ترین علل گرایش به سزارین های بی مورد و در نتیجه مرگ و میرهای پی درپی است. بر طبق آمارهای اعلام شده وزارت بهداشت، شیوع سزارین در ایران به طور متوسط سه برابر بیشتر از آمارهای جهانی است. در آمریکا و در چند کشور غربی، تعداد عمل های سزارین از ۵/۴ درصد در سال ۱۹۶۵ میلادی به ۲۵ درصد در سال ۱۹۹۸ افزایش یافت. از این سال به بعد آمار سزارین اندکی کاهش یافت یا تقریباً ثابت ماند ولی در کشور ما سیر صعودی انجام عمل سزارین همچنان ادامه دارد.
دکتر رویا رضوی، متخصص زنان و زایمان علت اصلی تمایل زنان به زایمان با کمک جراحی سزارین را مسأله درد عنوان می کند و می گوید: درد احساسی ناخوشایند ولی مفید است که حکم یک مکانیسم محافظتی اولیه را دارد. در فرآیند زایمان نیز شروع درد هشداری برای زن باردار است که باید برای زایمان کمک بگیرد.
●کاهش تعداد باروری ها
توجیه دیگر افزایش آمار سزارین در دنیا را می توان کاهش تعداد باروری ها دانست. در حدود نیمی از زنان باردار برای نخستین بار زایمان را تجربه می کنند و تعداد عواملی که متخصص زنان را وادار به انتخاب شیوه سزارین می کنند در زایمان اول بیشتر است. دکتر سکینه قدیانی، متخصص بیهوشی علت این امر را عدم پیشرفت زایمانی عنوان می کند و می گوید: از علل دیگر این امر افزایش سن بچه دار شدن در میان زنان است. امروزه دختران تمایل کمتری به ازدواج در سنین پایین دارند. با بالا رفتن سن ازدواج و متعاقب آن باردار شدن زنان، احتمال نیاز به سزارین افزایش می یابد. دلیل سوم، افزایش امکان دقیق تر شدن مراقبت از جنین و کنترل ضربان قلب اوست. با کمک دستگاه های الکترونیکی مدرن، اختلال در وضعیت جنین سریع تر شناسایی می شود و متعاقب آن از شیوه سزارین کمک گرفته می شود. همچنین متخصصان زنان و زایمان و ماماها، به دنبال ترس از برخی مشکلات حقوقی که می تواند در نتیجه زایمان طبیعی ایجاد شود، سزارین را انتخاب می کنند. زیرا در صورت بروز اختلال در سلامت مادر یا جنین در هنگام زایمان طبیعی مقصر شناخته خواهند شد.
●عقاید و دیدگاه های نادرست
گروهی از مردم تصور می کنند که ضریب هوشی افراد حاصل از زایمان سزارین بالاتر از کسانی است که با زایمان طبیعی متولد شده اند اما در واقع ارتباطی میان بهره هوشی افراد و شیوه تولد آن ها وجود ندارد. دکتر رضوی در این باره عنوان می کند: در برخی از تحقیقات ضریب هوشی نوزادان حاصل از زایمان طبیعی نسبت به نوزادان سزارینی بالاتر گزارش شده است. برخی از زنان نیز ضررهای زایمانی را مختص به زایمان طبیعی می دانند. گزارش های زیادی از فلج اعصاب بازویی، شکستگی جمجمه و سایر استخوان ها در نوزادانی که به طریق سزارین به دنیا می آیند وجود دارد. همچنین تحت فشار قرار گرفتن قفسه صدری طی زایمان طبیعی مایع داخل خانه های ششی ریه نوزاد را خارج می کند و در نتیجه تنفس وی عمیق تر و سریع تر شروع می شود.
●●●
بنا به گفته بسیاری از کارشناسان زایمان طبیعی در برخی بیمارستان ها در محیط و شرایط بسیار نامناسب و غیرقابل تحمل انجام می شود. دکتر آرش عازمی خواه رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت دلایل گرایش زنان ایرانی به سزارین را به سه دسته تقسیم کرده و می گوید: یک دسته از دلایل، علت های مربوط به گیرنده خدمت یعنی مادر است. خدمات زایمانی در کشور ما مطابق استانداردهای روز دنیا نیست. مادر متحمل درد فراوان می شود و در نتیجه خاطره ناخوشایندی از زایمان طبیعی در ذهن او باقی می ماند و آرام آرام با انتقال این خاطرات سزارین در بین مادرها متداول و حتی تبدیل به مد روز می شود. وی دلیل دوم را مربوط به ارایه دهندگان خدمت یعنی پزشکان و ماماها می داند و می گوید: نظام انجام زایمان در کشور ما مبتنی بر متخصص است نه ماما و چون سزارین هم در زمان کوتاه تری انجام می شود و هم درآمد بیشتری در مقایسه با زایمان طبیعی برای پزشکان به همراه دارد از این رو پزشکان سزارین را ترجیح می دهند. از طرف دیگر در سزارین این پزشک است که زمان زایمان را تعیین می کند و می تواند هر زمان از شبانه روز که مایل باشد عمل را انجام دهد در صورتی که در زایمان طبیعی امکان دارد حتی ۷ تا ۸ ساعت یک زمان برای یک کار لازم باشد.
●عوارض سزارین
سزارین مانند هر عمل دیگری جراحی محسوب می شود و خطرات مخصوص خود را دارد. این جراحی نیز مانند سایر جراحی ها نیازمند بیهوشی است. بیهوشی نیز خطراتی چون ابتلا به خونریزی، عفونت و احتمالاً نیاز به انتقال خون را به همراه دارد.
دکتر ناصر افضلیان، متخصص کودکان و کارشناس اداره کودکان وزارت بهداشت در تشریح این عوارض می گوید: چون نوزادان سزارینی فشارهای طبیعی زمان زایمان را تحمل نمی کنند، ریه های آن ها از مایعات و ترشحات خالی نمی شود در نتیجه عوارضی چون زجر تنفسی در این نوزادان بسیار شایع است؛ تا آنجا که حدود نیمی از این نوزادان نیاز به بستری شدن در icu را دارند که این مسأله هزینه زیادی را بر خانواده ها تحمیل می کند. چون اغلب سزارین ها به صورت انتخابی است و پیش از سرآمدن زمان بارداری و شروع دردهای زایمانی انجام می شود، نوزادان سزارینی اغلب نارس هستند. همچنین مادر سزارین شده حداقل تا دو ساعت نمی تواند به فرزندش شیر بدهد و این تأخیر باعث به وجود آمدن اختلالات تغذیه ای در نوزاد می شود.
به هرحال انتخاب چگونگی زایمان حق هر مادری است ولی آنچه این انتخاب را آگاهانه تر می کند این است که مادر مطمئن باشد که هر روشی که انتخاب می کند آن روش به بهترین نحو صورت گیرد و این اطمینان وقتی حاصل می شود که شرایط زایمان طبیعی هم به روز و هم مطابق با استانداردهای دنیا پیشرفت کند و تسهیلاتی که برای آن در نظر گرفته می شود منصفانه باشد. از طرف دیگر آگاه کردن مادران و دادن اطلاعات درست به آن ها چه از طرف رسانه ها و چه پزشکان می تواند در تصمیم گیری درست مادران سهم قابل توجهی داشته باشد.
ش: زارعی